4 kadencja, 29 posiedzenie, 3 dzień (13.09.2002)

30 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk nr 826).

Poseł Andrzej Mańka:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W dniu dzisiejszym rozpatrujemy rozległą, znaczącą zmianę do ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zmiana ta w sposób zasadniczy przebudowuje dotychczasowy system rehabilitacji społecznej, zawodowej i leczniczej osób niepełnosprawnych w Polsce. W ciągu zaledwie 10 minut w sposób dokładny i rzeczowy mamy się odnieść do zagadnień, które będą miały potężny wpływ na życie 4 mln niepełnosprawnych obywateli Polski i ich rodzin. Trzeba pamiętać o tym, że środowisko osób niepełnosprawnych było przez wiele lat środowiskiem dyskryminowanym, zamkniętym w domach, pomijanym przez władze, niezauważanym przez społeczeństwo, użytecznym o tyle, o ile niepełnosprawność nie ograniczała im możliwości pracy. Nie dostrzegano człowieczeństwa, godności tych osób, dyskryminując je, pomijając rolę, jaką mogą odegrać w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym naszego kraju. W szczególnie trudnej sytuacji znajdowały się dzieci niepełnosprawne, ich rodziny i opiekunowie. Los dzieci niepełnosprawnych zależał często jedynie od wrażliwości i siły przebicia ich rodziców. Państwo nie spełniało wobec nich swojej opiekuńczej roli.

    Dopiero w 1991 r., pod naciskiem dynamizującego się środowiska osób niepełnosprawnych, państwo polskie zwróciło oczy na 4-milionową rzeszę swoich niepełnosprawnych obywateli, dostrzegając ich prawo do uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym. Powstał Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, który stopniowo rozszerzał zakres swoich kompetencji, obejmując dofinansowaniem nie tylko rehabilitację zawodową, ale także społeczną i leczniczą. Adresatami tej pomocy stały się nie tylko dorosłe osoby niepełnosprawne, ale także dzieci. Była to duża zasługa środowisk osób niepełnosprawnych i ich opiekunów. Stopniowo zaczęto odrabiać wieloletnie zaniedbania, poczynając od likwidacji barier architektonicznych, urbanistycznych i w komunikowaniu się, poprzez stopniowe przełamywanie barier społecznych i psychologicznych, aż do upodmiotowienia osób niepełnosprawnych na rynku pracy.

    Niewątpliwym osiągnięciem była, mająca miejsce w 1999 r., decentralizacja PFRON, która zbliżyła fundusz do tych, którym powinien służyć. Od tej chwili niepełnosprawni mogli rozwiązywać swoje problemy bliżej, szybciej i łatwiej. Oprócz programów nakierowanych na osoby niepełnosprawne zatrudnione w zakładach pracy chronionej, zrzeszone w organizacjach pozarządowych, zamieszkujące w DPS, uczące się i rehabilitujące w ośrodkach rehabilitacji czy WTZ, pojawiły się programy skierowane do indywidualnych osób niepełnosprawnych. Zaoferowano im pomoc w kupnie samochodu, komputera, wózka inwalidzkiego, sprzętu ortopedycznego i pomocniczego, co skutkowało zwiększeniem ich możliwości na otwartym rynku pracy, jeszcze bardziej wzmogło ich aktywność społeczną, pozwalając na coraz większą integrację z resztą obywateli.

    Rząd SLD, UP i PSL przygotował kolejną w tej kadencji serię zmian do ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z tą różnicą, że tym razem bardzo kompleksową i dokładną. Jest ona rozległa, a zakres proponowanych zmian jest znaczący. Nie jest to zwykła nowelizacja. Zakres zmian kwalifikuje się na nową ustawę bądź na ogłoszenie, po uchwaleniu noweli, tekstu jednolitego ustawy. W projekcie tym znajdują się propozycje godne poparcia, jak również takie, z których ze względów merytorycznych, a nie politycznych, należy zrezygnować. Podkreślam, ze względów merytorycznych a nie politycznych, ponieważ sprawy osób niepełnosprawnych powinniśmy rozwiązywać ponad podziałami politycznymi i partykularnymi interesami poszczególnych grup. Zacznę od propozycji, które naszym zdaniem należy poprzeć. Są to:

    Odejście od zasady preferencyjnego traktowania określonych podmiotów gospodarczych w sferze zatrudnienia osób niepełnosprawnych na rzecz wprowadzenia czytelnego, ustawowego mechanizmu stymulowania zatrudnienia osób niepełnosprawnych poprzez dofinansowanie, niezależnie od tego, w jakim podmiocie osoba niepełnosprawna znajduje zatrudnienie - czy to na tzw. chronionym rynku pracy, w warunkach specjalnych, czy na otwartym rynku. Istotne jest to, iż poziom dofinansowania zależny będzie od stopnia niepełnosprawności konkretnej osoby.

    Ograniczenie zakresu pojęciowego definicji lekkiego stopnia niepełnosprawności poprzez powiązanie naruszenia sprawności organizmu z obniżeniem zdolności do wykonywania pracy bądź z ograniczeniem w pełnieniu ról społecznych. Aktualnie obowiązująca definicja lekkiego stopnia niepełnosprawności jest zbyt szeroka. Propozycja zawarta w projekcie oznacza, iż beneficjentami środków PFRON w większym zakresie staną się osoby rzeczywiście wymagające wsparcia.

    Przeniesienie dofinansowania budowy i rozbudowy obiektów służących rehabilitacji do zadań samorządu wojewódzkiego. Powiat jest zbyt małą jednostką, aby w sposób efektywny i racjonalny spożytkować środki finansowe na realizację tego zadania. Szereg obiektów ma charakter ponadlokalny, a środki będące w dyspozycji konkretnego powiatu nie wystarczają na pełną realizację zadania. Brakuje jednak w porównaniu z aktualnym stanem prawnym tytułu do modernizacji obiektów.

    Poddanie rozpatrywania i rozstrzygania spraw przez PFRON rygorom Kodeksu postępowania administracyjnego. Pozwoli to na szybsze, terminowe i z podaniem uzasadnienia faktycznego i prawnego załatwianie spraw przez fundusz, a wnioskodawcom stworzy ustawową gwarancję odwołania się od wydanej decyzji oraz ewentualnie zaskarżenia do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przeznaczenie środków PFRON, poza zadaniami wymienionymi w innych przepisach ustawy, w wysokości od 5% do 10% wydatków na realizację działań wyrównujących różnicę między regionami, w szczególności w jednostkach samorządu terytorialnego, na terenie których stopa bezrobocia jest wyższa niż 110% średniej stopy bezrobocia w kraju lub nie utworzono warsztatu terapii zajęciowej albo zakładu aktywizacji zawodowej.

    Ustawowe uregulowanie kwestii turnusów rehabilitacyjnych. Aktualnie w tym zakresie panuje chaos. Wydane zostały: ˝Standardy...˝ przez pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, uchwały PFRON, uchwały w poszczególnych powiatach, przy czym w jednych z nich przez zarządy, w innych przez rady powiatów. Brak jest jednolitej regulacji w skali kraju, tzn. brak jest przepisów powszechnie obowiązujących, a wymienione powyżej akty nie posiadają ustawowego upoważnienia, co jest sprzeczne z wymogami Konstytucji RP w zakresie źródeł prawa i tworzenia aktów prawnych.

    Jednocześnie znajdują się w projekcie propozycje, które nie znajdują naszego poparcia. Zacznę od uzasadnienia projektu, w którym na stronie 1 czytamy: ˝celowe jest wprowadzenie, jako podstawowej zasady, ukierunkowania wsparcia ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na rehabilitację zawodową osób niepełnosprawnych, natomiast - na społeczną w zakresie wspierającym rehabilitacją zawodową˝. To nie jest dobre założenie. Rehabilitacja osób niepełnosprawnych powinna mieć charakter kompleksowy i dotyczyć aspektów fizycznego, społecznego, a także zawodowego. W społecznej świadomości środki PFRON zbierane są na rzecz osób niepełnosprawnych niezależnie od tego, gdzie pracują, czy w ogóle pracują i niezależnie od ich wieku. Sama nazwa na to wskazuje, jest to Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Podmioty dokonujące wpłat na fundusz czują się zwolnione z obowiązku dodatkowego wspierania rehabilitacji osób niepełnosprawnych w poczuciu, iż środki finansowe przeznaczane są na różne formy rehabilitacji. Mówi się: niepełnosprawni mają swój fundusz.

    Kiedy 9 maja 1991 r. uchwalono ustawę o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych i następnie na jej podstawie powołano PFRON, ideą było to, iż powstaną nowe instytucjonalne podstawy finansowania pozostałych rodzajów rehabilitacji - społecznej i leczniczej, a środki publiczne trafiać będą także do niepełnosprawnych, którzy nie pracują, bo nie mogą lub nie są w stanie znaleźć pracy, a także do niepełnosprawnych dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Nowe instytucje nie powstały, za to całe grupy osób niepełnosprawnych pozbawione zostały tym samym pomocy. Niepełnosprawni, którzy w najwyższym stopniu powinni korzystać ze wsparcia instytucji publicznych, tego wsparcia nie otrzymywali. W takiej sytuacji deficytu środków i rozwiązań prawnych największymi beneficjentami istnienia PFRON stali się biznesmeni zwani pracodawcami osób niepełnosprawnych, a środki funduszu w przeważającej mierze i nieproporcjonalne służyły osobom niepełnosprawnym z nieznacznym naruszeniem sprawności organizmu, osobom w aktualnej terminologii z lekkim stopniem niepełnosprawności.

    Początkiem drogi w dobrym kierunku było uchwalenie w dniu 23 sierpnia 1997 r. ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. W tym akcie prawnym dostrzeżono, chociaż w ograniczonym zakresie, konieczność finansowania innych, poza zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, form rehabilitacji. Tę drogę należy kontynuować. PFRON powinien stać się funduszem wszystkich niepełnosprawnych i finansować wszystkie sfery, w których przejawia się niepełnosprawność. Dobrym rozwiązaniem jest wiązanie środków funduszu z innymi środkami, w tym środkami jednostek samorządu terytorialnego.

    Z tych względów konieczne jest utrzymanie ustawowej gwarancji finansowania rehabilitacji niepełnosprawnych dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Proponujemy, aby środki PFRON były przeznaczone na ten cel w wysokości co najmniej 10% wydatków w danym roku. Jest to powszechnie znana zasada, że im wcześniej zaczniemy rehabilitację, tym mniejsze środki trzeba będzie wydawać w przyszłości. Nie poprzemy więc zmian zawartych w art. 47 ustawy. Zmiany te zmierzają bowiem do likwidacji procentowego podziału środków PFRON na rehabilitację społeczną i zawodową oraz niepełnosprawnych dorosłych i dzieci niepełnosprawne. Ten procentowy podział jest gwarancją bezpieczeństwa dla istnienia i działania setek ośrodków rehabilitacji oraz stowarzyszeń i fundacji.

    W projekcie jest zawarta propozycja skrócenia z 30 do 15 minut przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Proponujemy, aby tę 30-minutową przerwę zachować w stosunku do osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności.

    Należy utrzymać w zadaniach powiatu możliwość dofinansowania likwidacji barier urbanistycznych i transportowych (art. 35a ust. 1 pkt 7 i dalsze).

    Należy zrezygnować ze zwiększenia do 2,5% prowizji dla jednostek samorządu terytorialnego za realizację zadań ze środków PFRON. Osoby niepełnosprawne są mieszkańcami swoich społeczności i nie jest celowe, aby powiaty otrzymywały środki za dodatkową możliwość realizowania potrzeb swoich mieszkańców (art. 54 pkt 3).

    Nie poprzemy również propozycji, aby fundusz dofinansowywał działalność warsztatów terapii zajęciowej tylko w odpowiednich procentach. Pozostała część ma być, tak wynika z uzasadnienia, pokrywana przez powiaty lub z tzw. innych źródeł. Brak jednak odpowiednich przepisów, które nakładałyby na powiaty taki obowiązek, a zdobycie środków z tzw. innych źródeł, szczególnie na wschód od Wisły, graniczy z cudem.

    Należy wprowadzić ustawowy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez fundusz oraz nabywania akcji i udziałów w podmiotach gospodarczych. Z dotychczasowej praktyki wynika, iż było to raczej źródłem ponoszenia strat przez PFRON niż uzyskiwania dochodów.

    Na koniec zwracam uwagę, iż musimy podjąć pracę nad ujednoliceniem występujących w Polsce dwóch systemów orzekania: z jednej strony o niepełnosprawności, z drugiej - o niezdolności do pracy, ponieważ orzeczenia o niezdolności do pracy i o niepełnosprawności dotyczą tych samych kwestii, orzeczenia o niezdolności do pracy (całkowitej czy też częściowej) traktowane są na równi z odpowiednimi orzeczeniami o stopniach niepełnosprawności (art. 5 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej). Zgodnie z propozycją nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, będącej częścią omawianego projektu, orzeczenie lekarza orzecznika o niezdolności do pracy zawierać będzie także przyczynę niezdolności do pracy oraz te same wskazania, które zawiera orzeczenie o niepełnosprawności, a więc orzeczenia te nie będą się już niczym różniły. Będzie to stanowić ułatwienie dla osób niepełnosprawnych. Jest to również niezbędne ze względu na stan finansów publicznych.

    Liga Polskich Rodzin, mając na względzie godność osobową każdego człowieka oraz potrzeby i sygnały płynące ze środowiska, będzie popierała w pracach Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, bo wniosimy, aby do tej właśnie komisji trafił ten projekt, wszystkie zmiany, które będą tej godności i dobru człowieka służyły. Dziękuję bardzo.

Przebieg posiedzenia