4 kadencja, 29 posiedzenie, 3 dzień (13.09.2002)

30 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk nr 826).

Poseł Jan Orkisz:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pani Minister! Z upoważnienia Klubu Parlamentarnego Unii Pracy mam zaszczyt przedstawić stanowisko naszego klubu w sprawie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk nr 826).

    W końcu lat 90. mieliśmy do czynienia z szeregiem nieprawidłowości w funkcjonowaniu rozwiązań systemowych polegających na uzyskaniu przez niektórych pracodawców nadmiernych korzyści z zatrudniania osób niepełnosprawnych w stosunku do intencji ustawodawcy. Mówiło się o patologiach, o instrumentalnym wykorzystywaniu przepisów, przestrzeni zakładów pracy chronionej, w szczególności w zakresie zwolnienia zakładów pracy chronionej z podatku od towarów i usług. Próbą rozwiązania pojawiających się problemów było uchwalenie przez Wysoką Izbę nowej ustawy w 1997 r. obowiązującej do chwili obecnej. Obowiązująca obecnie ustawa w wersji uchwalonej przez Sejm w 1997 r. zawiera szereg fundamentalnych przepisów stanowiących kontynuację przyjętych wcześniej koncepcji wspierania zatrudniania i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Przypomnijmy, że do tych fundamentalnych zasad należą:

    - wymóg zatrudniania co najmniej 6% osób niepełnosprawnych w zakładach na tzw. otwartym rynku pracy,

    - obowiązek wnoszenia wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych z tytułu niezatrudniania wymaganej liczby osób niepełnosprawnych,

    - funkcjonowanie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych jako instytucji wspierającej finansowo zatrudnianie osób niepełnosprawnych,

    - powołanie do życia zakładów pracy chronionej,

    - pośrednie wspieranie zatrudniania osób niepełnosprawnych poprzez możliwość obniżenia wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w przypadku dokonywania zakupów w zakładach pracy chronionej,

    - ulgi i preferencje podatkowe dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne na otwartym rynku i w zakładach pracy chronionej,

    - realizowanie rehabilitacji społecznej, m.in. poprzez udział osób niepełnosprawnych w warsztatach terapii zajęciowej i turnusach rehabilitacyjnych.

    To tylko najważniejsze obszary regulowane nowelizowaną ustawą.

    Przyjęte wówczas zmiany nie rozwiązały jednak do końca kwestii nieszczelności, jeśli chodzi o podatek od towarów i usług, co zmusiło Sejm do przyjęcia w 1999 r. bardziej radykalnych rozwiązań w tym zakresie - chodzi o zmianę polegającą na zastąpieniu zwolnienia z podatku VAT częściowym jego zwrotem. Zmiana ta, mocno oprotestowywana przez zakłady pracy chronionej, w ogólnym rozrachunku przyczyniła się do uporządkowania systemu finansowego wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zakładach pracy chronionej, co należy ocenić pozytywnie.

    Wprowadzone od 2000 r. zmiany w systemie ulg podatkowych, w tym likwidacji ulgi w podatku dochodowym dla zakładów pracy chronionej, wywołały jednak również zmiany negatywne na rynku pracy osób niepełnosprawnych. Do 1999 r. w zakładach pracy chronionej co roku tworzono 10-30 tys. nowych miejsc pracy, natomiast w 2000 r. zatrudnienie osób niepełnosprawnych w zakładach pracy chronionej przestało wzrastać, a ostatnio wręcz zaczęło spadać. Istotny wpływ na taki stan rzeczy ma oczywiście również ogólna sytuacja gospodarcza kraju. Bardzo poważną wadą wprowadzonych wówczas zmian było dodatkowo praktyczne zlikwidowanie instrumentów finansowych zachęcających do zatrudniania osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy w wyniku likwidacji częściowych ulg w podatku dochodowym dla pracodawców na nowe miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych na otwartym rynku.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Dziś rozpoczynamy pracę nad kolejną nowelizacją ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Wśród głównych proponowanych w projekcie rządowym zmian należy wymienić następujące:

    - doprecyzowanie przepisów regulujących zasady prowadzenia rehabilitacji społecznej,

    - dalsza decentralizacja zadań ustawowych do samorządów terytorialnych,

    - dalsza decentralizacja Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,

    - zmiany w sposobie finansowego wspierania zatrudniania osób niepełnosprawnych w zakładach pracy chronionej i na otwartym rynku pracy,

    - porządkujące zmiany dotyczące funkcjonowania Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Rady Nadzorczej Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i rady konsultacyjnej przy pełnomocniku rządu do spraw osób niepełnosprawnych,

    - wzmocnienie roli pełnomocnika jako organu nadzorującego i koordynującego wykonanie przepisów ustawy.

    Jak czytamy w uzasadnieniu załączonym do projektu, proponowane zmiany mają na celu przede wszystkim dostosowanie zawartych w ustawie regulacji do przepisów Unii Europejskiej, w szczególności w zakresie podatku od towarów i usług, dopuszczalności i nadzorowania pomocy publicznej dla przedsiębiorców, a także zasad swobodnej konkurencji. Powyższe przesłanki nie budzą żadnych wątpliwości w świetle strategicznego celu, jakim jest przystąpienie Polski do Unii Europejskiej.

    Pozytywnie również należy ocenić pewną zmianę w sposobie rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych poprzez silniejsze ukierunkowanie wsparcia ze środków PFRON na rehabilitację zawodową jako pierwotny cel powołania funduszu przy jednoczesnym zwiększeniu nacisku na to, aby w większym stopniu beneficjentem korzyści wynikających z ustawy były przede wszystkim osoby niepełnosprawne.

    Bardzo pozytywnie należy ocenić propozycję wprowadzenia większych zachęt do zatrudniania osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Na szczególne poparcie zasługuje koncepcja umożliwienia korzystania z niektórych form wsparcia przez zakłady, które wskutek trudnej sytuacji zrezygnują ze statusu zakładu pracy chronionej, ale utrzymają względnie wysoki poziom zatrudnienia osób niepełnosprawny. Proponowany mechanizm łagodzi potencjalne negatywne dla części zakładów pracy chronionej skutki wprowadzenia dotacji, pozwalając na utrzymanie zatrudnienia dużej części osób niepełnosprawnych w zakładach rezygnujących ze statusu.

    We właściwym kierunku zmierzają również propozycje doprecyzowania zasad funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej oraz organizowania turnusów rehabilitacyjnych jako podstawowych i dobrze spełniających swoją rolę sposobów prowadzenia rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych.

    Dotychczasowe doświadczenia dowodzą jednak, że nie zawsze i nie wszystkie dotychczas wprowadzane zmiany w omawianej ustawie były do końca trafne, co powinno być powodem do szczególnie głębokiego przemyślenia obecnie proponowanych kolejnych zmian, po to aby ustawa dobrze służyła tym, którym powinna służyć, czyli osobom niepełnosprawnym.

    W tym miejscu w imieniu Klubu Parlamentarnego Unii Pracy chciałbym zwrócić uwagę Wysokiej Izby na niektóre elementy zawarte w omawianym projekcie budzące pewne wątpliwości, a nawet poważny niepokój o ich zasadność oraz o wynikające z nich pewne potencjalne negatywne skutki społeczne. Elementy te wymagają głębokiego rozważenia, gdyż poruszana materia ma bardzo delikatny charakter i każdy popełniony błąd może mieć poważne konsekwencje społeczne. Biorąc pod uwagę wrażliwość środowiska osób niepełnosprawnych na szczególne zmiany przepisów, również w toku procesu legislacyjnego konieczne jest dalsze prowadzenie szerokiej konsultacji społecznej.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Przedstawiony Wysokiej Izbie rządowy projekt ustawy jest projektem ważnym z punktu widzenia konieczności dostosowania obecnych rozwiązań systemowych dotyczących zatrudnienia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych do przepisów Unii Europejskiej i jednocześnie wychodzi naprzeciw wciąż dokonującym się dalszym głębokim przemianom społeczno-gospodarczym w kraju. Wobec powyższego Klub Parlamentarny Unii Pracy będzie głosował za skierowaniem powyższego projektu ustawy do właściwych komisji sejmowych. Dziękuję za uwagę.

Przebieg posiedzenia