3 kadencja, 43 posiedzenie, 3 dzień (22.01.1999)

20 punkt porządku dziennego:
Sprawozdanie głównego inspektora pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 1997 r. (druk nr 474) wraz ze stanowiskiem komisji (druk nr 825).

Poseł Krystyna Cencek:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu Klubu Parlamentarnego Sojuszu Lewicy Demokratycznej mam zaszczyt przedstawić stanowisko wobec sprawozdania głównego inspektora pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 1997 r.

    W dniu 2 lutego 1996 r. uchwalono ustawę nowelizującą Kodeks pracy oraz inne ustawy, w tym ustawę o Państwowej Inspekcji Pracy. Zadania Państwowej Inspekcji Pracy zostały rozszerzone po wejściu w życie tej ustawy. Inspekcja kontroluje i nadzoruje również warunki pracy osób wykonujących pracę na podstawie innej niż stosunek pracy oraz przebywających w zakładach karnych i zakładach poprawczych. Dzięki tej ustawie Państwowa Inspekcja Pracy zyskała także nowe uprawnienia. Myślę tu o możliwości wnoszenia powództw, a za zgodą zainteresowanej osoby również uczestniczenia w postępowaniu przed sądem pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny ma cechy stosunku pracy, nawet jeżeli jest to wbrew zawartej umowie.

    Inspekcja pracy może wystąpić z wnioskiem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o wymierzenie dodatkowej składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości 7% podstawy wymiaru. Odnosi się to do tych zakładów pracy, w których stwierdzi się pogorszenie warunków pracy, wzrost liczby wypadków przy pracy, chorób zawodowych, rent inwalidzkich czy liczby pracowników narażonych na działania czynników szkodliwych. Występująca wyraźna tendencja do powiększania zadań i rozszerzenia uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy ma stanowić remedium na pojawiające się nieprawidłowości w dziedzinie ochrony pracy i przestrzegania prawa pracy.

    Panie Posłanki i Panowie Posłowie! W kontekście zwiększania zadań Państwowej Inspekcji Pracy nasuwa się jednak generalne zastrzeżenie do sprawozdania głównego inspektora pracy. Przy wszystkich swoich zaletach jest ono pozbawione refleksji na temat optymalnego modelu kompetencji Państwowej Inspekcji Pracy, który sprzyjałby efektywnemu działaniu inspekcji pracy na rzecz poprawy warunków pracy. W przedstawionym materiale nie ustosunkowano się do przepisów prawnych regulujących działalność Państwowej Inspekcji Pracy. Jako główną barierę skuteczniejszego wpływania Państwowej Inspekcji Pracy na poprawę warunków pracy wskazano braki kadrowe.

    W Polsce funkcje kształtowania polityki państwa w zakresie ochrony pracy zostały oddzielone od funkcji kontrolnych, albowiem za politykę w tej dziedzinie odpowiada rząd, a w jego ramach Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, zaś za nadzór i kontrolę Sejm, poprzez Radę Ochrony Pracy. Taki podział zdecydowanie różni Polskę od krajów członkowskich Unii Europejskiej. W krajach zachodnioeuropejskich ciała nadzorujące całokształt polityki w zakresie ochrony pracy usytuowane są przy ministerstwach pracy. A zatem należałoby zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie, czy funkcjonujące w Polsce rozwiązanie sprzyja kształtowaniu właściwej polityki w zakresie ochrony pracy i jej efektywnej realizacji, albowiem warunki działania Państwowej Inspekcji Pracy również mają znaczenie dla kształtowania sytuacji w zakresie ochrony pracy. Adresatem tego pytania powinien być, jak się wydaje, główny inspektor pracy, a przedstawiane przez niego coroczne sprawozdania są do tego odpowiednią okazją.

    Istnieje konieczność dostosowania ustawodawstwa regulującego działalność Państwowej Inspekcji Pracy i innych organów kontrolnych do zmieniających się potrzeb gospodarki rynkowej oraz ustawodawstwa europejskiego. Problematyka ochrony pracy jest w Polsce za mało znana i jeszcze mniej doceniana. Sprawozdania głównego inspektora pracy mogą być okazją zarówno do popularyzacji zagadnień związanych z tą dziedziną, jak i przyczynkiem do pogłębionej refleksji nad tą problematyką.

    Należy podkreślić, że sprawozdanie głównego inspektora pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 1997 r. jest starannie opracowane i bardzo obszerne. Na marginesie. Z roku na rok coraz bardziej widoczna staje się tendencja do powiększania objętości sprawozdań głównego inspektora pracy: od 45-stronicowego sprawozdania za 1993 r., poprzez 143-stronicowy dokument za 1996 r., aż do 158 stron tekstu opisującego działalność Państwowej Inspekcji Pracy w roku 1997.

    Sprawozdanie zawiera wiele danych statystycznych gromadzonych przez głównego inspektora pracy. Czytelnik nie ma możliwości weryfikacji tych danych, toteż ocena sprawozdania musi opierać się na założeniu, że obraz sytuacji w dziedzinie ochrony pracy i działalności Państwowej Inspekcji Pracy jest przedstawiony rzetelnie. Ściśle merytoryczna ocena działalności Państwowej Inspekcji Pracy w kwestii metodyki przeprowadzania kontroli może być dokonana tylko przez specjalistów w tej dziedzinie. Z powyższych względów, jak i z uwagi na bardzo szeroki zakres ochrony pracy, zwrócimy uwagę tylko na wybrane kwestie.

    Przedłożony dokument zawiera obraz sytuacji w dziedzinie ochrony pracy wynikający z działalności Państwowej Inspekcji Pracy i obraz aktywności Państwowej Inspekcji Pracy, co stanowi dwie odrębne kwestie, które, chociaż mocno powiązane ze sobą, powinny być poddane osobnej ocenie.

    Należy stwierdzić, że sprawozdanie głównego inspektora pracy zawiera charakterystykę wszystkich działań Państwowej Inspekcji Pracy wynikających z jej zadań określonych ustawą oraz omawia środki podejmowane przez Państwową Inspekcję Pracy. Wymienić tu można decyzje administracyjne, wystąpienia oraz ich efektywność.

    Niezaprzeczalne jest, że w 1997 r. w porównaniu do roku wcześniejszego nastąpiła intensyfikacja działań inspekcji pracy. W działalności Państwowej Inspekcji Pracy zwraca uwagę bardzo duży wzrost liczby udzielonych porad prawnych - z blisko 164 tys. do ponad 210 tys., i technicznych - o ponad 15 tys.

    35-procentowy wzrost liczby skarg pracowniczych powoduje, że działalność poradnicza i działalność związana ze skargami pracowniczymi odgrywa w funkcjonowaniu Państwowej Inspekcji Pracy coraz ważniejszą rolę. Skutkiem takiej sytuacji może być chociażby brak warunków do zwiększania liczby kontroli, ze względu na konieczność utrzymania jakości procesu kontrolnego na właściwym poziomie. Problem ten podnosił główny inspektor pracy na posiedzeniu Rady Ochrony Pracy 30 czerwca ub. r. Zwiększenie się liczby porad wiąże się też z dylematem, czy organy Państwowej Inspekcji Pracy powinny prowadzć kosztowne poradnictwo indywidualne na rzecz pracodawców, czy raczej organizować dla nich szkolenia. Te problemy, przed którymi stanęła Państwowa Inspekcja Pracy, wymagają systemowego uporządkowania.

    Sprawozdanie Państwowej Inspekcji Pracy nie jest pozbawione słabszych części. Myślę tu o rozdziałach opisujących współdziałanie z organami władzy, organami kontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz placówkami naukowymi, współpracę z partnerami społecznymi oraz promocję ochrony pracy czy działalność wewnątrzorganizacyjną i współpracę międzynarodową. Rozdziały te zawierają niewystarczające informacje, albowiem mają charakter statystycznej sprawozdawczości i wyliczanki. Brakuje w nich oceny efektywności działań. Nie wiadomo, co wynika z przedstawionego opisu spotkań, konferencji, wyjazdów, szkoleń itp. dla ochrony pracy w Polsce i dla skuteczności działań Państwowej Inspekcji Pracy.

    Za szczególnie ważny należy uznać problem współdziałania z partnerami społecznymi. Takie forum współpracy stanowią m.in. wojewódzkie komisje ochrony pracy. W ich skład wchodzą przedstawiciele ponadzakładowych struktur związkowych, terenowych organizacji pracodawców, środowiska społecznych inspektorów pracy podstawowych branż, terenowej administracji rządowej i organów państwowego nadzoru nad warunkami pracy. Należy podkreślić, że komisje te powstają z inspiracji Państwowej Inspekcji Pracy, ale nie mają umocowania prawnego, a cele ich działania nie są dostatecznie wyraźnie określone.

    Według sprawozdania głównymi kierunkami działania tych komisji były: wymiana informacji o problemach ochrony pracy, współpraca na tym polu z administracją rządową i samorządową oraz koordynacja szkoleń i działalności popularyzatorskiej w tej dziedzinie. Jednocześnie w podsumowaniu sprawozdania zawarto sugestię, że wojewódzkie komisje ochrony pracy mogą stać się też forum dialogu trójstronnego, do czego zobowiązuje Polskę ratyfikowana konwencja MOP nr 144, a także przyszłe członkostwo w Unii Europejskiej. Zakres kompetencji i koncepcja funkcjonowania na szczeblu wojewódzkim instytucji współpracy w dziedzinie ochrony pracy powinny zostać sprecyzowane w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy, aby mogły zostać włączone w cały system ochrony pracy.

    Ze względu na wagę problematyki i potrzebę popularyzacji zagadnień ochrony prac coroczne sprawozdania głównego inspektora pracy winny być ciągłym monitoringiem sytuacji w dziedzinie ochrony pracy i przestrzegania Prawa pracy. W związku z tym pożądane byłoby, aby dane statystyczne dotyczyły również lat poprzednich w celu ukazania istniejących tendencji. Odwoływanie się tylko do danych za rok ubiegły wyznacza zbyt wąską perspektywę, stąd czytelnik sprawozdania nabiera przekonania, że zostało ono zawężone i ma formę statystycznej wyliczanki.

    Należy podkreślić, że sprawozdanie głównego inspektora pracy jest nie tylko formą rozliczenia się Państwowej Inspekcji Pracy ze swojej działalności, lecz - co bardzo istotne - stanowi również podstawę do kształtowania polityki w dziedzinie ochrony pracy i jest formą popularyzacji problematyki ochrony pracy. Bardzo istotną częścią sprawozdania są wnioski dotyczące oceny rozwiązań prawnych w zakresie ochrony pracy. Dla ustawodawcy szczególnie ważne są zawarte w sprawozdaniu uwagi, które wskazują na konkretne przepisy prawne wymagające nowelizacji oraz na potrzebę nowych regulacji. W tej części sprawozdanie w pełni spełnia wymogi nałożone ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy.

    Sprawozdanie głównego inspektora pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy wskazuje, że Państwowa Inspekcja Pracy realizowała wszystkie zadania wynikające z ustawy i zintensyfikowała swoje działania w 1997 r. W kontekście wprowadzenia reformy administracyjnej, reformy ubezpieczeń społecznych oraz konieczności dostosowania ustawodawstwa regulującego działalność Państwowej Inspekcji Pracy i innych organów kontrolnych do zmieniających się potrzeb gospodarki rynkowej oraz do ustawodawstwa europejskiego pożądane jest podjęcie debaty nad zakresem zadań i uprawnień Państwowej Inspekcji Pracy.

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Klub Parlamentarny Sojuszu Lewicy Demokratycznej opowiada się za przyjęciem przedstawionego sprawozdania.

    Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! W tym roku mija 80 rocznica powstania Państwowej Inspekcji Pracy. Została ustanowiona dekretem naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego z 3 stycznia 1919 r. Korzystając z okazji, w imieniu swoim oraz posłów i posłanek klubu Sojuszu Lewicy Demokratycznej chciałabym złożyć wszystkim pracownikom tej instytucji najserdeczniejsze życzenia pomyślności i sukcesów zarówno w pracy jak i w życiu osobistym. Dziękuję za uwagę. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia