2 kadencja, 69 posiedzenie, 2 dzień (10.01.1996)

10 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o muzeach (druk nr 1209).

Poseł Władysław Bułka:

    Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Muzea mają do spełnienia wielostronne zadania kulturalne i edukacyjne i ich rolę w kształtowaniu postaw społecznych trudno przecenić. Szczególnie dotyczy to tych miejscowości, w których muzea są praktycznie jedynymi lub jednymi z niewielu instytucji tego rodzaju. W tych miejscowościach znaczenie funkcji pełnionych przez muzea podnosi to, że ukazują one tradycję i dorobek kultury miejscowej społeczności i tym samym przyczyniają się do pogłębienia i umocnienia więzi z tzw. małą ojczyzną. Dotychczas obowiązująca ustawa o ochronie dóbr kultury i o muzeach z 1962 r. nosi wyraźne piętno czasów, w których powstawała. Wyraża się to m.in. w wynikającym z dążeń do nadmiernej centralizacji państwa ograniczeniu autonomii muzeów i całkowitym braku instytucjonalnych form związania muzeów z lokalną społecznością. Projektowane w ustawie powołanie rad muzeów jest istotnym krokiem w kierunku zlikwidowania tych niedostatków. Dzięki stworzeniu organów składających się z ludzi obdarzonych zaufaniem i cieszących się autorytetem wśród obywateli powstaną warunki ku temu, by muzea pełniej niż dotychczas zaspokajały kulturalne potrzeby i ambicje społeczeństwa. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do społeczności małych miast i wsi. Ponadto tworzenie rad muzeów powinno przyczynić się do powstawania wokół muzeów klimatu sprzyjającego ich prawidłowemu rozwojowi. Jednym z tego przejawów powinno być powstawanie różnego typu społecznych ruchów i stowarzyszeń wspierających działalność miejscowego muzeum.

    Jedną z przyczyn utrudnionego dostępu szerokiego kręgu odbiorców do kultury jest występująca niejednokrotnie dążność do komercjalizacji instytucji kulturalnych. Z tego względu dużego znaczenia nabierają te zapisy ustawy, w których definiuje się muzea jako instytucje niezarobkowe i podkreśla humanistyczne aspekty pracy muzealnej, a także określa zasady finansowania muzeów zapewniające im stabilizację.

    Wiele uwagi poświęca się w projekcie zadaniom muzeów w zakresie pracy naukowo-badawczej. Badania naukowe zawsze zajmowały ważne miejsce w działalności muzeów i są one istotnym czynnikiem wpływającym na pozycję polskiego muzealnictwa w świecie. Warto jednak zauważyć, że ta forma działalności koncentrowała się w stosunkowo niewielkiej liczbie muzeów, i to głównie usytuowanych w dużych miastach. Należy wyrazić przekonanie, że nowe uregulowania prawne pozwolą na istotną zmianę w tym zakresie i że muzea, zwłaszcza w małych miejscowościach, staną się ośrodkami profesjonalnych badań naukowych.

    Realizacji tego zadania ma służyć wyodrębnienie oddzielnej grupy zawodowej muzealników - pracowników muzealnych, którym stawiane są szczególne wymogi zarówno zawodowe, jak i etyczne. Zadania stawiane przed muzeami i wynikająca z nich odpowiedzialność pracowników muzeów w pełni uzasadniają tę propozycję. Jednakże rozdział 4 projektu, zatytułowany ˝Pracownicy muzeów˝, budzi pewne wątpliwości. Art. 29 określa, kto wśród pracowników muzealnych jest muzealnikiem, brak natomiast określenia, jakie inne grupy pracowników (poza pracownikami naukowymi i badawczo-technicznymi) są zatrudniane w muzeach, oraz sprecyzowania różnicy statusu muzealników i pozostałych pracowników. Ponadto nie jest zrozumiałe, dlaczego wymienione w art. 31 zasady postępowania dotyczą tylko muzealników.

    Oddzielnym problemem jest - wielokrotnie podnoszona w uzasadnieniu do projektu ustawy - działalność edukacyjna muzeów. Niestety, w samym projekcie ta strona działalności muzeów została potraktowana dość marginesowo. Wymienia się ją jedynie w art. 2 pkt 7. Jest to o tyle istotne, że pojęcie ˝działalność edukacyjna˝, jak wszelkie określenia ogólne, jest mało precyzyjne i może być w realizacji sprowadzone do minimum. A przecież celem nadrzędnym działalności muzealnej ma być nie tylko gromadzenie, naukowe opracowywanie i ochrona dóbr kultury, ale też upowszechnianie z ich pomocą kultury i wiedzy.

    Głęboko zakorzeniona jest w tradycji działalności muzeów ich współpraca ze szkołami i innymi placówkami oświatowymi. Jak wskazuje dotychczasowa praktyka, wpływa ona istotnie na wzbogacenie i pogłębienie procesu dydaktycznego i wychowawczego szkół. Podstawową formą tego współdziałania jest organizowanie różnorodnych zajęć dla uczniów oraz dla nauczycieli. Niestety, niejednokrotnie muzea nie uczestniczą w bardzo ważnym i wymagającym profesjonalnego nadzoru ruchu kolekcjonerskim uprawianym przez szkoły.

    Na zakończenie pragnę podnieść sprawę, która jest szczególnie istotna ze względu na rozmiar zniszczeń, jakie poniosło polskie dziedzictwo kulturowe, zwłaszcza w okresie najnowszych dziejów naszego narodu. Mam tu na myśli uregulowania związane z ochroną muzealiów oraz możliwością zmiany miejsca ich przechowywania. Jestem przekonany, że proponowane w projekcie zapisy pozwolą na zahamowanie negatywnych zjawisk, zwłaszcza w przypadkach przekształcania lub likwidowania muzeów.

    W konkluzji chcę stwierdzić, że pomimo zgłoszonych wątpliwości w projekcie uwzględnione zostały najistotniejsze problemy związane z działalnością muzeów. Konieczne jest ustawowe uregulowanie zadań tej służby, tak istotnej dla zachowania tożsamości narodowej. Proponuję przekazanie projektu ustawy do komisji. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia