2 kadencja, 69 posiedzenie, 2 dzień (10.01.1996)

10 punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o muzeach (druk nr 1209).

Poseł Stanisław Rusznica:

    Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Z zadowoleniem należy powitać nowy projekt ustawy o muzeach (druk nr 1209), tym bardziej że w dotychczas obowiązującej ustawie o ochronie dóbr kultury i muzeach z 15 lutego 1962 r., znowelizowanej ustawą z 19 lipca 1990 r., problematyka muzealnictwa ginęła w ogólnych zagadnieniach ochrony dóbr kultury. Nowa ustawa lepiej przystaje do zmienionych warunków naszej współczesności. Rada do Spraw Muzeów działająca przy ministrze kultury i sztuki, Państwowy Rejestr Muzeów czy wprowadzenie ustawowego terminu ˝muzealnik˝, to z całą pewnością instrumenty podwyższenia merytorycznego poziomu muzeów i prestiżu zatrudnionych w nich fachowców. Należy je powitać z radością, bo są to nowości w prawodawstwie polskim. Obok tych rzeczywistych plusów omawiana ustawa ma szereg niejasności i nieścisłości.

    W wielu aspektach nową ustawę trudno jest ocenić nie znając nowej ustawy o ochronie zabytków, której przepisy obejmują także część zagadnień muzealnych lub jedynie pośrednio będą ich dotyczyły. Obydwie ustawy powinny być rozpatrywane łącznie. Teraz kilka uwag szczegółowych.

    Art. 2 pkt 4 - zbędne i bardzo mylące jest wpisanie do punktu słów: ˝w miarę możliwości zabezpieczanie stanowisk archeologicznych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody˝. Wynika to z pewnością z powtórzenia pkt. 4 art. 46 starej ustawy. Tymczasem praktyka pokazuje, że przyniosło to więcej szkody niż pożytku, zrodziło bowiem spory kompentencyjne na linii Państwowa Służba Ochrony Zabytków - muzea.

    Wymienione w pkt. 4 działania to statutowe obowiązki służb konserwatorskich Państwowej Służby Ochrony Zabytków. Nie wyklucza to oczywiście prowadzenia badań, np. archeologicznych, przez muzea, tym bardziej że jeszcze raz wymienia się je w pkt. 6 omawianego artykułu. Proponuję zatem ograniczenie pkt. 4 do słów: zabezpieczenie i konserwację muzealiów.

    Art. 12 dotyczy opłat wstępu do muzeów. W dotychczasowej praktyce muzea, zgodnie z sugestią Ministerstwa Kultury i Sztuki, stosowały zwyczajowo jeden dzień wolny od opłat. Ani w ustawie, ani w załączonym projekcie rozporządzenia Rady Ministrów nic się o tym nie mówi. Najprawdopodobniej niektóre muzea zlikwidują więc dzień wolnego wstępu, a inne go utrzymają. Czy nie lepiej dokonać pewnego ujednolicenia, aby wyraźnie zaznaczyć, że decyzja w tej sprawie należy do dyrektora muzeum?

    Art. 13 dotyczy rady muzeum. Wątpliwości budzi proponowany tryb jej wyłaniania. Jest to znacznie zmieniona forma dotychczasowych rad muzealnych, powoływanych przez dyrektorów muzeów za zgodą bezpośredniego organu nadzoru. Rady te gromadziły uznanych fachowców i osoby merytorycznie związane z muzealnictwem. Tymczasem przy zwiększonych kompetencjach rady muzeum proponuje się jej niższy poziom merytoryczny. Tak w istocie należy ocenić pomysł powoływania rady składającej się w 1/3 z osób zaproponowanych przez organizatora, w 1/3 przez samorząd terytorialny (w muzeach samorządowych będzie to przecież 2/3), a tylko w 1/3 z osób desygnowanych przez stowarzyszenia naukowe i twórcze. W skrajnych przypadkach prace muzeów będą oceniały rady złożone w zdecydowanej większości z osób niewiele znających się na muzealnictwie.

    Zaproponowany w ustawie tryb powoływania rady i jej duże kompetencje kontrolne i oceniające ustawiają niejako w opozycji do niej całe struktury wewnątrzmuzealne. Można założyć, że rada mogłaby przeforsować zupełnie inne kierunki działań danych muzeów. Mogą np. zostać zachwiane tak ważne, a wynikające z ustawy proporcje w wielokierunkowości zadań muzeów, dlatego konieczna jest w radzie reprezentacja osób o wysokich kwalifikacjach i niekwestionowanym autorytecie. Tego, niestety, ustawa nie gwarantuje. Należałoby się zastanowić, czy w radzie nie powinno być osób desygnowanych przez dyrekcję i zespoły muzealników.

    Art. 15 - rada powiernicza. Większość wątpliwości wyrażonych w stosunku do rady muzeum dotyczy również rady powierniczej. Jest to szczególnie czytelne w obliczu jej znacznie podwyższonych kompetencji i faktu zaprzestania działania rady muzeum w przypadku powołania rady powierniczej. Tryb jej powoływania nie gwarantuje jej odpowiedniego poziomu merytorycznego. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do swoistego ubezwłasnowolnienia muzeów, a szczególnie zmniejszenia kompetencji dyrektorów i większego zbiurokratyzowania zarządzania muzeami.

    Jeśli chodzi o art. 25, to wydaje mi się, że należy koniecznie dodać możliwość przenoszenia poza obręb muzeów muzealiów w celu przeprowadzania szczegółowych badań i ekspertyz. Na przykład pkt 2 mógłby mieć brzmienie: ˝potrzeby konserwacji, szczegółowych badań, analiz i ekspertyz oraz zapewnienia bezpieczeństwa˝. Jest to szczególnie istotne dla małych muzeów, nie mających odpowiedniego zaplecza badawczo-naukowego. Potrzeba zapewnienia muzeom badań i analiz specjalistycznych ich zbiorów dotyczy zwłaszcza zabytków archeologicznych, które często wymagają ekspertyz antropologicznych, archeozoologicznych, dendrologicznych, metalograficznych i innych.

    Art. 29 - wprowadzający określenie ˝muzealnik˝. Wątpliwości może budzić zawężenie tego terminu jedynie do kustoszy i starszych kustoszy. Nie jest w pełni jasny sens (przynajmniej nie wynika on z ustawy) wprowadzenia szczególnej kategorii zatrudnionych w muzeach.

    Ustawa nie wspomina o możliwościach zwolnienia od podatku darowizn przekazywanych na rzecz muzeów zarówno w formie pieniężnej, jak i (a może przede wszystkim) w naturze. Pod pojęciem tym należy rozumieć podlegające wycenie wszelkie dzieła sztuki i inne zabytkowe przedmioty ofiarowywane muzeum. Osoba ofiarowująca mogłaby uzyskać jakieś zagwarantowane ustawowo ulgi podatkowe. Być może należałoby to rozszerzyć na podmioty gospodarcze, np. firma fundująca muzeum obraz znanego malarza uzyskiwałaby określone preferencje podatkowe (można to ograniczyć jedynie do muzealiów o najwyższej randze). Byłaby to istotna pomoc dla wielu polskich muzeów znajdujących się w dość ciężkiej sytuacji, jeśli chodzi o pozyskiwanie nowych eksponatów.

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Wnoszę o przekazanie omawianego projektu ustawy do Komisji Kultury i Środków Przekazu oraz Komisji Ustawodawczej. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia