VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 16635

w sprawie skutków wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w kwestii braku możliwości wyboru w polskich szkołach etyki zamiast lekcji religii

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na przesłaną pismem SPS-023-16635/10 z dnia 30 czerwca br. (przekazaną za pośrednictwem szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów pismem DSPA-4810-3054-(1)/10 z 6 lipca br.) interpelację pana posła Jarosława Matwiejuka w sprawie skutków wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w kwestii braku możliwości wyboru etyki w polskich szkołach zamiast lekcji religii, uprzejmie przekazuję następujące wyjaśnienia:

   Nauka religii jest organizowana w polskich szkołach publicznych na życzenie rodziców, według zasad określonych przepisami rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. z 1992 r. Nr 36, poz. 155, z późn. zm.).

   Na mocy przywołanego rozporządzenia szkoła ma obowiązek zorganizowania lekcji etyki dla grupy nie mniejszej niż siedmiu uczniów danej klasy lub oddziału. Dla mniejszej liczby uczniów w klasie lub oddziale lekcje etyki powinny być zorganizowane w grupie międzyklasowej lub międzyoddziałowej. Jeżeli w szkole zgłosi się mniej niż siedmiu uczniów, organ prowadzący szkołę organizuje naukę etyki w grupie międzyszkolnej. Liczba uczniów w tej grupie nie powinna być mniejsza niż 3. Do grupy międzyszkolnej mogą uczęszczać uczniowie szkół prowadzonych przez różne organy, które ustalają, w drodze porozumienia, zasady prowadzenia grupy międzyszkolnej.

   Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał 15 czerwca 2010 r. wyrok w sprawie G. przeciwko Polsce, skarga numer 7710/02, w którym stwierdził naruszenie art. 14 (zakaz dyskryminacji) w związku z art. 9 (chroniącym wolność myśli, sumienia i wyznania) Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

   Wyrok nie jest prawomocny i stronom postępowania przysługuje prawo wniesienia odwołania do Wielkiej Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w terminie do 15 września 2010 r.

   W skardze do Trybunału skarżący rodzice zarzucali między innymi, że wbrew ich intencjom ich syn nie uczęszczał na lekcje etyki w szkole podstawowej i gimnazjum z powodu niezorganizowania przez szkoły odpowiednich zajęć.

   Komentując wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 15 czerwca br. w sprawie G. przeciwko Polsce, należy podkreślić, że racje skarżących zostały uznane tylko częściowo. Trybunał nie zakwestionował bowiem regulacji prawnych - ani tych, które określają organizowanie nauki religii i etyki, ani tych, które umożliwiają ocenianie postępów w nauce tych przedmiotów. Trybunał krytycznie ocenił jedynie realizację prawa skarżącego M. G. do zapewnienia mu lekcji etyki przez władze szkolne. Stwierdzone naruszenie ma zatem swoje przyczyny w złej praktyce placówek oświatowych, w których naukę pobierał skarżący, a nie w regulacjach prawnych dotyczących nauczania religii i etyki w polskich szkołach publicznych.

   Warto zauważyć, że wyrok dotyczy sytuacji, która miała miejsce około dziesięciu lat temu. Ma to znaczenie, gdyż z każdym rokiem wzrasta liczba zainteresowanych udziałem w zajęciach z etyki, wzrasta też wśród dyrektorów szkół i organów prowadzących świadomość wagi zapewnienia uczniom udziału w zajęciach z etyki oraz obowiązków szkoły i organu prowadzącego w tym zakresie.

   Wraz ze wzrostem zainteresowania etyką stopniowo zwiększa się liczba szkół, w których - na życzenie zainteresowanych rodziców - organizowane są zajęcia z tego przedmiotu. W roku 2007 liczba ta wynosiła 406 szkół, w roku 2009 zwiększyła się do 947. Największe zainteresowanie nauką etyki notowane jest obecnie w szkołach gimnazjalnych, w liceach ogólnokształcących i w liceach uzupełniających dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych.

   W roku szkolnym 2009/2010 koszt organizowania zajęć z etyki (przyjmując średnią płacę nauczycielską i łączną liczbę 198,2 etatów nauczycieli uczących tego przedmiotu) wyniósł ponad 842 tys. zł.

   We wrześniu 2007 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej zwróciło się do kuratorów oświaty z poleceniem zbadania - w ramach sprawowanego nadzoru - w jakim stopniu szkoły wywiązują się z obowiązku zapewnienia udziału w zajęciach z etyki uczniom, którzy wyrazili życzenie udziału w zajęciach z tego przedmiotu. Ministerstwo poleciło też kuratorom zwrócenie szczególnej uwagi, aby wszelkie działania pracowników oświaty związane z organizowaniem etyki respektowały przepisy art. 53 Konstytucji RP dotyczące zapewnienia wolności sumienia i wyznania. Wyniki badań przeprowadzonych przez kuratorów oświaty wraz z przywołaniem przepisów dotyczących zasad organizowania nauki etyki były prezentowane na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej w formie ˝Informacji dotyczącej nauczania etyki w szkołach publicznych˝.

   W 2008 r. minister edukacji narodowej określił nową podstawę programową, obejmującą m.in. przedmiot etyka (rozporządzenie ministra edukacji narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół - Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). W odniesieniu do tego przedmiotu minister zamieścił w rozporządzeniu zalecenia, aby w przypadku niewielkiej liczby uczniów wybierających etykę stosować rozwiązania organizacyjne umożliwiające prowadzenie zajęć w grupach różnowiekowych, łączących uczniów z całego etapu edukacyjnego. W takim przypadku treści nauczania etyki powinny być podzielone na moduły nadające się do realizowania w dowolnej kolejności. Pozwoli to skonstruować ofertę nauczania etyki w każdej szkole, nawet wtedy, gdy liczba uczniów wybierających etykę jest niewielka. W przypadku większej liczby uczniów wybierających etykę zaleca się, aby szkoła realizowała zajęcia z etyki w grupach łączących uczniów np. z jednego tylko rocznika.

   Brak nauczycieli etyki nie jest przeszkodą w organizowaniu zajęć z tego przedmiotu. Według danych statystycznych liczba nauczycieli posiadających kwalifikacje do nauczania tego przedmiotu corocznie przekraczała zapotrzebowanie zgłaszane przez szkoły. W niektórych kuratoriach oświaty tworzone były banki informacji mające ułatwić szkołom pozyskanie odpowiednich nauczycieli.

   Kwalifikacje wymagane od nauczycieli etyki wynikają z przepisów rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 50, poz. 400).

   Ze względu na fakt, że przedmiot etyka ma przede wszystkim charakter zajęć wychowawczych, oraz biorąc pod uwagę zakres treści tego przedmiotu określony w nowej podstawie programowej dla poszczególnych etapów nauczania, przyjmuje się, że:

   - w klasach I-III szkoły podstawowej zajęcia z etyki może prowadzić nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej,

   - w klasach IV-VI szkoły podstawowej i w gimnazjum zajęcia z etyki może prowadzić nauczyciel - humanista, który w ramach studiów uzyskał przygotowanie z zakresu filozofii lub etyki,

   - w szkołach ponadgimnazjalnych zajęcia z etyki może prowadzić nauczyciel etyki posiadający uprawnienia do nauczania tego przedmiotu wynikające z przepisu § 2 przywołanego wyżej rozporządzenia.

   Według informacji uzyskanych z Ministerstwa Spraw Zagranicznych w bazie danych Europejskiego Trybunału Praw Człowieka znajdowało się do tej pory 13 spraw przeciwko Polsce dotyczących zarzutu naruszenia art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (wolność myśli, sumienia i wyznania), jednak większość zarzutów stawianych w tych sprawach dotyczyła innych kwestii niż nauczanie religii i etyki w szkole publicznej.

   Kwestie związane z nauką religii i etyki były podnoszone, poza omawianą w piśmie sprawą G. przeciwko Polsce, w trzech sprawach:

   - C.J., J.J. i E.J. przeciwko Polsce, nr skargi 23380/94,

   - B. S. przeciwko Polsce, nr skargi 40319/98,

   - D. N. i M. K. przeciwko Polsce, nr skargi 32932/02.

   Opisy wymienionych spraw wraz z dotyczącymi ich argumentami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka są dostępne w bazie danych ETPCz HUDOC.

   W chwili obecnej Europejski Trybunał Praw Człowieka nie zakomunikował żadnych nowych spraw związanych z kwestią nauczania religii i etyki w Polsce.

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Lilla Jaroń

   Warszawa, dnia 19 lipca 2010 r.