VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości

na interpelację nr 5071

w sprawie narażania na szwank polskiego wymiaru sprawiedliwości, wobec niemożności wyegzekwowania należnych wierzycielom kwot, zasądzonych prawomocnymi wyrokami sądowymi

   Odpowiadając na interpelację pana posła Tadeusza Kopcia z dnia 1 września 2008 r. dotyczącą nieprawidłowej praktyki stosowania przepisu art. 824 § 1 pkt 2 K.p.c. - uprzejmie przedstawiam, co następuje.

   Zgodnie z treścią art. 824 § 1 pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. z dnia 1 grudnia 1964 r. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.) postępowanie egzekucyjne umarza się w całości lub części z urzędu, jeżeli jest oczywiste, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych. W praktyce komorniczej przepis ten daje podstawę do umorzenia postępowania egzekucyjnego z powodu tzw. bezskutecznej egzekucji. Dla spełnienia przesłanek wspomnianego wyżej przepisu niezbędne jest więc ustalenie przez komornika dwóch zasadniczych okoliczności. Pierwsza to brak majątku pozwalającego na ściągnięcie sumy wyższej od sumy kosztów egzekucyjnych, druga natomiast to fakt, iż owo ustalenie braku majątku musi być oczywiste.

   W interpelacji swej pan poseł Tadeusz Kopeć zwrócił uwagę na niejasność zapisu art. 824 § 1 pkt 3 K.p.c., a zwłaszcza podkreślił nieostrość sformułowania słowa ˝oczywiste˝. Należy zgodzić się z tezą, iż sformułowanie ˝jeżeli jest oczywiste...˝ jest pojęciem nieostrym. Podkreślenia wymaga również i to, że treść owego pojęcia ustalana jest w wyniku oceny dokonanej przez komornika. Ocena ta musi być jednakże konsekwencją wcześniejszych ustaleń faktycznych dokonanych przez komornika. Innymi słowy oczywistość, iż z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych musi być następstwem wszechstronnego zbadania stanu majątkowego dłużnika w zakresie wskazanym we wniosku egzekucyjnym i na tej tylko podstawie ustalenia, iż nie będzie można zaspokoić wierzyciela. Zastosowanie tego przepisu bez przeprowadzenia właściwego dochodzenia uniemożliwia umorzenie postępowania na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 K.p.c. Kategoryczność omawianej normy, wyrażająca się użyciem słowa ˝oczywiste˝, wynika z dwóch racji. Pierwsza to fakt, iż komornik może na podstawie omawianego przepisu umorzyć postępowanie egzekucyjne niezależnie od woli wierzyciela, a więc osoby inicjującej egzekucję (umorzenie postępowania z urzędu). Druga natomiast jest konsekwencją właśnie ustaleń bezcelowości egzekucji oznaczającej, iż komornik nie powinien prowadzić postępowania egzekucyjnego przy braku majątku, gdyż prowadziłoby to tylko i wyłącznie do bezcelowej dokuczliwości skierowanej przeciwko dłużnikowi.

   Przepis art. 824 § 1 pkt 3 K.p.c. w niezmienionej formie obowiązuje od momentu wejścia w życie Kodeksu postępowania cywilnego. A zatem wszelkie zmiany, które dokonywały się w obrębie przepisów dotyczących funkcjonowania działalności komorniczej nie obejmowały wspomnianej regulacji art. 824 § 1 pkt 3 K.p.c. To z kolei pociągało za sobą potrzebę przeprowadzania aktualnej wykładni przepisu, uwzględniającej obowiązujące regulacje prawne. Jakkolwiek art. 824 § 1 pkt 3 K.p.c. nie budził większych wątpliwości interpretacyjnych przed nowelizacją art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jednolity Dz. U. 2006 Nr 167, poz. 1191), tj. przed 13 listopada 2004 r., tak już sytuacja zmieniła się po tej dacie (zm. ustawy o komornikach sądowych i egzekucji Dz. U. z 2004 r. Nr 236, poz. 2356). Mianowicie, do 13 listopada 2004 r. komornicy ustalali koszty postępowania od całości egzekwowanego roszczenia pieniężnego, pobierając jednocześnie zaliczkę od wierzyciela na poczet kosztów egzekucyjnych. Natomiast po wspomnianej wyżej nowelizacji opłatę tą komornicy ustalają od wartości wyegzekwowanego roszczenia, przy czym nie mogą już pobierać zaliczek na poczet kosztów egzekucyjnych. Jak zatem widać przed 13 listopada 2004 r. komornicy mogli stosować przepis art. 924 § 1 pkt 3 K.p.c. już w momencie ustalenia kosztów egzekwowanego roszczenia. W obecnym stanie prawnym komornicy, aby móc ustalić koszty postępowania, muszą najpierw przystąpić do egzekucji i w ten sposób ściągnięta suma jest podstawą do ustalenia kosztów egzekucyjnych. Prowadzi to do wniosku, że w obecnym stanie prawnym komornicy mogą umarzać postępowanie tylko wtedy, jeśli ocena wartości majątku dłużnika nie pozwoli na zaspokojenie kosztów postępowania egzekucyjnego poniżej jej minimalnej wysokości, tj. na chwilę obecną 227 zł. Jeżeli po wyegzekwowaniu tej części kosztów postępowania komornik będzie nadal prowadził egzekucję, to umorzenie na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 K.p.c. będzie możliwe tylko o tyle, o ile nie będzie istniał żaden majątek dłużnika z którego będzie można zaspokoić wierzyciela.

   Na chwilę obecną przepisy prawa bez wątpienia mają zdecydowanie charakter motywujący w pracy komornika. Uzależniają one bowiem wysokość wynagrodzenia (dochód) komornika od jego skuteczności w poszukiwaniu majątku dłużnika. Z drugiej jednak strony należy wskazać, iż zgodnie z treścią art. 797 K.p.c. komornik działa wyłącznie w takim zakresie, jaki wyznaczony został we wniosku egzekucyjnym. Przepis ten bowiem stanowi, że we wniosku lub żądaniu przeprowadzenia egzekucji z urzędu należy wskazać świadczenie, które ma być spełnione oraz sposób egzekucji. W praktyce sprowadza się to do wskazania przez wierzyciela, obok świadczenia, przedmiotów lub praw, z których egzekucja ma być prowadzona. Zaznaczyć przy tym trzeba, iż istnieje także możliwość zlecenia komornikowi poszukiwania majątku dłużnika ponad to, co jest wskazane we wniosku egzekucyjnym, jednakże po wcześniejszym wniesieniu przez wierzyciela odpowiedniego wynagrodzenia zgodnie z treścią art. 797¹ K.p.c. Tylko wyjątkowo komornik może z urzędu przeprowadzać dochodzenie, dzieje się tak na podstawie art. 1086 K.p.c. w związku z egzekucją roszczeń alimentacyjnych. Innymi słowy, sprawą wierzyciela jest wskazanie majątku dłużnika, z którego może być prowadzona egzekucja.

   Należy przy tym podkreślić, iż w sytuacji kiedy komornik nie realizuje swych obowiązków w związku z zajęciem majątku dłużnika, wierzycielowi przysługują stosowne środki zaradcze. Dotyczy to zwłaszcza wniesienia do sądu rejonowego skargi na czynność komornika w trybie art. 767 K.p.c. W ramach tego postępowania sąd może zobowiązać komornika do podjęcia stosownych czynności egzekucyjnych w przypadku zaniechania czynności, jak również w razie dokonania wadliwych czynności egzekucyjnych.

   Polskie ustawodawstwo, realizując europejskie standardy prawne, wprowadziło do polskiego porządku prawnego tzw. skargę na przewlekłość postępowania (ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki Dz. U. z dnia 16 sierpnia 2004 r.).

   Założeniem tej ustawy jest regulacja zasad i trybu wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone na skutek działania lub bezczynności sądu lub komornika sądowego i w ten sposób doszło do naruszenia prawa strony do przeprowadzenia i zakończenia bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego. Przepisy te bez wątpienia zabezpieczają strony postępowania egzekucyjnego przed opieszałością w prowadzeniu przez komornika postępowania egzekucyjnego.

   Reasumując, należy wskazać, iż:

   - komornicy prowadzą egzekucję z majątku dłużnika wskazanego przez samego wierzyciela,

   - komornicy mogą także prowadzić szczegółowe dochodzenie w celu znalezienia majątku dłużnika po wcześniejszym uiszczeniu wynagrodzenia,

   - obecnie obowiązujące przepisy prawa w ograniczonym stopniu pozwalają komornikowi na umorzenie postępowania egzekucyjnego, o ile nie istnieje majątek pozwalający na zaspokojenie wierzyciela,

   - jeżeli komornik zaniechał dokonania czynności egzekucyjnej lub podjął niewłaściwą czynność wierzycielowi przysługuje skarga na czynność komornika wniesiona do właściwego Sądu Rejonowego,

   - strona (wierzyciel, dłużnik) wobec której w postępowaniu egzekucyjnym naruszono prawo do przeprowadzenia i zakończenia bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy egzekucyjnej lub innej sprawy dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego przysługuje wobec Skarbu Państwa roszczenie odszkodowawcze.

   W ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości stosowanie normy art. 824 § 1 pkt 3 K.p.c. przez komorników nie jest zjawiskiem nadużywanym. Z jednej strony nie leży to bowiem w interesie samych komorników, a z drugiej strony ustawodawca polski przewiduje szereg rozwiązań legislacyjnych umożliwiających sprawną kontrolę decyzji komornika umarzającego postępowanie.

   Obecnie w Ministerstwie Sprawiedliwości prowadzone są prace nad kolejnymi projektami nowelizującymi przepisy postępowania egzekucyjnego w celu usprawnienia przebiegu egzekucji.

   W związku z tym, iż w interpelacji pana posła Tadeusza Kopcia zasygnalizowana została sprawa pana A. B., zaś wskazane w niej zarzuty wymagają uprzedniego i wnikliwego zbadania, uniemożliwiło to tym samym ustosunkowanie się do nich niezwłocznie. Mając na względzie powyższe, Departament Wykonania Orzeczeń i Probacji, w ramach swoich kompetencji, zlecił pismem z dnia 26 września 2008 r. prezesowi Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej zapoznanie się z zarzutami i podjęcie stosownych działań w razie stwierdzenia nieprawidłowości w prowadzonym postępowaniu egzekucyjnym, wyznaczając w tym celu 21-dniowy termin.

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Marian Cichosz

   Warszawa, dnia 30 września 2008 r.