V kadencja
Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej
na interpelację nr 2997
w sprawie starzenia się społeczeństwa w naszym kraju i wynikających z tego nieobliczalnych konsekwencji dla następnych pokoleń
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na przesłaną przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 31.05.2006 r., znak: SPS-023-2997 interpelację z dnia 9.05.2006 r. złożoną przez Panią Grażynę Tyszko - Posła na Sejm RP w sprawie starzenia się społeczeństwa w naszym kraju i wynikających z tego nieobliczalnych konsekwencjach dla następnych pokoleń. Chciałabym tutaj przypomnieć, że według danych GUS w końcu 2005 r. liczba ludności Polski wynosiła 38,15 mln osób. Był to siódmy z kolei rok spadku liczby ludności i czwarty ujemnego przyrostu demograficznego.
W latach 1999-2001 dodatni przyrost naturalny nie był w stanie zrównoważyć ujemnego salda migracji zagranicznych i liczba mieszkańców zmniejszała się. Ujemne saldo migracji zagranicznych utrzymuje się w całym okresie powojennym. Obecnie główną przyczyną spadku liczby mieszkańców jest zmniejszanie się wskaźnika urodzeń, co skutkuje niskim wskaźnikiem dzietności, na poziomie 1,24 przy poziomie zapewniającym stabilność demograficzną na poziomie 2,1 (wskaźnik dzietności to liczba dzieci przypadających na kobietę w wieku reprodukcyjnym). W 1990 r. wskaźnik ten był na poziomie 2,04 i do 2003 r. obniżył się do 1,22, by wzrastać przez ostatnie dwa lata (wzrost ten jest związany z zakładaniem rodzin przez osoby z wyżu demograficznego przełomu lat ˝70 i ˝80).
Niska dzietność powoduje starzenie się ludności. Prognoza demograficzna do 2030 r. przygotowana przez GUS, wskazuje na istotne zmiany jakie będą zachodzić zarówno w wielkości, jak i strukturze ludności Polski w kolejnych dekadach. Przede wszystkim, liczba mieszkańców Polski będzie maleć - zwiększać się będzie nadwyżka liczby zgonów nad liczbą urodzeń - zjawisko to obserwowane jest w Polsce od niedawna, wcześniej mieliśmy do czynienia z nadwyżką urodzeń nad liczbą zgonów i przyrostem ludności.
Zmieni się także struktura wieku ludności. Ludność Polski starzeje się. Średni wiek mieszkańca Polski, który wynosi obecnie 36,7 roku wzrośnie do 2030 r. do 45,5 lat, z tendencją do dalszego wzrostu. Zmiany w strukturze wieku ludności, zwłaszcza te wynikające z przesuwania się wyżów i niżów demograficznych, mają istotne konsekwencje w wielu dziedzinach życia, sprawiając, że niektóre problemy społeczne będą ulegać zaostrzeniu.
Wskaźnik obciążenia demograficznego (liczba osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym), który obecnie wynosi ok. 19 proc., zwiększy się do ok. 28 proc. w 2020 r. i ponad 37 proc. w 2030 r., jednocześnie liczba ludności zmniejszy się do 37,2 mln osób w 2020 r. i 35,7 mln w 2030 r., a liczba dzieci do lat piętnastu zmniejszy się z obecnych 6,0 mln do 4,3 mln w 2030 r. Podobne tendencje rysują się w całej Unii Europejskiej.
O ile jednak obecna struktura demograficzna Polski jest w porównaniu z przeciętną UE dość korzystna (wysoki udział osób młodych, niezbyt wysoki udział osób starszych), to wskaźnik dzietności należy do najniższych w Europie. W związku z tym należy oczekiwać, że pierwsze problemy związane ze starzeniem się ludności (zmniejszanie się zasobu pracy, zwiększona presja na system emerytalny i rentowy, wzrost udziału wydatków na ochronę zdrowia) pojawią się w Polsce w ciągu najbliższych dziesięciu lat, a potencjalnie mogą osiągnąć wyższe natężenie niż w państwach Europy Zachodniej.
Przy strukturze wieku populacji stopniowo upodabniającej się do innych europejskich państw rozwiniętych i przeciętnej gęstości zaludnienia, Polska odznacza się bardzo niskim udziałem ludności miejskiej, na poziomie zaledwie 61,4 proc. Niski jest zwłaszcza udział ludności zamieszkującej największe miasta, a wielkość aglomeracji warszawskiej w stosunku do populacji kraju jest znacznie mniejsza niż aglomeracji londyńskiej czy paryskiej, nie wspominając o stolicach mniejszych państw europejskich.
W ostatnich latach wydłuża się trwanie życia Polaków - oczekiwana długość życia dla dziecka urodzonego w 2005 r. wyniosła 70,8 lat w przypadku chłopców (4,3 roku więcej niż w 1990 r.) i 79,4 lat w przypadku dziewczynek (3,9 więcej niż w 1990 r.). Wskaźniki te są wyraźnie mniej korzystne niż w bardziej rozwiniętych państwach UE. W ostatnich latach istotnie spadły wskaźniki śmiertelności noworodków. W odniesieniu do osób dorosłych, głównymi przyczynami zgonów są choroby określane mianem cywilizacyjnych, w tym przede wszystkim choroby układu krążenia i nowotwory.
Przemiany demograficzne zachodzące w Polsce są typowe dla rozwiniętego europejskiego społeczeństwa postindustrialnego, choć ze względu na pewne opóźnienia rozwojowe procesy te są mniej zaawansowane niż w Europie Zachodniej.
Struktura wieku i płci ludności - 2002 i 2030 r., prognoza GUS
Starzenie się ludności oznacza także stopniowy wzrost liczby osób starszych i udziału osób starszych w ogólnej liczbie ludności. Syntetycznym miernikiem pokazującym wydolność systemu zabezpieczenia społecznego jest współczynnik obciążenia demograficznego ogółem pokazujący liczbę osób w wieku nieprodukcyjnym (przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym) przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym. W okresie do 2007 r. współczynnik ten będzie malał, co spowodowane jest przede wszystkim spadkiem liczby dzieci i młodzieży w wieku 0-17 lat. Tendencja spadkowa utrzymywać się też będzie przez niemal cały okres 2007-2013. Z perspektywy systemów zabezpieczenia społecznego istotne jest także to, jak będzie się kształtował współczynnik obciążenia osób w wieku poprodukcyjnym, które to są przede wszystkim beneficjantami różnego rodzaju świadczeń społecznych. W okresie do 2012 r., na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadać będzie około 20 osób w wieku poprodukcyjnym, następnie liczba ta będzie rosnąć do poziomu 40 osób w 2030 r. Oznacza to, iż lata do 2013 r. trzeba wykorzystać przede wszystkim do jak największej mobilizacji zasobów ludzkich tak, aby rynek pracy mógł udźwignąć wyzwania w postaci zwiększania obciążenia demograficznego po 2014 r.
W okresie prognozy (do 2030 r.) znaczny przyrost zanotujemy w najstarszych grupach wieku. Liczba osób w wieku 85 lat i więcej wzrośnie do 2010 r. o 50 procent i osiągnie pół miliona, a w 2030 r. dojdzie do prawie ośmiuset tysięcy. Liczba stulatków wzrośnie ponad pięciokrotnie - do ponad 9 tysięcy.
W okresie 2007-2013 nastąpi stopniowy wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym, co oznaczać będzie zwiększenie presji na system emerytalny. Jednak, największych przyrostów należy oczekiwać po 2014 r. W okresie 2007-2013 podstawowym wyzwaniem z perspektywy systemu ubezpieczeń społecznych będzie jednak kondycja systemu rentowego. W okresie tym, jak pokazane było powyżej, rosnąć będzie liczba osób w wieku 45-64 lata. Jak wskazują statystyki ZUS, odsetek osób, którym przyznawana jest renta z tytułu niezdolności do pracy jest największy właśnie w tej grupie wieku. Dodatkowa presja na system rentowy związana będzie także z ograniczaniem dostępu do innych świadczeń społecznych (świadczenia przedemerytalne i wcześniejsze emerytury).
W odniesieniu do pytań Pani Poseł uprzejmie wyjaśniam:
1. Czy istnieje rządowy program, który maksymalnie obniży zagrożenia wynikające z nieuchronnej tendencji starzenia się społeczeństwa?
Nie istnieje jeden rządowy program, którego celem jest maksymalne obniżenie zagrożeń wynikających z procesu starzenia się ludności. Zmiany demograficzne w istotny sposób powinny wpływać na kształt polityki społeczno-gospodarczej, w szczególności w dziedzinie:
- polityki rodzinnej, w szczególności w kontekście promowania dzietności;
- systemu edukacji, w kontekście inwestowania w jak najlepszą jakość edukacji;
- rynku pracy, w celu jak najlepszego wykorzystania zasobów pracy i poprawy kwalifikacji osób tak, aby malejąca liczba osób w wieku produkcyjnym mogła sprostać wyzwaniu szybkiego wzrostu gospodarczego;
- systemów zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia, tak aby zapewnić adekwatne dochody oraz opiekę dla osób starszych, które zakończyły okres swojej aktywności zawodowej.
Poniżej omówione są krótko działania podejmowane w tych obszarach:
Polityka rodzinna
Istotnym elementem ograniczania skutków procesu starzenia się ludności jest polityka rodzinna sprzyjająca zwiększeniu dzietności. W tym celu w programie rządowym podejmowane są działania sprzyjające wspieraniu rodzin. Do tych działań należą przyjęte przez Rząd zmiany w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, wprowadzające prorodzinną ulgę na dzieci. Z tej formy pomocy państwa skorzystają rodziny uzyskujące dochody opodatkowane, bez względu na wysokość tych dochodów.
Państwo wspiera rodziny o niskich dochodach poprzez system świadczeń rodzinnych. Do działań podejmowanych w tym zakresie zaliczyć należy rozwój systemu świadczeń rodzinnych, w tym w szczególności:
- pomoc finansową kierowaną do rodzin w związku z urodzeniem dziecka: dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu urodzenia dziecka oraz przysługująca bez względu na wysokość dochodu jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka. Wprowadzono również regulacje prawne umożliwiające samorządom kształtowanie polityki prorodzinnej poprzez wypłatę zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka ze środków własnych gmin;
- wspieranie rodzin wychowujących dzieci w wieku szkolnym poprzez wypłatę proedukacyjnych dodatków do zasiłku rodzinnego: z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, z tytułu podjęcia nauki w szkole poza miejscem zamieszkania oraz z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego;
- wspieranie rodzin wychowujących troje i więcej dzieci poprzez wypłatę dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej.
W celu lepszego łączenia pracy i życia rodzinnego państwo wspiera rodziny o niskich dochodach poprzez rozwój systemu opieki nad dziećmi, gdyż jak pokazują doświadczenia międzynarodowe jest ono niezbędnym warunkiem do zwiększenia dzietności. W tym zakresie rozwijany jest program promocji alternatywnych form przedszkolnych w szczególności na obszarach gdzie występuje największy deficyt placówek przedszkolnych.
System edukacji
Przedszkola
W okresie do 2007 r. liczba dzieci w wieku przedszkolnym będzie malała. Natomiast w okresie 2007-2013, liczba dzieci w wieku przedszkolnym ustabilizuje się. Oznacza to, że w okresie tym będzie można położyć nacisk na zwiększanie liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym, przede wszystkim w regionach wiejskich, co jest warunkiem zarówno dalszego rozwoju dzieci, jak i zwiększać będzie możliwości zatrudnienia przez rodziców tych dzieci.
Szkolnictwo podstawowe i ponadpodstawowe
Malejąca liczba dzieci i młodzieży prowadzi do likwidacji części szkół w małych miejscowościach. Ten trend na szczęście wygasa, gdyż liczba urodzeń stabilizuje się. W kolejnych latach liczba młodzieży w wieku 7-12 lat będzie nadal spadała, co oznaczać może dalszą konieczność zmniejszania liczby szkół, w szczególności w małych miejscowościach. Alternatywnym rozwiązaniem może być wykorzystanie małych szkół jako centrów kształcenia ustawicznego oraz ośrodków sprzyjających rozwojowi społeczności lokalnych, co z kolei stworzy warunki dla lepszej integracji społecznej w tych środowiskach. Po 2013 r. liczba młodzieży w szkołach podstawowych ustabilizuje się.
Istotnie będzie malała liczba młodzieży uczęszczającej do gimnazjów (w wieku 13-15 lat). Jest to trend, który trwa obecnie, a liczba młodzieży ustabilizuje się dopiero po 2014 r. Stanowi to istotne wyzwanie dla działania gimnazjów, przede wszystkim na terenie małych miejscowości. Jest to odzwierciedlenie sytuacji, która obecnie dotyka dużą część szkół podstawowych.
Systematycznie będzie malała liczba młodzieży w wieku uczęszczania do szkół ponadpodstawowych (16-18 lat) - tendencja w tym przypadku jest bardzo zbliżona do tej dotyczącej liczby młodzieży w wieku gimnazjalnym. Daje to szansę na zwiększanie odsetka osób z wykształceniem średnim w przyszłości.
Podsumowując, okres od 2007 do 2013 r. można określić jako okres, w którym liczba dzieci i młodzieży uczęszczających do szkół podstawowych, gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych będzie malała. Jest to wyzwanie przede wszystkim dla systemu edukacji - z jednej strony jest to szansa dla lepszej edukacji dzieci młodzieży w mniejszych liczebnie klasach, z drugiej strony, w szczególności w przypadku małych miejscowości stanowić będzie zagrożenie likwidacji szkół. Zmiany demograficzne oznaczać także będą zmniejszenie liczby nauczycieli w przyszłości, co powinno być brane pod uwagę już obecnie.
Szkoły wyższe
Do 2004 r. liczba młodzieży w wieku 19-24 lata będzie rosnąć, a po tym okresie nastąpi spadek, który obserwowany będzie przez cały okres 2007-2013. Ułatwi to młodzieży dostanie się na uczelnie i stanie się szansą na dalsze powiększanie się odsetka osób zdobywających wykształcenie wyższe.
W zakresie systemu edukacji, zmniejszenie liczby dzieci i młodzieży pozwalać będzie na wykorzystanie części potencjału edukacyjnego do rozwoju kształcenia ustawicznego. Efektywny system kształcenia ustawicznego będzie konieczny do zwiększenia zarówno zatrudnialności jak i produktywności osób w wieku produkcyjnym.
Rynek pracy
Prognozowany w okresie do 2030 r. spadek liczby osób w wieku produkcyjnym (18-64 lata) oznacza, że zmniejszy się napór na rynek pracy, przyczyniając się do zahamowania wzrostu a następnie do zmniejszenia się skali bezrobocia. Jednak, okres 2007-2013 to jest okres, w którym liczba osób w wieku produkcyjnym będzie najwyższa i osiągnie maksimum w 2010 r. na poziomie niemal 26 mln osób. Oznacza to, iż okres ten stanowić będzie największe wyzwanie z perspektywy polityki rynku pracy. Należy także uwzględnić to, iż po 2007 r. wejdą w życie nowe zasady przyznawania emerytur, co oznacza że przeciętny wiek przechodzenia na emeryturę powinien się wydłużać.
Przy czym, liczba osób w wieku mobilnym (18-44 lata) zarówno w najbliższych latach, jak i w okresie 2007-2013 utrzymywać się będzie na relatywnie stałym poziomie. Istotnym zmianom będzie za to ulegać liczba osób w wieku niemobilnym (45-64 lata). Po początkowym wzroście liczby osób w tej grupie wieku do 2010 r., nastąpi spadek, prognozowany do połowy lat 20-tych XXI wieku. Oznacza to, iż priorytetem w okresie 2007-2013 powinna być polityka zmierzająca do zwiększania zatrudnialności osób w wieku powyżej 45 lat - działania zapoczątkowane obecnie, jak na przykład ˝Program 50+˝ powinny być poszerzane i kontynuowane. Dobrego opracowania wymaga też polityka zarządzania wiekiem.
Aby jak najlepiej wykorzystać zasoby siły roboczej, należy zwrócić uwagę na istniejące niedopasowania na rynku pracy - zarówno przestrzenne, jak i zawodowe i dążyć do ich ograniczania. W pierwszym przypadku oznacza to zwiększenie mobilności ludności (nie tylko w postaci migracji wewnętrznych, ale także na przykład zwiększenie liczby osób dojeżdżających do pracy, co oznacza dopasowanie infrastruktury transportowej). W drugim przypadku jest to konieczność monitorowania popytu na pracę oraz zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Podstawą tych działań mogą być toczące się prace nad prognozowaniem popytu na pracę.
Instytucje rynku pracy, po reformie zapoczątkowanej w 2004 r. powinny reagować na zmiany zachodzące na rynku pracy, zarówno po stronie popytu, jak i podaży i odpowiednio dostosowywać swoje działania. W Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej rozpoczęto także prace nad przeglądem istniejących przepisów prawnych dotyczących problematyki bezrobocia i instytucjonalnej obsługi rynku pracy. Zakłada się, że w wyniku tych prac, zgodnie z planem prac rządu, w końcu 2006 r. przygotowany zostanie projekt nowej ustawy o rynku pracy. Proponowane zmiany w prawie regulującym zatrudnienie, będą obejmowały zmiany o charakterze systemowym oraz zmiany organizacyjne prowadzące do zwiększenia efektywności publicznych służb zatrudnienia1).
W ramach zmian systemowych przewiduje się:
- odciążenie urzędów pracy od zbędnych prac administracyjnych, które nie wiążą się z funkcjami urzędów pracy;
- zmianę definicji osoby bezrobotnej na osobę poszukującą pracy;
- wprowadzenie zmian w zakresie finansowania realizacji zadań oraz wynagradzania pracowników urzędów pracy;
- przekształcenie Ochotniczych Hufców Pracy w Młodzieżową Agencję Zatrudnienia;
- przekazanie kontroli legalności zatrudnienia od wojewodów do Państwowej Inspekcji Pracy;
- zmiany zapisów dotyczących realizacji programów regionalnych;
- nowe zasady wsparcia pracodawców uczących młodocianych zawodu;
- zmianę zasad dotyczących zatrudniania cudzoziemców, w celu uproszczenia procedury;
- modyfikację formuły prac społecznie użytecznych.
- wzmocnienie roli gminy w aktywizacji zawodowej mieszkańców i działaniach na rzecz zapobiegania wykluczeniu społecznemu wynikającemu z bezrobocia.
W ramach zmian organizacyjnych w publicznych służbach zatrudnienia, do zasadniczych propozycji należy wyodrębnienie w strukturze organizacyjnej powiatowych urzędów pracy dwóch pionów (sektorów) działalności:
- pionu realizującego zadania administracyjno-finansowe;
- pionu realizującego zadania w zakresie aktywnego poszukiwania ofert pracy, kojarzenia osób bezrobotnych i poszukujących pracy z pracodawcami oraz świadczącego pozostałe usługi rynku pracy.
W zakresie zmian dotyczących usług i instrumentów rynku pracy przewiduje się:
- upowszechnienie zlecania podstawowych usług pracy i wybranych programów aktywizacyjnych;
- wzmacnianie wspierającej roli niepublicznych instytucji rynku pracy wobec publicznych służb zatrudnienia;
- poszerzenie zachęt do tworzenia i utrzymywania miejsc pracy;
- likwidację reglamentacji dostępu określonych grup bezrobotnych do różnych form wsparcia udzielanego przez urzędy pracy;
- zwiększenie efektywności instrumentów rynku pracy.
Nowa ustawa o rynku pracy obejmie także zmiany dotyczące zasad wydatkowania środków Funduszu Pracy, w tym ujednolicenie zasad wydatkowania środków z Funduszu Pracy i Europejskiego Funduszu Społecznego. Ponadto, wypracowane zostaną zasady służące zwiększeniu korelacji pomiędzy rodzajami wydatków, jakie mogą być finansowane z Funduszu Pracy z rodzajami wydatków, które mogą być współfinansowane (refundowane) z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektów na rzecz promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej bezrobotnych w latach 2007-2013.
System zabezpieczenia społecznego
Zmiana struktury wieku ludności oznacza także istotne wyzwania dla systemu zabezpieczenia społecznego. Stąd, kolejnym wyzwaniem stojącym przed systemem zabezpieczenia społecznego jest sprawne funkcjonowanie zarówno systemu rehabilitacji, jak i systemu orzekania o niezdolności do pracy tak, aby ograniczyć ryzyko korzystania ze świadczeń rentowych. Niezbędne jest też wdrożenie zmian, zmierzających do zwiększenia roli rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.
Wdrożona w 1999 r. reforma systemu emerytalnego zapewnia stabilność finansową systemu emerytalnego w długim okresie, na co wskazują prognozy długookresowe. Jednocześnie, poprzez ustabilizowanie wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne, nowy system emerytalny pozwala zachować odpowiednią równowagę międzypokoleniową, gdyż w sytuacji postępującego procesu starzenia się ludności należy pamiętać o tym, iż zbytnie obciążenie pokolenia pracującego składkami i podatkami może wpłynąć na ich sytuację dochodową i prowadzić do pogorszenia sytuacji na rynku pracy.
Obecnie sytuacja dochodowa emerytów jest relatywnie dobra. Rodziny emerytów znajdują się relatywnie w lepszej sytuacji niż ogól rodzin w Polsce. Ubóstwo mierzone poziomem minimum egzystencji dotykało 5,6% ogółu rodzin emerytów i wskaźnik ten (najniższy wśród badanych grup społeczno-ekonomicznych) utrzymywał się na niezmienionym poziomie w latach 2003-2004. Odpowiednie wskaźniki dla rodzin ogółem wynosiły 10,9% oraz 11,8%.
Przyjęta przez rząd w 2005 r. ˝Krajowa Strategia Emerytalna˝ wskazuje na podstawowe wyzwania w obszarze systemów zabezpieczenia społecznego oraz wskazuje na priorytety i działania podejmowane, aby polski system zabezpieczenia społecznego był adekwatny, stabilny i nowoczesny.
Rosnący odsetek ludzi starych będzie miał wpływ nie tylko na system świadczeń społecznych nadzorowanych przez państwo, ale też na rynek dóbr i usług zakupywanych w celu zaspokajania rozmaitych potrzeb tej grupy ludzi. Należy się spodziewać, że w przyszłości jeszcze większy będzie popyt na wyroby farmaceutyczne i usługi medyczne, ale też prawdopodobnie na to wszystko, co jest związane ze spędzaniem czasu wolnego. W dalszej przyszłości potrzeba będzie jeszcze więcej lekarzy, pielęgniarek i ośrodków opieki, chociaż - być może - rozwiną się zautomatyzowane systemy monitorowania zdrowia i sprawowania opieki medycznej.
2. Kiedy taki program może być wdrożony?
Skutki starzenia się ludności dotykają bardzo wielu obszarów polityki państwa. Działania w obszarze polityki rodzinnej, edukacji, rynku pracy, a także rozwoju systemów zabezpieczenia społecznego są sformułowane w dokumentach o charakterze strategicznym, takich jak Program Działania Rządu SOLIDARNE PAŃSTWO, Strategia Rozwoju Kraju czy Narodowa Strategia Spójności. Wzrost zatrudnienia a także stabilność systemu finansów publicznych, niezbędne do absorpcji skutków starzenia się ludności są priorytetem we wdrażanym obecnie Krajowym Programie Reform na rzecz Wzrostu i Zatrudnienia.
W ramach obszaru Ministerstwa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego opracowane zostały Strategia na rzecz Zatrudnienia na lata 2007-2013, a także Strategia Polityki Społecznej na lata 2007-2013, w których zostały sformułowane priorytety dotyczące wspierania rozwoju rynku pracy, rodzin czy zabezpieczenia społecznego osób starszych. Instrumentem realizacji tych strategii jest Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia oraz przygotowywany obecnie Krajowy Plan Działań na rzecz Integracji Społecznej, który jest elementem szerszego Raportu na temat Integracji Społecznej i Zabezpieczenia Społecznego. Raport ten obejmie działania planowane na lata 2006-2008 w obszarze integracji społecznej, systemów emerytalnych oraz opieki zdrowotnej i długoterminowej. Raport zgodnie z harmonogramem powinien być przyjęty przez rządu we wrześniu b.r.
3. Jaką procentowo do zarobków wysokość emerytur przewiduje resort w 2020 r., jaką w 2030 r. a jaką w 2040 r., zakładając, że PKB będzie rosło w tempie 4% rocznie?
Tabela. 1.
Przewidywane stopy zastąpienia emerytur dla osób, które przechodzą na emeryturę (po skończeniu 65 lat)
w 2020 r., 2030 r. oraz 2040 r.
2020 2030 2040 73,96% 63,99% 57,77% Stopa zastąpienia to relacja sumy świadczeń emerytalnych w pierwszym roku po przejściu na emeryturę do sumy dochodów w ostatnim roku pracy.
Należy mieć na uwadze, że wysokości stóp zastąpienia emerytur będą się zmieniać w zależności od przyjętych w szacunkach założeń.
Stopy zastąpienia oszacowano przyjmując następujące założenia:
Założenia Makroekonomiczne:
- Wskaźnik inflacji:
1. 1999 r. - 6,7%,
2. 2000 r. - 7,1%,
3. 2001 r. - 4,2%,
4. 2002 r. - 1,4%.
5. 2003 r. - 0,8%
6. 2004 r. - 3,5%
7. 2005 r. - 2,1%
Od roku 2006 inflację przyjęto według założeń Narodowego Planu Rozwoju, tj. od 2006 r. - 2,0%;
- Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej:
1. 1999 r. - 1697,12 zł,
2. 2000 r. - 1893,74 zł,
3. 2001 r. - 2045,11 zł,
4. 2002 r. - 2097,83 zł,
5. 2003 r. - 2201,47 zł,
6. 2004 r. - 2289,57 zł
7. 2005 r. - 2380,29 zł
Od 2006 r. wskaźnik wzrostu wynagrodzeń realnych przyjęto na poziomie wskaźnika produktywności według prognoz Erostatu.
- Wzrost zatrudnienia od 2006 r. przyjęto wg prognoz Eurostatu
Założenia mikroekonomiczne:
1. Szacunki wykonano dla osób urodzonych przechodzących na emeryturę w 2020 r., 2030 r. oraz 2040 r.
2. Wszystkie osoby przystąpiły do OFE.
3. Wszystkie osoby zarabiają w wysokości 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.
4. Okres stażu ubezpieczeniowego przypada na okres bezpośrednio przed przejściem na świadczenie emerytalne, tj. - 40 lat.
5. Osoby przechodzą na emeryturę po skończeniu 65 lat.
6. Wysokość emerytury w nowym systemie oszacowano na podstawie przepisów Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych, tj. dzieląc wypracowany ze składek emerytalnych kapitał przez średnie dalsze trwanie życia.
7. Osobom, które rozpoczęły pracę przed 1999 r. oszacowano wartość kapitału początkowego.
8. Przyjęto średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 65 lat (wartości przyjęte dla roku w których osoba przechodzi na emeryturę, według prognozy demograficznej z modelu ˝Budżet Polityki Społecznej˝).
9. Co miesiąc odprowadzane są składki do ZUS i OFE:
- 12,22% podstawy wynagrodzenia - składka do ZUS,
- 7,3% podstawy wynagrodzenia - składka do OFE.
10. Począwszy od 2000 r. raz w roku składki odprowadzane do ZUS są waloryzowane na podstawie przepisów ostatniej nowelizacji Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W latach 2000- 2005 przyjęto wartości wskaźnika waloryzacji składek zgodnie z obwieszczeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 maja 2006 r.:
- w 2000 r. -112,72%,
- w 2001 r. - 106,68%,
- w 2002 r. - 101,90%,
- w 2003 r. - 102,00%,
- w 2004 r. - 103,63%,
- w 2005 r. - 105,55%.
Od roku 2006 r. wskaźnik waloryzacji składek jest równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do poprzedniego roku powiększonemu o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego wskaźnik wzrostu realnego sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego - oszacowano wykorzystując założenia makroekonomiczne z prognoz Eurostatu.
11. Składki odprowadzane do OFE podlegają oprocentowaniu według stopy zwrotu OFE. Od roku 2006 r. realną stopę zwrotu z OFE przyjęto na poziomie 3%.
12. Otwarte fundusze emerytalne pobierają przy odprowadzaniu składek do OFE opłatę od składki (odsetek od wysokości składki) oraz na koniec miesiąca opłatę za zarządzanie (odsetek od zgromadzonego kapitału).
- Prowizja pobierana od składek (% składki): 2006-2010 - 7%; 2011 r. - 6,1% 2012 r. - 5,3%; 2013 r. - 4,4%; 2014 r. - 4,2%; od 2014 r. - 3,5%.
- Opłata za zarządzanie aktywami (% zgromadzonego kapitału): 2006-2015 r. - 0,5%; od 2016 r. - 0,4%.
13. Kapitał emerytalny jest równy kapitałowi wypracowanemu ze składek emerytalnych.
Z poważaniem
Minister
Anna Kalata
Warszawa, dnia 30 czerwca 2006 r.
1) Szerzej na ten temat w "Informacji na temat sytuacji i prognozowanych tendencji na rynku pracy w 2006 r." - dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 23 maja 2006 r.