VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 12943

w sprawie pomocy udzielanej osobom opuszczającym placówki resocjalizacyjne

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację poselską pana posła Zbigniewa Matuszczaka z dnia 12 listopada 2009 r., sygn. SPS-023-12943/09, w sprawie pomocy udzielanej osobom opuszczającym placówki resocjalizacyjne, uprzejmie informuję, co następuje:

   Pomoc osobom opuszczającym zakłady karne po odbyciu kary pozbawienia wolności i ich rodzinom udzielana jest ze środków Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej, którego dysponentem jest minister sprawiedliwości.

   Zgodnie z art. 43 Kodeksu karnego wykonawczego fundusz finansowany jest m.in. z potrąceń z wynagrodzenia za pracę osób skazanych i wykonania finansowych kar dyscyplinarnych.

   Pomoc ta udzielana jest w formie indywidualnych zapomóg pieniężnych i dotacji dla organizacji pozarządowych, których celem jest pomoc w społecznej readaptacji skazanych. Zakres pomocy udzielanej przez organizacje jest bardzo szeroki i mieści się w nim także zapewnienie tymczasowego zakwaterowania, zatrudnienia i kształcenia zawodowego osób skazanych.

   Kierunki działań finansowanych z Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej określa Rada Główna do Spraw Społecznej Readaptacji i Pomocy Skazanym. W roku 2009 rada główna uchwaliła, jako priorytetowe kierunki działań, m.in. aktywizację zawodową skazanych i działania służące zapewnieniu zakwaterowania oraz skutecznej readaptacji osób opuszczających jednostki penitencjarne.

   W planie finansowym funduszu na rok 2009 przewidziano wpływy w kwocie 28 000 000 zł, z czego przeznaczono 60% środków, tj. 16 000 000 zł, na pomoc świadczoną przez Centralny Zarząd Służby Więziennej, 30%, tj. 8 000 000 zł, na pomoc udzielaną przez kuratorów sądowych i 10%, tj. 2800 000 zł, na dotacje dla organizacji pozarządowych.

   Organizacje pozarządowe, ze środków pochodzących m.in. z Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej, zapewniają skazanym opuszczającym zakłady karne tymczasowe zakwaterowanie, udzielają im pomocy w zatrudnieniu oraz prowadzą kursy doskonalenia zawodowego.

   Osobom zwalnianym z zakładów karnych przysługuje także pomoc społeczna w trybie art. 17 ust. 1 pkt 16a ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362).

   Zgodnie z tym przepisem jest to zadanie własne gminy o charakterze fakultatywnym i realizowane jest ze środków własnych. Jak wynika ze sprawozdania ˝MPiPS - 03 - sprawozdanie półroczne z udzielonych świadczeń pomocy społecznej˝ - pieniężnych, w naturze i usługach za okres I-VI 2009 r., świadczeniami pomocy społecznej objęto osoby z 9559 rodzin.

   Jednocześnie zakres i zasady współpracy pomiędzy zakładami karnymi a jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej reguluje porozumienie zawarte w dniu 13 czerwca 2000 r. pomiędzy Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej a Centralnym Zarządem Służby Więziennej w zakresie organizacji pomocy na rzecz osób zwalnianych z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz rodzin osób pozbawionych wolności.

   Jak wynika ze sprawozdania z realizacji porozumienia za rok 2008, współpraca w tym zakresie pomiędzy jednostkami pomocy społecznej a zakładami karnymi i aresztami śledczymi układała się dobrze. Pracownicy obu służb byli w stałym kontakcie, przekazywali sobie nawzajem niezbędne informacje, co pozwoliło udzielać koniecznej pomocy tak skazanym opuszczającym placówki penitencjarne, jak i rodzinom osadzonych i skazanych. Jak wynika ze sprawozdania za rok ubiegły, ośrodki pomocy społecznej udzieliły pomocy:

   - 12 806 osobom po opuszczeniu zakładu karnego,

   - 1100 rodzinom na wniosek osoby osadzonej lub skazanej,

   - 1689 osób otrzymało pracę po opuszczeniu zakładu karnego w wyniku działań podjętych przez pracowników socjalnych ośrodków pomocy społecznej,

   - 10 544 osoby powróciły do rodziny, środowiska po opuszczeniu zakładu karnego.

   Osoby opuszczające zakłady karne mogą korzystać z wszelkich form pomocy wynikających z ustawy o pomocy społecznej, natomiast zgodnie z art. 7 pkt 12 trudność w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego jest jedną z przesłanek do udzielenia pomocy wynikającej z tej ustawy.

   Dodatkowo pragnę poinformować, że ustawa z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przewiduje specjalne złagodzone zasady nabywania prawa do zasiłku dla bezrobotnych opuszczających zakład karny. Zgodnie z art. 71 ust. 3 ww. ustawy prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnym zwolnionym z zakładów karnych i aresztów śledczych, zarejestrowanym w okresie 30 dni od dnia zwolnienia, jeżeli suma okresów, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i ust. 2, przypadających w okresie 18 miesięcy przed ostatnim pozbawieniem wolności oraz wykonywania pracy w okresie pozbawienia wolności wynosiła co najmniej 365 dni, przy czym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy stanowiła kwota w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę przed pozbawieniem wolności oraz 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę w okresie pozbawienia wolności. W przypadku pozbawienia wolności w okresie pobierania zasiłku po zwolnieniu z zakładu karnego lub aresztu śledczego przysługuje prawo do zasiłku na okres skrócony o okres pobierania zasiłku przed pozbawieniem wolności i w trakcie przerw w odbywaniu kary.

   Jednocześnie należy zauważyć, iż osoby bez meldunku mogą również zarejestrować się jako bezrobotne, o ile spełniają ustawowe warunki, w miejscu aktualnego przebywania. Po rejestracji mogą zatem skorzystać ze wszystkich tych możliwości, jakie daje ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tzn. np. poradnictwa zawodowego, szkoleń, staży.

   W Ministerstwie Sprawiedliwości podjęto prace zmierzające do zmiany prawa w zakresie pomocy postpenitencjarnej.

   W Sejmie RP znajduje się rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy Prawo ochrony środowiska (druk nr 1854). Podkomisja sejmowa w dniu 2 grudnia 2009 r. zakończyła prace nad projektem ustawy. W dniu 16 grudnia 2009 r. wyznaczono termin posiedzenia komisji sejmowej.

   Podstawowym celem projektowanej ustawy jest wprowadzenie do porządku prawnego nowej instytucji: Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, którego dysponentem ma być minister sprawiedliwości.

   Środki funduszu będą przede wszystkim pochodzić, z jednej strony - tak jak dotychczas - z potrąceń z wynagrodzenia za pracę skazanych odbywających karę pozbawienia wolności, a z drugiej - co jest istotnym novum - z nawiązek oraz świadczeń pieniężnych orzekanych przez sądy w stosunku do sprawców przestępstw.

   Połączenie obu tych zadań w jednym funduszu pozwoli ponadto na prowadzenie spójnej i przejrzystej polityki pomocy pokrzywdzonym oraz skazanym oraz na zachowanie uzasadnionych interesem społecznym prawidłowych proporcji w tym zakresie.

   W zakresie pomocy postpenitencjarnej przychody funduszu mają pochodzić z potrąceń w wysokości 20% wynagrodzenia przysługującego za pracę skazanych zatrudnionych w formach określonych w art. 121 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego, mają to być też przychody pochodzące z wykonania kar dyscyplinarnych, o których mowa w art. 143 § 1 pkt 7 K.k.w., a także z zapisów, spadków, darowizn oraz dotacji, zbiórek i innych źródeł. Wydatki natomiast przeznaczone są na udzielanie pomocy postpenitencjarnej przez ministra sprawiedliwości poprzez zawodowych kuratorów sądowych oraz służbę więzienną. Z funduszu mogą być także ponoszone wydatki na udzielanie pomocy postpenitencjarnej przez podmioty, o których mowa w art. 38 § 1 K.k.w.

   W projekcie rozporządzenia ministra sprawiedliwości w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej dołączonego do projektu ustawy określone zostały szczegółowe zasady i tryb funkcjonowania Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, a w szczególności zasady i tryb udzielania środków funduszu uprawnionym podmiotom, udzielania pomocy pokrzywdzonym przestępstwem i członkom ich rodzin oraz udzielania pomocy osobom pozbawionym wolności i członkom ich rodzin, osobom zwalnianym z jednostek penitencjarnych i członkom ich rodzin.

   Zgodnie z projektowanym § 11 rozporządzenia w rozdziale 2, który nosi tytuł ˝Udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności i członkom ich rodzin oraz osobom zwalnianym z jednostek penitencjarnych i członkom ich rodzin˝, środki funduszu przeznacza się na udzielanie pomocy osobom pozbawionym wolności i członkom ich rodzin oraz osobom zwalnianym z jednostek penitencjarnych oraz członkom ich rodzin, w szczególności na:

   1) pokrywanie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielanie schronienia w ośrodku dla bezdomnych;

   2) okresową dopłatę do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, do którego osoba ubiegająca się o pomoc ma tytuł prawny;

   3) organizowanie i finansowanie poradnictwa prawnego, promocji zatrudnienia, aktywizacji zawodowej;

   4) organizowanie i finansowanie kursów przygotowania zawodowego lub pokrywanie kosztów związanych z udziałem w takich kursach oraz składaniem egzaminów kwalifikacyjnych;

   5) organizowanie i finansowanie programów z zakresu readaptacji społecznej mających na celu pomoc psychologiczną, profilaktykę oraz terapię uzależnień organizowaną poza placówką terapeutyczną oraz innych programów podnoszących kompetencje społeczne skazanych wymagających

   specjalistycznych oddziaływań;

   6) zakup materiałów, narzędzi i wyposażenia oraz urządzeń niezbędnych do realizacji programów z zakresu readaptacji społecznej oraz kursów zawodowych organizowanych w formie grupowej dla skazanych wymagających specjalistycznych oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych;

   7) pokrywanie kosztów związanych ze specjalistycznym leczeniem lub rehabilitacją zdrowotną oraz uzyskiwaniem orzeczeń o niepełnosprawności lub niezdolności do zatrudnienia;

   8) pokrywanie kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi, lub przejazdów do miejsca pobytu, nauki, terapii, pracy - zwłaszcza wykonywanej nieodpłatnie;

   9) pokrywanie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz innych niezbędnych dokumentów;

   10) pokrywanie kosztów badań specjalistycznych wymaganych przy kwalifikowaniu do udziału w programach z zakresu readaptacji społecznej i kursach zawodowych oraz pracy wykonywanej nieodpłatnie;

   11) pokrywanie kosztów związanych z organizacją i udzielaniem pomocy rzeczowej w formie:

   a) żywności lub bonów żywnościowych,

   b) odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej,

   c) biletów komunikacji publicznej,

   d) leków, środków opatrunkowych i sanitarnych,

   e) protez, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych,

   f) pomocy naukowych, dydaktycznych, książek i materiałów biurowych,

   g) niezbędnych przedmiotów wyposażenia domowego lub innych przedmiotów użytku osobistego wspomagających funkcjonowanie w miejscu czasowego zakwaterowania zwalnianych niepełnosprawnych,

   h) materiałów, narzędzi i wyposażenia niezbędnego do uczestnictwa w szkoleniu zawodowym, wykonywania wyuczonego zawodu albo prowadzenia na własny rachunek działalności gospodarczej;

   12) w szczególnie uzasadnionych wypadkach na udzielanie świadczeń pieniężnych na określony cel i okres wskazany przez organ udzielający pomocy.

   Cele, na jakie mogą być wydatkowane środki funduszu, są w projekcie rozporządzenia określone w zakresie szerszym niż w dotychczas obowiązującym rozporządzeniu z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej.

   Cele te zostały uzupełnione m.in. przez możliwość organizowania i finansowania programów z zakresu readaptacji społecznej mających na celu pomoc psychologiczną, profilaktykę oraz terapię uzależnień organizowaną poza placówką terapeutyczną oraz innych programów podnoszących kompetencje społeczne skazanych wymagających specjalistycznych oddziaływań; zakup materiałów, narzędzi i wyposażenia oraz urządzeń niezbędnych do realizacji programów z zakresu readaptacji społecznej oraz kursów zawodowych organizowanych w formie grupowej dla skazanych wymagających specjalistycznych oddziaływań korekcyjne-edukacyjnych; pokrywanie kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi, lub przejazdów do miejsca pobytu, nauki, terapii, pracy - zwłaszcza wykonywanej nieodpłatnie; pokrywanie kosztów badań specjalistycznych wymaganych przy kwalifikowaniu do udziału w programach z zakresu readaptacji społecznej i kursach zawodowych oraz pracy wykonywanej nieodpłatnie. Bardziej szczegółowo przedstawiono także koszty związane z organizacją i udzielaniem pomocy rzeczowej, wymieniając m.in. coraz częściej stosowane, zwłaszcza przez kuratorów sądowych, bony żywnościowe przekazywane uprawnionym osobom.

   W projektowanym rozporządzeniu wprowadzono też nowe uregulowanie pozwalające organowi uprawnionemu do przyznania świadczeń z funduszu na określenie wartości, sposobu oraz okresu, na jaki pomoc zostaje udzielona (§ 14). Przewidziano także możliwość, dzięki której wobec osób odbywających karę pozbawienia wolności pomoc powinna być udzielana stosownie do zdiagnozowanych potrzeb. Jednocześnie wprowadzono nowe uregulowanie, na mocy którego skazanemu uchylającemu się od aktywnego uczestnictwa w realizacji udzielonych świadczeń albo wykorzystującemu przyznane środki niezgodnie z przeznaczeniem przyznana pomoc może być cofnięta.

   Kolejnym aktem prawnym, który w pewnym sensie również zawiera rozwiązania poruszone w interpelacji, jest ustawa o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (druk nr 1394), uchwalona przez Sejm RP w dniu 5 listopada 2009 r. Ustawa opublikowana została w Dz. U. z 2009 r. Nr 206, poz. 1589.

   W tym akcie prawnym wprowadzono zmiany dotyczące odbywania m.in. kary ograniczenia wolności, która w obecnym kształcie nie spełnia w dostatecznym stopniu funkcji resocjalizacyjnych, nie może też stanowić w szerokim zakresie realnej alternatywy dla kary pozbawienia wolności. Istotą kary ograniczenia wolności jest indywidualnoprewencyjne oddziaływanie na skazanego realizujące cel wychowawczy kary wskutek oddziaływania na skazanego obowiązkami należącymi do istoty kary ograniczenia wolności, w szczególności obowiązkiem świadczenia pracy. Ustawa wprowadza zmiany przepisów prawa materialnego i wykonawczego likwidujące bariery, w wyniku których kara ograniczenia wolności jest obecnie wykonywana nieefektywnie.

   Wprowadzono możliwie najszersze, zgodnie z aktualną praktyką wykonawczą, określenie kręgu podmiotów, w których może być przez skazanych wykonywana nieodpłatna kontrolowana praca na cele społeczne, a także praca społecznie użyteczna.

   Dla zwiększenia zainteresowania zatrudnieniem skazanych wprowadzono nieobciążanie podmiotów, w których wykonywana będzie praca skazanego, jakimikolwiek kosztami jego zatrudnienia. Pozostawia się koszty obowiązkowego ubezpieczenia osób wykonujących wyznaczoną pracę od następstw nieszczęśliwych wypadków, które przejmuje Skarb Państwa.

   Zmiany te zwiększą liczbę miejsc, w których skazani będą mogli wykonywać nieodpłatną kontrolowaną pracę na cele społeczne. Zarówno zapewnienie, jak i pozyskiwanie nowych miejsc pracy będzie należało do samorządu, co uaktywni władze samorządowe i włączy je do systemu wykonywania kary ograniczenia wolności.

   Właściwe organy gminy, tj. wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, będą miały możliwość kierowania skazanych do pracy m.in. w podmiotach, dla których organ gminy, powiatu lub województwa jest organem założycielskim, a także w państwowych lub samorządowych jednostkach organizacyjnych, spółkach prawa handlowego z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, gminy, powiatu bądź województwa.

   Zmiany umożliwiają bardziej elastyczne dostosowanie organizacji pracy skazanego do jej charakteru oraz specyfiki podmiotu zatrudniającego. Praca będzie mogła być wykonywana również na rzecz instytucji lub organizacji reprezentujących społeczność lokalną oraz w placówkach oświatowo-wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, placówkach służby zdrowia, jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, fundacjach, stowarzyszeniach i innych instytucjach lub organizacjach użyteczności publicznej niosących pomoc charytatywną - o ile podmioty te wyrażą na to zgodę.

   Zadania mające na celu pomoc osobom pozbawionym wolności realizuje także kuratorska służba sądowa. Zgodnie z treścią art. 164 § 1 i 2 K.k.w. kuratorzy zawodowi w okresie 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary realizują zadania w zakresie przygotowywania skazanych do wyjścia z zakładu karnego. Przygotowanie skazanego do życia po przedterminowym zwolnieniu przeznaczone jest do załatwienia spraw sprzyjających adaptacji społecznej skazanego, w tym pomoc w zakresie zapewnienia warunków przyszłej adaptacji (mieszkanie, środowisko, przygotowanie rodziny, praca itd.). W 2008 r. do zespołów kuratorskiej służby sądowej wpłynęło ok. 1300 tego typu spraw.

   Należy wskazać, że zgodnie z treścią art. 167 § 1 K.k.w. skazany, przed zwolnieniem z zakładu karnego, ma nadto prawo zwrócić się do sądu penitencjarnego z wnioskiem o zastosowanie względem niego dozoru sądowego kuratora zawodowego, zwłaszcza jeśli oczekujące go warunki życia po zwolnieniu z zakładu karnego mogą mu utrudniać społeczną readaptację.

   Zgodnie z § 3 skazanemu oddanemu pod dozór i wypełniającemu nałożone na niego obowiązki zapewnia się w miarę możliwości tymczasowe zakwaterowanie i udziela pomocy w otrzymaniu zatrudnienia w miejscach oraz instytucjach wskazanych przez sądowego kuratora zawodowego. Kuratorzy zawodowi utrzymują stały kontakt z właściwymi instytucjami i udzielają niezbędnej pomocy osobom opuszczającym jednostki penitencjarne w trybie art. 167 K.k.w.

   Dodać także trzeba, że kuratorzy sądowi sprawują także dozory wobec większości skazanych opuszczających zakłady karne w wyniku warunkowego przedterminowego zwolnienia. Zgodnie z § 3 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie zakresu praw i obowiązków podmiotów sprawujących dozór, zasad i trybu wykonywania dozoru oraz trybu wyznaczania przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje swoich przedstawicieli do sprawowania dozoru (Dz. U. Nr 91, poz. 812) do podstawowych zadań kuratora sądowego należy udzielenie skazanemu pomocy w rozwiązywaniu problemów adaptacyjnych i życiowych. Na dzień 31 grudnia 2008 r. kuratorzy sądowi wykonywali 42 237 tego typu spraw.

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Stanisław Chmielewski

   Warszawa, dnia 16 grudnia 2009 r.