VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -

na zapytanie nr 6658

w sprawie form pomocy osobom, które rezygnują z pracy w celu sprawowania opieki nad całkowicie niezdolnymi do samodzielnej egzystencji rodzicami

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 25 marca 2010 r. dotyczące zapytania poseł Anny Bańkowskiej w sprawie form pomocy osobom, które rezygnują z pracy w celu sprawowania opieki nad całkowicie niezdolnymi do samodzielnej egzystencji rodzicami, uprzejmie informuję.

   Podstawowym świadczeniem przewidzianym w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, z późn. zm.), o które może się ubiegać osoba nieaktywna zawodowo w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym rodzicem (lub innym członkiem rodziny, na rzecz którego, według przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zobowiązana jest do alimentacji) jest świadczenie pielęgnacyjne w kwocie 520 zł miesięcznie. W ramach świadczenia pielęgnacyjnego osoba sprawująca opiekę podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i zdrowotnemu finansowanemu ze środków budżetu państwa.

   Od 1 stycznia 2010 r. zniesione zostało kryterium dochodowego, od którego uzależnione było prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Za osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne opłacane są z budżetu państwa składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i zdrowotne.

   Istotne jest jednak, że zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ww. ustawy o świadczeniach rodzinnych świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje w sytuacji, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim.

   W związku z powyższym pozostawanie przez osobę niepełnosprawną w związku małżeńskim wyklucza możliwość przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jej dzieciom (lub innym osobom zobowiązanym na jej rzecz do alimentacji według przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), nawet jeśli deklarują fakt sprawowania nad nią opieki.

   Powyższy zapis pozostaje niezmieniony od wejścia w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych, tj. od 1 maja 2004 r., i nie został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniach z dnia 18 lipca 2008 r. (sygn. akt P 27/07) oraz z dnia 22 lipca 2008 r. (sygn. akt P 41/07), w których Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że o świadczenie pielęgnacyjne, poza rodzicem lub opiekunem faktycznym niepełnosprawnego dziecka legitymującego się odpowiednim orzeczeniem, mają prawo ubiegać się także inni członkowie rodziny, na których, zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ciąży obowiązek alimentacyjny, także w przypadku gdy pełnią funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej.

   Istotne jest, że zakres pomocy państwa dla rodzin osób niepełnosprawnych jest uzależniony od ograniczonych możliwości finansowych państwa. Od 1 stycznia 2010 r. zostało zniesione kryterium dochodowe przy ustalaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, co powoduje wzrost liczby osób korzystających z tego świadczenia i w związku z tym znaczne zwiększenie wydatków z budżetu państwa przeznaczonych na realizację świadczeń opiekuńczych.

   Ze względu na kondycję finansów państwa nie jest planowane w najbliższym czasie kolejne rozszerzenie kręgu osób, które mogą ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. W szczególności Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie prowadzi prac zmierzających do zniesienia ograniczenia polegającego na braku prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, w przypadku gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim.

   Jednocześnie informuję, że na zasadach określonych w art. 42 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.) za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Składka ta naliczana jest od kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie określonego w ustawie o pomocy społecznej, jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie przekracza 150% kwoty tego kryterium, a osoba opiekująca się nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów lub nie otrzymuje emerytury albo renty. Dotyczy to również osób, które w związku z koniecznością sprawowania opieki pozostają na bezpłatnym urlopie. Aktualnie kwoty kryterium dochodowego przy ustalaniu uprawnień do pomocy społecznej wynoszą: 477 zł - dla osoby samotnie gospodarującej i 351 zł - dla osoby w rodzinie.

   Inną formą pomocy rodzinom opiekującym się niepełnosprawnym członkiem rodziny jest świadczenie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Specjalistyczne usługi opiekuńcze to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym np. pielęgniarki, rehabilitantów, psychologów i pedagogów. Rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych, warunki i tryb ich ustalania, a także kwalifikacje osób je świadczących określone są w rozporządzeniu ministra polityki społecznej w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych z dnia 22 września 2005 r. (Dz. U. Nr 189, poz. 1598, z późn. zm.). Do specjalistycznych usług opiekuńczych zaliczono: pielęgnację wspierającą proces leczenia, rehabilitację fizyczną i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub zaleceniami specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii.

   Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być świadczone także w ośrodkach wsparcia. Ośrodek wsparcia jest dzienną formą pomocy instytucjonalnej, w ramach której świadczone są różne usługi dostosowane do specyficznych potrzeb osób korzystających z tej formy pomocy, w tym usługi żywieniowe. Przy ośrodkach wsparcia mogą być prowadzone miejsca całodobowe okresowego pobytu. Ośrodkami wsparcia, kierującymi swoją ofertę także do osób niepełnosprawnych, ale z zaburzeniami psychicznymi, są m.in. środowiskowe domy samopomocy, dzienne domy pomocy, kluby samopomocy. Tworzenie i finansowanie takich jednostek jest zadaniem z zakresu administracji rządowej zleconej do realizacji gminie lub powiatowi.

   Jednocześnie informuję, że projekt założeń do nowej ustawy o pomocy społecznej przewiduje zmiany w systemie świadczeń, które mają polegać m.in. na wprowadzeniu nowego modelu gminnego wsparcia z wyraźnym oddzieleniem funkcji administracyjnych od pracy socjalnej. Zmiany te powinny doprowadzić do poprawy sytuacji osób sprawujących opiekę nad osobami niepełnosprawnymi, objętych wsparciem pomocy społecznej. Nowe rozwiązania będą gwarantowały adekwatną do potrzeb i bardziej skuteczną pomoc skierowaną do dzieci niepełnosprawnych i ich rodziców.

   Pragnę zaakcentować także, że zakończono prace Zespołu ds. przygotowania ustawy o ubezpieczeniu pielęgnacyjnym nad opracowaniem zielonej księgi - dokumentu przedstawiającego stan opieki długoterminowej w Polsce. Zielona księga zawiera wnioski, jak i rekomendacje dla rządu. Wskazuje na różne rodzaje rozwiązań trudnych sytuacji osób, jak i możliwości ich wsparcia. Na jej podstawie zostanie opracowana ustawa pielęgnacyjna. Wyrażam nadzieję, że w przyszłości doprowadzi ona do stworzenia prawidłowo i sprawnie działającego systemu wsparcia dla osób niepełnosprawnych i ich rodziców - opiekunów, którzy zrezygnowali z pracy zarobkowej, by opiekować się swoimi niepełnosprawnymi dziećmi.

   Z szacunkiem

   Sekretarz stanu

   Jarosław Duda

   Warszawa, dnia 15 kwietnia 2010 r.