VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 832

w sprawie sytuacji na granicy polsko-ukraińskiej oraz w strefie przygranicznej po przystąpieniu Polski do strefy Schengen

   Szanowny Panie Marszałku! Nawiązując do pism z dnia 4 lutego 2008 r. (sygn. SPS-023-832/08 i SPS-023-833/08) przekazujących interpelacje posła na Sejm RP pani Magdaleny Gąsior-Marek w sprawie sytuacji na granicy polsko-ukraińskiej oraz w strefie przygranicznej po przystąpieniu Polski do strefy Schengen oraz w sprawie stosunków polsko-ukraińskich i sytuacji na granicy polsko-ukraińskiej po przystąpieniu Polski do strefy Schengen, z uwagi na zbieżność tematyczną powyższych wystąpień, uprzejmie przedstawiam następujące informacje.

   Na wstępie warto zauważyć, iż Polska jako członek UE związana jest przepisami rozporządzenia (WE) nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiającego wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen, Dz. U. UE. L. 06. 105. 1). Sposób zabezpieczenia granicy państwowej (w tym granicy polsko-ukraińskiej), procedury odpraw paszportowych, jak również forma organizacji odpraw w przejściach granicznych wynikają z wymogów przystąpienia Polski do Schengen.

   Formą ułatwiania, zwłaszcza stałym mieszkańcom strefy przygranicznej, przekraczania granicy zewnętrznej Unii Europejskiej jest mały ruch graniczny. Polska jako kraj, który posiada jedną z najdłuższych lądowych granic zewnętrznych, była i jest zainteresowana rozwojem tej formy wzajemnych kontaktów obywateli. Przedstawiciele Polski brali aktywny udział w pracach nad przygotowaniem rozporządzenia (WE) nr 1931/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. ustanawiającego przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach lądowych państw członkowskich i zmieniającego postanowienia konwencji z Schengen. Powyższe rozporządzenie określa podstawowe zasady, jakim mały ruch graniczny powinien odpowiadać, a także upoważnia państwa członkowskie do zawierania lub utrzymywania w mocy umów dwustronnych z sąsiadującymi państwami trzecimi w celu wdrożenia małego ruchu granicznego. Zawarcie takich umów pozwoli mieszkańcom stref przygranicznych (obejmujących z zasady obszar do 30 km od granicy, a w niektórych przypadkach, wynikających ze specyfiki podziału administracyjnego, do 50 km od granicy) na regularne przekraczanie wspólnej granicy i przebywanie w tych strefach ze względów kulturalnych, społecznych, rodzinnych oraz w uzasadnionych przypadkach także z powodów ekonomicznych tylko po okazaniu specjalnego zezwolenia, bez konieczności uzyskiwania wiz. Zezwolenie na przekroczenie granicy wydawane jest odpłatnie.

   Wobec powyższego pragnę poinformować, iż w celu zawarcia umowy o małym ruchu granicznym rząd RP prowadzi intensywne negocjacje ze stroną ukraińską. W dniach 29-30 stycznia 2008 r. w Warszawie oraz w dniach 14-15 lutego 2008 r. w Kijowie odbyły się spotkania przedstawicieli obu stron rządowych, podczas których strony uzgodniły większą część treści umowy o małym ruchu granicznym. Przy czym wskazać należy, iż w kwestii małego ruchu granicznego, a także w zakresie prowadzenia negocjacji resortem wiodącym jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

   Podkreślić należy, iż umowa o małym ruchu granicznym ma pomóc w rozwiązaniu problemów, jakie ewentualnie mogliby mieć obywatele Ukrainy z uzyskaniem polskich wiz po wejściu Polski do strefy Schengen. Wprowadzenie małego ruchu granicznego przede wszystkim zmniejszy kolejki osób oczekujących na wydanie wiz przez polskie placówki dyplomatyczne oraz znacznie zmniejszy koszty podróżowania (ceny wiz).

   Wprowadzenie małego ruchu granicznego w żadnym przypadku nie przyczyni się do rozszczelnienia granicy. Przeciwdziałać temu będzie procedura uzyskiwania zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego w polskich placówkach dyplomatycznych. Należy również zaznaczyć, iż wobec tej kategorii podróżnych w dalszym ciągu realizowana będzie procedura dokonywania odpraw granicznych.

   Niemniej obecnie trudno jest jednoznacznie określić, czy stworzenie tzw. małego ruchu granicznego w strefie 50 km umożliwi rozwój przemytu i handlu. Głównym założeniem małego ruchu granicznego jest stworzenie mieszkańcom rejonów przygranicznych warunków do utrzymywania i rozwoju więzi rodzinnych, towarzyskich i kulturalnych. Jest również ważnym elementem mającym na celu wykazanie dobrej woli w nawiązaniu dwustronnej współpracy i polepszeniu stosunków polsko-ukraińskich. Ze względu na sytuację ekonomiczną mieszkańców pogranicza, jak również dysproporcje cenowe wyrobów akcyzowych w Polsce i na Ukrainie, znaczna część podróżnych przekraczających polsko-ukraińską granicę państwową stara się przemycić do Polski niedozwolone ilości alkoholu, papierosów i paliwa. Dla większości z nich działalność taka stanowi stałe źródło utrzymania. W interesie ekonomicznym tej kategorii podróżnych leży jak najczęstsze przekraczanie granicy - nawet kilkakrotnie w ciągu doby. Można założyć, że część podróżnych będzie chciała wykorzystać nowe ulgi i uprawnienia do podreperowania domowego budżetu. Należy jednak podkreślić, iż działania podejmowane przez polskie służby graniczne w przejściach granicznych na granicy zewnętrznej ukierunkowane są na ochronę bezpieczeństwa obywateli oraz interesów gospodarczych Wspólnoty Europejskiej. Wobec podróżnych usiłujących wwieźć na terytorium Polski ponadnormatywne ilości towarów akcyzowych podejmowane są odpowiednie czynności administracyjno-prawne, mające na celu wyeliminowanie tego zjawiska. Możliwości wyeliminowania lub ograniczenia wwozu wyrobów akcyzowych należy również upatrywać w sformułowaniu odpowiednich zapisów umowy o małym ruchu granicznym, której treść jest obecnie negocjowana.

   Rząd RP i polskie służby graniczne są w stałym kontakcie ze swoimi ukraińskimi odpowiednikami. Forum, na którym w sposób kompleksowy koordynowana jest polsko-ukraińska współpraca transgraniczna, jest Komisja do Spraw Przejść Granicznych i Infrastruktury Polsko-Ukraińskiej Międzyrządowej Rady Koordynacyjnej do Spraw Współpracy Międzyregionalnej. W swojej działalności rada koncentruje się wokół zagadnień harmonijnego rozwoju regionów przygranicznych, funkcjonowania i rozbudowy przejść granicznych, współpracy gospodarczej, ochrony środowiska, kultury, przeciwdziałania katastrofom i klęskom żywiołowym, edukacji i turystyki. Ostatnie posiedzenie komisji odbyło się w dniu 18 października 2007 r. w Arłamowie. Podczas prac komisji uzgodniono, iż na granicy polsko-ukraińskiej w najbliższym czasie utworzone zostaną nowe drogowe przejścia graniczne, w tym m.in.:

   - Dołhobyczów-Uhrynów - obecnie wojewoda lubelski uzyskał pozwolenie na budowę, otwarcie ww. przejścia planowane jest do 2012 r.;

   - Budomierz-Hruszew - obecnie wojewoda podkarpacki uzyskał pozwolenie na budowę, opracowana została koncepcja i projekt budowlany tego przejścia granicznego, w 2008 r. rozpoczną się prace budowlane, których ukończenie planowane jest w 2009 r.;

   - Malhowice-Niżankowice - strona polska posiada środki finansowe na budowę tego przejścia granicznego, jednakże rozpoczęcie prac uzależnione jest od przekazania przez stronę ukraińską noty dyplomatycznej będącej odpowiedzią na polską propozycję utworzenia ww. przejścia granicznego.

   Ponadto uzgodniono również lokalizację miejsc utworzenia nowych przejść granicznych:

   - Smolnik-Boberka,

   - Bełz-Oserdów (lub Bełz-Budynin Bystre-Mszaniec),

   - Zbereże-Adamczuki,

   - Dubienka-Kładniw.

   Warto wspomnieć, iż wszystkie obecnie działające drogowe przejścia graniczne na granicy polsko-ukraińskiej są nowo wybudowane bądź zostały ostatnio kompleksowo zmodernizowane dzięki środkom z funduszu Schengen. Ich infrastruktura jest nowoczesna i dostosowana zarówno do obecnego, jak i prognozowanego ruchu granicznego.

   Niemniej pragnę poinformować, iż w kwestii budowy nowych przejść granicznych na polsko-ukraińskim odcinku granicy państwowej - zgodnie z § 4. pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie obowiązków wojewody w zakresie finansowania i utrzymywania przejść granicznych, przejść turystycznych, miejsc przekraczania granicy na szlakach turystycznych oraz punktów nocnego postoju na rzekach granicznych, ich wyposażenia w sprzęt, a także organów właściwych do osadzania i utrzymywania znaków granicznych na morskich wodach wewnętrznych (Dz. U. Nr 256, poz. 2145) - organem właściwym do planowania i wykonywania inwestycji w przejściu granicznym jest właściwy miejscowo wojewoda.

   W odniesieniu do wydzielenia pasów zielonych dla podróży służbowych na przejściach granicznych pragnę poinformować, iż zgodnie z § 11 rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie kontroli granicznej dokonywanej przez funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz. U. Nr 238, poz. 1729) kontroli granicznej poza kolejnością dokonuje się wobec:

   1) członków grup ratowniczych i ekspertów, a także ich wyposażenia i środków pomocy;

   2) członków załóg pojazdów straży pożarnej, sanitarnych oraz osób uczestniczących w akcjach ratowniczych;

   3) autobusów w komunikacji międzynarodowej dokonujących regularnych przewozów osób;

   4) środków transportu przewożących żywe zwierzęta, towary łatwo psujące się lub niebezpieczne oraz transportujących pomoc humanitarną - oraz w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach (np. stanowiących realne zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby, humanitarnych itp.) - rozstrzyganych w trybie indywidualnym.

   W myśl przepisów kodeksu granicznego Schengen pierwszeństwo w odprawie granicznej mają jedynie szefowie państw, piloci samolotów i inni członkowie załogi oraz posiadacze paszportów dyplomatycznych, oficjalnych lub służbowych, oraz członkowie organizacji międzynarodowych. Ponadto art. 9 ww. kodeksu pozwala na wydzielenie odrębnych pasów ruchu w drogowych przejściach granicznych wyłącznie dla osób korzystających ze wspólnotowego prawa do swobodnego przemieszczania się. Wszystkie pozostałe osoby korzystają z pasów ruchu oznaczonych znakiem ˝Wszystkie paszporty˝. Ponadto z dniem akcesji Rzeczypospolitej Polskiej do UE we wszystkich przejściach granicznych na granicy zewnętrznej, zgodnie z decyzją Rady Unii Europejskiej, zostały wydzielone odrębne pasy odpraw granicznych dla obywateli UE, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i Szwajcarii. Dodatkowo, w celu umożliwienia podróżnym nieposiadającym towarów do oclenia sprawnego przekroczenia granicy państwowej, w drogowych przejściach granicznych uruchomiono tzw. zielone pasy. Po polskiej stronie zielone pasy utworzone zostały m.in. na następujących drogowych przejściach granicznych:

   - Medyka-Szeginie - od 17 marca 2005 r.,

   - Krościenko-Smolnica - od 5 kwietnia 2005 r.,

   - Korczowa-Krakowiec - od 1 maja 2005 r.,

   - Dorohusk-Jagodzin - od 23 czerwca 2005 r.

   Natomiast infrastruktura w drogowych przejściach granicznych w Zosinie i w Hrebennem uniemożliwiła wprowadzenie przedmiotowego rozwiązania.

   Praktyka wskazuje jednak, że w większości przypadków podróżni nie są zainteresowani korzystaniem z tego udogodnienia. W obawie przed możliwością utraty przewożonego towaru oraz nałożeniem wysokich kar za przewóz towaru na pasie ˝Nic do oclenia˝ wybierają opcję oczekiwania (nawet po kilka godzin) na odprawę graniczną na pozostałych wjazdowych pasach ruchu. Ponadto część podróżnych próbuje wykorzystać zielone pasy do przewozu towarów akcyzowych, w związku z czym służby celne Rzeczypospolitej Polskiej zmuszone są dokonywać kontroli pojazdów i osób poruszających się po zielonych pasach, co jest sprzeczne z koncepcją ich przeznaczenia. Ograniczenie możliwości wykorzystywania zielonych pasów do przewozu wyrobów akcyzowych, a co za tym idzie przywrócenie im pierwotnego (zakładanego) charakteru, w dużej mierze zależy od postawy ukraińskich służb granicznych i celnych, które powinny czynnie włączyć się w rozwiązanie tego problemu.

   Biorąc pod uwagę ww. regulacje prawne, obecnie brak jest podstaw do wprowadzenia ułatwień w procedurze dokonywania odprawy granicznej dla osób podróżujących służbowo lub prowadzących działalność gospodarczą na obszarze drugiego państwa. Przy czym należy zauważyć, iż dla zapewnienia zasad równego traktowania obywateli (obecnie także UE) regulacje dające uprawnienia lub nakładające obowiązki winny wynikać z aktów prawa powszechnie obowiązującego i dotyczyć osób niezależnie od posiadanego obywatelstwa.

   Możliwości skrócenia czasu oczekiwania podróżnych na przekroczenie granicy w drogowych przejściach granicznych na polsko-ukraińskim odcinku granicy państwowej należy spodziewać się z chwilą otwarcia nowych przejść granicznych, a także w wyniku rozbudowy infrastruktury już istniejących (w szczególności zwiększenia liczby pasów odpraw i stanowisk do ich dokonywania).

   Odnosząc się do wprowadzenia jakościowych zmian kontroli, uprzejmie informuję, iż sposób organizacji kontroli granicznej w drogowych przejściach granicznych na polsko-ukraińskim odcinku granicy państwowej jest przedmiotem stałej uwagi ministra spraw wewnętrznych i administracji. Podejmowane są stosowne działania, w tym we współpracy ze Służbą Celną oraz Państwową Służbą Graniczną Ukrainy, mające na celu zapewnienie optymalnej organizacji i sprawnego przebiegu odpraw granicznych. Informacje o ewentualnych nieprawidłowościach w zakresie funkcjonowania przejść granicznych i organizacji kontroli granicznej są wnikliwie rozpatrywane, zarówno na szczeblu Komendy Głównej Straży Granicznej, jak też poszczególnych oddziałów Straży Granicznej. Niemniej kwestia zasad właściwego zachowania się funkcjonariuszy Straży Granicznej na służbie podlega szczególnemu nadzorowi. W zarządzeniu nr 11 z dnia 20 marca 2003 r. w sprawie zasad etyki zawodowej funkcjonariuszy Straży Granicznej (Dz. Urz. KGSG nr 1, poz. 7) - komendant główny Straży Granicznej określił podstawowe zasady zachowania się funkcjonariusza Straży Granicznej, uwzględniające poszanowanie godności innych osób. Komendanci placówek Straży Granicznej zobowiązani są do przyjęcia i wnikliwego rozpatrzenia (zgodnie z właściwością) wszelkich skarg składanych przez podróżnych na sposób dokonywania odprawy granicznej (zarówno przez służby polskie, jak też służby państwa sąsiedniego).

   W myśl art. 7 ust. 3 pkt a ppkt VI kodeksu granicznego Schengen obywatele państw trzecich podlegają szczegółowej odprawie przy wjeździe i wyjeździe, która obejmuje również weryfikację, czy dany obywatel państwa trzeciego, jego środek transportu i przewożone przez niego przedmioty nie stanowią prawdopodobnego niebezpieczeństwa dla porządku publicznego, bezpieczeństwa wewnętrznego, zdrowia publicznego lub stosunków międzynarodowych któregokolwiek z państw członkowskich. Zgodnie z załącznikiem VI (1.1.3.) kodeksu granicznego Schengen zawierającym szczegółowe zasady dla różnych rodzajów granic i różnych środków transportu wykorzystywanych do przekraczania granic zewnętrznych państw członkowskich - osoby podróżujące pojazdami mogą pozostawać wewnątrz pojazdu podczas odprawy. Przy czym, jeżeli wymagają tego okoliczności, osoby mogą zostać poproszone o opuszczenie pojazdu.

   Dodać ponadto należy, iż jednym z zadań Straży Granicznej - zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt 4 ppkt c ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (t.j.: Dz. U. z 2005 roku Nr 234, poz. 1997, z późn. zm.) - jest obowiązek rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń pozostających w związku z przekraczaniem granicy państwowej lub przemieszczaniem przez granicę państwową towarów oraz wyrobów akcyzowych podlegających obowiązkowi oznaczania znakami akcyzy, jak również przedmiotów określonych w przepisach o broni i amunicji, o materiałach wybuchowych, o ochronie dóbr kultury, o narodowym zasobie archiwalnym, przeciwdziałaniu narkomanii oraz o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Dlatego też realizacja powyższego obowiązku wymusza na funkcjonariuszach Straży Granicznej konieczność przeglądania bagaży i środków transportu podróżnych (niezależnie od ich obywatelstwa), co wiąże się z koniecznością opuszczania pojazdów przez podróżnych.

   Reasumując powyższe, stwierdzić należy, iż działania podejmowane przez polskie służby graniczne w przejściach granicznych na polsko-ukraińskim odcinku granicy państwowej mają na celu dokonywanie sprawnej kontroli osób oraz towarów i są nakierowane na ochronę bezpieczeństwa obywateli oraz interesów gospodarczych Wspólnoty Europejskiej.

   Z wyrazami szacunku

   Sekretarz stanu

   Tomasz Siemoniak

   Warszawa, dnia 22 lutego 2008 r.