VI kadencja
Odpowiedź sekretarza stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -
na interpelację nr 4960
w sprawie inflacji i podwyżek kosztów utrzymania polskich rodzin
Odpowiedź na interpelację pana posła Sławomira Zawiślaka w sprawie inflacji i podwyżki kosztów utrzymania polskich rodzin.
1. Jakie konkretne środki zamierza przedsięwziąć kierowana przez Pana Rada Ministrów dla zapobieżenia nadmiernemu wzrostowi cen?
Zasadnicza większość cen oraz płac w Polsce jest kształtowana zgodnie z mechanizmami rynkowymi, a ceny towarów i usług są uzgadniane przez strony umowy. Cechą gospodarki jest bowiem swoboda kształtowania cen, zatem sugerowana w pytaniu ˝ingerencja˝ w proces kształtowania cen wydaje się niezgodna z zasadami, którymi rządzi się polska gospodarka od czasu transformacji. Sytuacja stopniowego wzrostu cen, która ma miejsce w Polsce, jest zjawiskiem, które cechuje wiele innych krajów, w tym państw członkowskich UE.
Według danych Eurostatu z sierpnia 2008 r. inflacja w Polsce wyniosła 4,4%, co wśród krajów regionu jest wynikiem bardzo dobrym, przy 12,2% na Litwie, 6,2% w Czechach, 6,4% na Węgrzech czy 4,4% na Słowacji.
Gospodarka polska znajduje się w okresie wzrostu obejmującego wszystkie główne sektory (tj. usługi, przemysł i budownictwo). Według szacunków GUS w I kw. 2008 r. PKB wzrósł o 6,1% w ujęciu rocznym. Dominującą rolę we wzroście PKB nadal odgrywa dynamiczny wzrost konsumpcji oraz inwestycji. W dalszym ciągu obserwuje się szybki wzrost eksportu, jednak ze względu na utrzymującą się wysoką dynamikę popytu krajowego i towarzyszący jej dynamiczny wzrost importu, któremu sprzyja także wysokość kursu złotego, wkład eksportu netto do wzrostu PKB pozostaje od IV kw. 2005 r. ujemny. Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu towarzyszy silny wzrost zatrudnienia i spadek bezrobocia. Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce rośnie szybciej niż wydajność pracy, czego efektem jest wzrost jednostkowych kosztów pracy. Wysokiemu poziomowi aktywności gospodarczej oraz ożywieniu na rynku pracy towarzyszy wzrost inflacji bazowej oraz rosnący deficyt na rachunku obrotów bieżących. Do wzrostu wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych przyczynia się w znacznym stopniu silny wzrost cen produktów rolno-spożywczych oraz surowców energetycznych na rynkach światowych, a także znaczące podwyżki cen zatwierdzanych przez regulatorów (np. gaz, energia, ciepło).
Unia Europejska proponuje podjęcie globalnych działań mających na celu przeciwdziałanie nadmiernemu wzrostowi cen surowców rolnych i żywności. W odniesieniu do podstawowych propozycji działań ze strony Wspólnoty rząd RP zgadza się z koniecznością podjęcia inicjatyw w zakresie trzech wskazanych, komplementarnych obszarów:
1. przeciwdziałanie efektom krótkoterminowym - dążenie do poprawy nastawienia prorynkowego w rolnictwie, co pozwoli rolnikom na szybsze reagowanie na sygnały cenowe (sprzedaż zapasów interwencyjnych, zniesienie obowiązku odłogowania, zawieszenie ceł na import produktów zbożowych, zwiększenie kwot mlecznych),
2. zwiększenie podaży surowców rolnych - zwiększenie obszaru zasiewów pod produkcję biopaliw, promocja biopaliw nowej generacji wytwarzanych z odzyskiwanych produktów lub produktów odpadowych, badania naukowe, polityka GMO,
3. wkład w globalny wysiłek łagodzenia skutków wysokich cen dla najuboższych.
W ostatnich miesiącach na forum Unii Europejskiej toczyły się także dyskusje dotyczące wysokich cen paliw silnikowych i proponowanych działań w zakresie obniżenia podatków (m.in. propozycja obniżenia stawki akcyzy od paliw). Jednak ostatecznie ustalono, że w chwili obecnej należy unikać ruchów fiskalnych, które zostały uznane za działania utrudniające zmiany strukturalne i dostosowanie się gospodarki do sytuacji, jaka obecnie panuje na rynku paliw. Uznano je za mało efektywne i przede wszystkim niedające pożądanych rezultatów. Wskazano, że w celu przeciwdziałania rosnącym cenom paliw można zastosować środki krótkoterminowe, które są bezpośrednio skierowane do najbardziej narażonych grup społecznych. Uznając zatem, iż należy powstrzymać się od działań fiskalnych mających niewielki, bądź wręcz żaden, pozytywny wpływ na ostateczne ceny paliw na stacjach i powodujących destabilizację całego sektora, Rada Europejska zobowiązała przyszłą prezydencję, by w porozumieniu z Komisją Europejską przeanalizowała możliwość zastosowania różnych rozwiązań, które długofalowo będą umożliwiały reagowanie na podwyższone ceny paliw.
W celu eliminacji jednaj z głównych przyczyn presji inflacyjnej w gospodarce polskiej, jaką są ograniczenia podażowe na rynku pracy, podejmuje się działania nakierowane na zwiększenie podaży pracy, w tym zwiększenie aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia. Działania te to przede wszystkim:
1. redukcja klina podatkowego (zmiany w systemie podatkowym i systemie ubezpieczeń społecznych),
2. program Solidarność pokoleń - 50+, którego efektem ma być wzrost wskaźnika zatrudnienia osób w wieku powyżej pięćdziesiątego roku życia do 40% w 2013 r. i 50% w roku 20201),
3. rozwiązania legislacyjne i administracyjne w kierunku aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych (np. utworzenie centrów aktywizacji zawodowej na poziomie powiatów oraz wprowadzenie degresywnego zasiłku dla bezrobotnych).
Czynnikiem sprzyjającym ograniczaniu presji inflacyjnej jest także redukcja deficytu sektora finansów publicznych. Prognozy deficytu sektora - szacowanego zgodnie z zasadami ESA'95, które stanowią wspólne dla Unii Europejskiej i uniwersalne ramy oceny sytuacji finansów publicznych - zostały przedstawione w aktualizacji programu konwergencji Polski wysłanej do Komisji Europejskiej w marcu 2008 r. Według tych prognoz deficyt kształtuje się następująco: 2007 r. - 2% PKB, 2008 r. - 2,5% PKB2), 2009 r. - 2% PKB, 2010 r. - 1,5% PKB. Przedstawiona ścieżka deficytu kształtuje się poniżej wartości referencyjnej 3% PKB, powyżej której deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych uważany jest za nadmierny. W roku 2011 planowana jest dalsza obniżka deficytu sektora do poziomu 1% PKB w ujęciu strukturalnym, czyli do poziomu ustalonego dla Polski przez Komisję Europejską jako cel średniookresowy.
Działania w zakresie polityki podatkowej:
1. W projekcie ustawy budżetowej na 2009 r. i ustaw okołobudżetowych zamieszczono szereg rozwiązań z zakresu systemu podatkowego, których efekt będzie korzystny dla podatników. W przypadku osób fizycznych nastąpi znaczne obniżenie efektywnego obciążenia podatkowego poprzez wprowadzenie nowej skali podatkowej. Osoby prawne odniosą natomiast korzyści ze zmian planowanych w zakresie ułatwień w rozliczaniu podatku VAT. Rozwiązania te oznaczają zwiększenie siły nabywczej osób fizycznych oraz przesunięcie przepływów finansowych na korzyść podmiotów gospodarczych, co zwiększa ich płynność finansową i umożliwia bardziej elastyczne prowadzenie polityki cenowej.
W 2008 r. poprawa sytuacji finansowej gospodarstw domowych jest m.in. wynikiem zmian w systemie obciążeń dochodów, a mianowicie wprowadzenia ulgi z tytułu wychowywania dzieci i dalszego obniżenia stawki na ubezpieczenie rentowe. W 2009 r. wprowadzona zostanie zmiana skali podatkowej dla dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne oraz zwiększenie kwoty rocznej ulgi na wychowywanie dzieci, jaką podatnik może odliczyć od podatku dochodowego.
W przypadku producentów istotne zmiany będą dotyczyć skrócenia terminu zwrotu podatku VAT oraz umożliwienia rozliczania podatku z importu towarów w niektórych procedurach uproszczonych, w deklaracji VAT, a także zmian o charakterze administracyjnym, które mają na celu uproszczenie systemu podatkowego w zakresie VAT.
2. W zakresie zmian podatku akcyzowego należy wskazać na podjęcie przez rząd decyzji o rezygnacji z planowanej wcześniej na początek 2009 r. podwyżki stawki akcyzy na LPG oraz na przesunięcie obowiązku podatkowego w zakresie akcyzy od energii elektrycznej na etapie przekazania tej energii ostatecznemu konsumentowi, a nie jak dotychczas na etapie wydania energii elektrycznej przez jej producenta dystrybutorowi. Oznacza to, że w nowym stanie prawnym obciążenia akcyzą energii elektrycznej ulegną zmniejszeniu o część liczoną obecnie od strat przesyłowych i dystrybucyjnych.
3. Stosowanym już od 2006 r. działaniem mającym na celu obniżenie kosztów produkcji rolnej, a tym samym zwiększenie konkurencyjności polskich gospodarstw rolnych, jest program zwrotu części podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego zużywanego w produkcji rolnej. Podstawą realizacji tego programu jest ustawa z dnia 10 marca 2006 r. o zwrocie podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej (Dz. U. z 2006 r. Nr 52, poz. 379). Zwrot podatku przysługuje producentom rolnym, tzn. osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, które są posiadaczami gospodarstw rolnych. Zwrot ten następuje w oparciu o wniosek producenta, złożony wraz z fakturami potwierdzającymi zakup paliwa.
2. Czy osoby najbardziej potrzebujące mogą liczyć na pomoc rządu w związku z dramatycznie wysokimi i coraz wyższymi kosztami utrzymania?
Nie mogę zgodzić się z opinią, że ˝sytuacja przeciętnego obywatela (...) staje się coraz gorsza˝, ˝wynagrodzenia w sektorze budżetowym stoją w miejscu˝ itp. Dane statystyczne publikowane przez GUS wskazują, że te stwierdzenia nie są prawdziwe. Od 2007 r. przeciętne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej, zarówno w ujęciu nominalnym, jak i realnym (tj. po uwzględnieniu wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych) rośnie w bardzo szybkim tempie. W 2007 r. nominalny wzrost płac w gospodarce narodowej wyniósł 8,7%, a realny 6%. Pierwsze półrocze 2008 r. charakteryzowało się również bardzo wysokim (szybszym od notowanego w 2007 r.) tempem wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w ujęciu nominalnym. Nawet pomimo wyższej niż przed rokiem dynamiki cen konsumpcyjnych wciąż obserwujemy przyspieszenie realnego tempa wzrostu wynagrodzeń. Zgodnie z danymi GUS przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej w I i II kwartale br. wyniosło odpowiednio 2851,48 zł i 2946,58 zł i w skali roku nominalnie wzrosło odpowiednio o 10,1% i 11,6% (co w ujęciu realnym oznacza wzrost odpowiednio o 5,8% i 7%). Na wzrost płac w I półroczu br. miała wpływ przede wszystkim bardzo dobra sytuacja płacowa w sektorze przedsiębiorstw (wzrost płac w okresie styczeń-czerwiec br. wyniósł 11,7%). Pomimo niskiej waloryzacji płac w państwowej sferze budżetowej (o 2,3% od 1 stycznia br.) w I półroczu br. zanotowano bardzo istotny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w jednostkach sfery budżetowej (o 10,3%, tj. realnie o 5,8%). Przeciętne wynagrodzenie w sektorze publicznym w I półroczu 2008 r. wzrosło o 9,4% (realnie o 5%), natomiast w sektorze prywatnym o 11,7% (realnie o 7,2%).
W tym samym okresie ceny wzrosły o 4,1%, zaś przeciętna emerytura i renta wypłacana przez ZUS, w marcu 2008 r. w stosunku do marca 2007 r., wzrosła o 9,9%.
Wynagrodzenia są regulowane w większości przypadków przez mechanizmy rynkowe i są niezależne od państwa. Sektor budżetowy natomiast notuje w ciągu ostatniego roku wzrost płac, przykładem są tutaj nauczyciele - wzrost środków w systemie oświaty samorządowej na rok 2008 jest o 10,23% większy (851 668 + 2 033 963 = 2 885 631 tys. zł) w stosunku do roku 2007, a na rok 2009 zaplanowano kolejną podwyżkę 5% + 5%.
Wynagrodzenie minimalne, wynoszące od 1 stycznia 2008 r. 1126 zł, wyniesie w 2009 r. 1276 zł brutto, czyli wzrośnie o 13,3% w stosunku do roku ubiegłego.
Działania rządu, w podlegającym mu zakresie, służą korygowaniu skutków wzrostu cen zwłaszcza wśród grup najbardziej odczuwających podwyżki cen.
Dynamika cen żywności i energii (największych obciążeń w budżetach osób o najniższych dochodach) odnotowana w ciągu ostatnich 12 miesięcy w Polsce, pomimo wyraźnego przyspieszenia, należy do najniższych wśród krajów Unii Europejskiej. Wg danych Eurostatu wzrost cen energii w okresie od września 2007 r. do sierpnia 2008 r. wyniósł w Polsce 9,5% i jedynie w dwóch krajach UE (Słowacja i Portugalia) odnotowano niższą dynamikę. Dynamika cen paliw tylko w dwóch krajach UE, tj. w Polsce i Czechach, pozostawała na poziomie jednocyfrowym (w Polsce 6,2%, w Czechach 5,2%), kształtując się średnio w UE w wysokości 15,3%. W przypadku żywności skala wzrostu cen w Polsce również pozostawała poniżej średniej unijnej (6,6% wobec 7,1%), przy czym w krajach naszego regionu notowano znacznie wyraźniejsze wzrosty cen żywności, np. na Łotwie 19,6%, Litwie 17,5%, w Estonii 15,9%, na Węgrzech 10,9%, w Słowacji 9,5%, Czechach 8,6%, a w Niemczech wzrost cen żywności był niewiele niższy niż w Polsce i wyniósł 5,9%. Należy przy tym zaznaczyć, iż utrzymujący się wzrost cen w Polsce dotyczy wyłącznie niektórych grup towarów i usług. Znacznie tanieją (i to od wielu miesięcy) odzież i obuwie, sprzęt gospodarstwa domowego, audiowizualny, usługi telekomunikacyjne czy cukier.
Należy podkreślić, że na koszty utrzymania gospodarstw domowych w ostatnich latach oprócz cen żywności znaczący wpływ mają ceny nośników energii (gazu i elektrycznej) oraz paliw. Z tego powodu zawieszono uwolnienie cen energii elektrycznej od stycznia 2009 r. i utrzymano zasadę, że prezes Urzędu Regulacji Energetyki będzie nadal zatwierdzał taryfy proponowane przez operatorów. Wynika to z obecnego ułomnego rynku dystrybucji energii elektrycznej i ryzyka, że nadmierne zyski mogą być generowane kosztem finalnego odbiorcy. Zmiana cen nośników energii i paliw relatywnie najbardziej odczuwana jest przez gospodarstwa domowe rolników, prowadzących własną działalność gospodarczą oraz gospodarstwa domowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach nierobotniczych, a także emerytów i rencistów.
Grupy społeczne: emeryci, renciści, beneficjenci pomocy społecznej, itp. objęci są systematyczną waloryzacją świadczeń rodzinnych oraz pomocy społecznej. Takie działania istotnie rekompensują negatywny wpływ wzrostu cen na realne dochody gospodarstw domowych.
W systemie pomocy społecznej głównym podmiotem działającym na rzecz rozwiązywania problemu ubóstwa są gminne jednostki samorządu terytorialnego. Administracja rządowa,działając w oparciu o konstytucyjną zasadę pomocniczości państwa, wspiera i będzie wspierać działania samorządu terytorialnego, a także organizacji pozarządowych będących coraz ważniejszym podmiotem polityki społecznej zmierzającej do poprawy poziomu integracji społecznej osób ubogich, w szczególności rodzin z dziećmi.
Osoby znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej, zależnie od potrzeb, mogą zostać objęte pomocą z szerokiego wachlarza świadczeń z pomocy społecznej, świadczonej w formie niematerialnej bądź materialnej, przewidzianych w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728).
Świadczenia te przyznawane są w oparciu o przyjęte w ustawie kryteria dochodowe, które podlegają weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyniku badań progu interwencji socjalnej. W październiku 2006 r. odbyła się pierwsza taka weryfikacja. Kryteria dochodowe wprowadzone od dnia 1 października 2006 r. obowiązują obecnie.
Badania progu interwencji socjalnej dokonuje Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. W roku, w którym przeprowadza się weryfikację, Rada Ministrów do dnia 15 maja przedstawia Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych: propozycję kwot kryteriów dochodowych, informację o realizacji świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej za okres od poprzedniej weryfikacji, obejmującą liczbę świadczeniobiorców, liczbę świadczeń i ogólną kwotę wydatków na świadczenia. Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych uzgadnia kryteria dochodowe w terminie do dnia 15 czerwca danego roku kalendarzowego. Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ˝Monitor Polski˝, zweryfikowane kryteria dochodowe do dnia 15 lipca w roku, w którym przeprowadza się weryfikację. W przypadku gdy Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych nie uzgodni w przewidzianym terminie kryteriów dochodowych, Rada Ministrów ustala, nie niższe niż w przedstawionej propozycji, kryteria dochodowe w terminie do dnia 15 lipca danego roku. Zweryfikowane kryteria dochodowe, obowiązują od dnia 1 października roku, w którym jest przeprowadzana weryfikacja. W roku 2009 przeprowadzona zostanie kolejna weryfikacja kryteriów dochodowych.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 pomoc pieniężna z pomocy społecznej przysługuje:
1) osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza 477 zł,
2) osobie w rodzinie, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 351 zł,
3) rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.
Dochód jest rozumiany jako suma miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:
1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych,
2) składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach,
3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób,
4) jednorazowe pieniężne świadczenie socjalne, wartość świadczeń w naturze oraz świadczenie przysługujące osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych.
Planowana nowelizacja ustawy o pomocy społecznej przewiduje dodatkowo wyłączenie z dochodu zasiłków celowych, a także pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty.
Osoby znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej mogą otrzymywać pomoc finansową w formie następujących świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej: zasiłek stały, zasiłek okresowy, specjalny zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy.
Zasiłek stały - przysługuje pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, oraz pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. Zasiłek stały ustala się w wysokości:
- dla osoby samotnie gospodarującej stanowi różnicę między kryterium dochodowym (477 zł) a dochodem tej osoby;
- dla osoby w rodzinie stanowi różnicę między kryterium dochodowym (351 zł) a dochodem na osobę w rodzinie.
Kwota zasiłku stałego nie może być niższa niż 30 zł miesięcznie, zaś maksymalna wysokość świadczenia wynosi 444 zł.
Dużą grupę spośród osób otrzymujących zasiłek stały stanowią osoby w podeszłym wieku, w przypadku których to świadczenie jest uzupełnieniem ich niskich dochodów, np. renty rolniczej, zasiłku pielęgnacyjnego.
Zasiłek okresowy przyznawany w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego; w wysokości od 20 do 418 zł. Świadczenie to stanowi różnicę między posiadanym dochodem a przyjętym kryterium uprawniającym do świadczeń z pomocy społecznej, przy czym ustalona została minimalna gwarantowana wysokość tego świadczenia, docelowo (od roku 2008) na poziomie:
- dla osób samotnych w wysokości nie niższej niż 50% kwoty różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a posiadanym dochodem,
- dla rodziny w wysokości nie niższej niż 50% różnicy między kryterium dochodowym rodziny a posiadanym dochodem.
Okres, na jaki jest przyznawany zasiłek okresowy, ustala ośrodek pomocy społecznej na podstawie okoliczności sprawy. Zasiłek ten jest zadaniem własnym gminy dofinansowywanym z budżetu państwa.
Zasiłek celowy - może być przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. Zasiłek celowy może być przyznany również osobie albo rodzinie, które poniosły stratę w wyniku zdarzenia losowego lub w wyniku klęski żywiołowej i ekologicznej. Zasiłek przyznawany z takich przyczyn może być przyznany niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi.
W uzasadnionych przypadkach nieprzewidzianych literą ustawy, uzasadniających przyznanie pomocy społecznej osobie lub rodzinie o dochodach przekraczających kryteria dochodowe, może być przyznany specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi. Może też być przyznany zasiłek okresowy, zasiłek celowy lub pomoc rzeczowa, pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku lub wydatków na pomoc rzeczową. Zasiłki celowe finansowane są z budżetu gmin.
Ponadto osoba lub rodzina ma prawo do schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania, jeżeli jest tego pozbawiona.
Od 31 grudnia 2005 r. weszła w życie ustawa z dnia 29 grudnia 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝ (Dz. U. Nr 267, poz. 2259) i będzie obowiązywać do końca 2009 r. Ustawa ta ma na celu przede wszystkim ograniczanie zjawiska niedożywienia w szczególności wśród dzieci i młodzieży, a także osób przewlekle chorych, niepełnosprawnych i w podeszłym wieku oraz wsparcie gmin w realizacji ich zadania własnego w zakresie dożywiania dzieci i młodzieży oraz zapewnienia posiłku osobom, które nie są w stanie go sobie zapewnić.
W ramach programu pomocą w zakresie dożywiania objęte zostały: dzieci do 7. roku życia, uczniowie do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej, a także osoby i rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji z różnych powodów (np. ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, wielodzietności, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, zdarzenia losowego, sytuacji kryzysowej), w szczególności osoby samotne, w podeszłym wieku, chore lub niepełnosprawne - w oparciu o przyjęte w ustawie kryteria dochodowe - do 150% kryterium dochodowego określonego w art. 8 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej, czyli dla osoby samotnie gospodarującej - 715,50 zł, na osobę w rodzinie - 526,50 zł).
Ustawa o ustanowieniu programu wieloletniego ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝ przewiduje trzy formy pomocy: posiłek, zasiłek celowy, pomoc rzeczowa. Organizowany jest również dowóz posiłków.
Źródłem finansowania programu są zarówno środki własne gmin, jak również środki budżetu państwa. Wspomniana ustawa gwarantuje, że środki planowane corocznie w budżecie państwa na realizację programu nie będą niższe od 500 mln zł. Ogółem w latach 2006-2009 kwota wydatkowana z budżetu państwa (bez środków własnych gmin) na realizację programu wynosić będzie nie mniej niż 2 mld złotych. Zadanie odpowiedniego podziału środków na poszczególne gminy, uwzględniające przyjęte priorytety, spoczywa na wojewodach.
Z danych statystycznych za okres styczeń-grudzień 2007 r. wynika, że liczba osób objętych programem wyniosła 2 270 742 osoby, w tym na wsi 1 138 307 osób. Z tej liczby pomocą objęto:
- 295 723 dzieci do 7. roku życia (w tym 49% tej liczby, tj. 144 822, stanowiły dzieci z obszarów wiejskich),
- 1 036 660 uczniów do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej (w tym 60% tej liczby, tj. 623 598, stanowili uczniowie z obszarów wiejskich),
- 992 978 osób otrzymujących pomoc na podstawie art. 7 ustawy o pomocy społecznej (w tym 39% tej liczby, tj. 385 573, stanowiły osoby z obszarów wiejskich).
Z pomocy w formie posiłku skorzystało 1 054 966 osób, w tym na wsi 608 687 osób. Najwięcej osób korzystających z posiłku stanowili uczniowie do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej - 851 917 oraz dzieci do 7 roku życia - 127 294.
Pomocą w formie zasiłku celowego objęto 1 407 167 osób (na wsi 607 324 osoby), zaś świadczenia rzeczowe udzielono 127 927 osobom (na wsi 66 079 osobom). W okresie styczeń - grudzień, z ogólnej liczby osób, którym udzielono pomocy w formie posiłku, do 42 372 osób zorganizowano dowóz posiłków. Większość, bo 86% liczby osób (36 547 osób), korzystających z tej formy pomocy, stanowiły osoby z obszarów wiejskich. Do 2242 osób dowieziono produkty żywnościowe do przygotowania posiłków, w tym na wsi do 1660 osób.
W 2007 r. wydano 147 083 179 posiłków, udzielono 5 240 848 świadczeń w postaci zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności.
Wielkość środków finansowych przeznaczonych na realizację programu za okres styczeń - grudzień 2007 r. przedstawia się następująco:
Program jest finansowany z budżetu państwa oraz ze środków budżetów gmin. W ustawie budżetowej na rok 2007 wielkość środków przewidziana na realizację programu wynosiła 500 mln zł. Środki z rezerwy celowej budżetu państwa były przekazywane w trzech transzach zgodnie z terminami określonymi w harmonogramie realizacji zadań w ramach programu wieloletniego na rok 2007 przyjętego uchwałą nr 95 Rady Ministrów z dnia 13 czerwca 2006 r. w sprawie harmonogramu zadań wykonywanych w roku 2007 w ramach programu wieloletniego ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝ oraz kierunków realizacji programu na następne dwa lata.
W okresie styczeń - grudzień 2007 r. na realizację programu wydatkowana została kwota 811 079 763 zł, w tym na wsi 344 597 293 zł, tj. 42% ogółu środków. Ze środków budżetu państwa, których dysponentami są wojewodowie, wydatkowano kwotę 527 107 262 zł, z czego 234 798 140 na wsi, tj. 44,5%. Gminy przeznaczyły ze środków własnych kwotę 283 972 501 zł, z czego 109 799 153 zł na wsi.
Na pomoc w formie posiłku przeznaczono kwotę ogółem 410 250 640 zł. Koszt jednego posiłku w 2007 r. wyniósł 2,79 zł. Świadczenie w postaci zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności zostało udzielone na kwotę 323 698 876 zł. Łączny koszt świadczeń rzeczowych wyniósł 10 134 833 zł. Środki wydatkowane na realizację dowozu wyniosły 4 597 423 zł.
W okresie styczeń - grudzień 2007 r. program realizowany był w 22 946 punktach żywieniowych, w tym na wsi w 11 611, co stanowi 51% ogólnej liczby punktów żywieniowych.
Ponadto już od 1991 r. istnieje system dotowania posiłków sprzedawanych w barach mlecznych, z których korzystają w dużej mierze uczniowie, studenci, emeryci oraz inne osoby o niskich dochodach osobistych. Podstawą dotowania barów mlecznych jest rozporządzenie ministra finansów z dnia 20 czerwca 2006 r. w sprawie stawek, szczegółowego sposobu i trybu udzielania i rozliczania dotacji przedmiotowych do posiłków sprzedawanych w barach mlecznych (Dz. U. z 2006 r. Nr 112, poz. 760).
Z poważaniem
Sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
Michał Boni
Warszawa, dnia 8 października 2008 r.
1) W 2006 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lat (BAEL) wyniósł w Polsce 28,1% wobec 43,5% dla EU27.
2) Powodem przejściowego pogorszenia deficytu sektora w 2008 r. jest przyrost kosztów fiskalnych redukcji klina podatkowego o 1 pkt proc. PKB w 2008 r.