VI kadencja

Odpowiedź ministra spraw zagranicznych

na interpelację nr 70

w sprawie polskiej polityki zagranicznej

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację Pani Poseł Anny Sobeckiej (pismo nr SPS-023-70/07 z dnia 28 listopada 2007 r.) w sprawie polskiej polityki zagranicznej przedstawiam następujące informacje:

   1. Jakie zmiany zamierza wprowadzić rząd w polityce zagranicznej?

   Polityka zagraniczna rządu PO-PSL zawierać będzie zarówno elementy kontynuacji, jak i zmiany w stosunku do polityki zagranicznej poprzedniego rządu. Kontynuować będziemy wszystko to, co dobrze służy realizacji polskich interesów narodowych w stosunkach międzynarodowych. Troszczyć się będziemy o bezpieczeństwo naszego państwa i o jak najpełniejsze wykorzystanie możliwości rozwojowych, jakie daje członkostwo Polski w UE. W tym celu dążyć będziemy do umocnienia pozycji Polski w UE. Podtrzymamy i rozwiniemy strategiczny sojusz Polski z USA. Zadbamy o dobre stosunki z sąsiadami. Będziemy aktywni w promowaniu praw człowieka i wartości demokratycznych.

   Zmiany dotyczą przede wszystkim stylu prowadzenia polityki zagranicznej. Deklarujemy otwartość na dialog ze wszystkimi głównymi partnerami Polski. Jego przedmiotem chcemy uczynić też te sprawy, które obciążają nasze stosunki z niektórymi partnerami, a które do tej pory nie zostały rozwiązane, w tym np. problemy w relacjach z Niemcami czy trudne kwestie w stosunkach z Rosją. Dobra wola, aktywność, zaufanie i gotowość do poszukiwania kompromisu charakteryzować będą styl polityki zagranicznej polskiego rządu. Cechy te, zasygnalizowane również w exposé prezesa Rady Ministrów, potwierdzamy w praktyce od pierwszych tygodni funkcjonowania rządu. Ilustruje to przebieg wizyt zrealizowanych już przez prezesa Rady Ministrów, ministra spraw zagranicznych i innych członków rządu.

   W realizacji celów polskiej polityki zagranicznej rząd będzie zabiegał o współdziałanie ze strony prezydenta RP. Jesteśmy też zainteresowani consensusem wszystkich sił politycznych reprezentowanych w parlamencie w kluczowych kwestiach polskiej polityki zagranicznej.

   2. Jaką politykę będzie prowadził rząd w kwestii roszczeń niemieckich?

   W odniesieniu do problemu roszczeń niemieckich rząd RP niezmiennie podtrzymuje stanowisko, że wszelkie roszczenia zgłaszane przez obywateli niemieckich do nieruchomości wywłaszczonych w wyniku powojennego przesunięcia granic i przesiedlenia ludności narodowości niemieckiej nie mają i nigdy nie miały podstaw prawnych. Oznacza to, że żądania tego rodzaju są prawnie nieuzasadnione i niedopuszczalne. Działania wobec majątków niemieckich były podjęte zgodnie z prawem międzynarodowym - na podstawie umowy poczdamskiej oraz polskiego prawa wewnętrznego.

   Opracowana, na zlecenie rządów RFN i RP w 2004 r., ekspertyza prawna, sporządzona przez profesorów J. Froweina i J. Barcza, wykazała bezzasadność międzypaństwowych roszczeń odszkodowawczych i podkreśliła, że indywidualne roszczenia tego rodzaju nie istnieją ani w świetle prawa niemieckiego, ani w świetle prawa polskiego, ani też na płaszczyźnie prawa międzynarodowego. Ekspertyza ta została przyjęta przez rząd RFN jako oficjalna wykładnia stanu prawnego.

   W stosunkach bilateralnych brak poparcia dla roszczeń środowisk wypędzonych wyrażała również strona niemiecka. Należy tu wspomnieć o deklaracji kanclerza G. Schroedera z 1 sierpnia 2004 r. oraz oświadczeniu kanclerz A. Merkel z 16 maja 2007 r., w którym podtrzymała stanowisko zawarte w deklaracji w zakresie roszczeń majątkowych. W swojej deklaracji z 1.08.2004 r. kanclerz G. Schroeder wskazał, że:

   - RFN nie będzie wysuwało wobec Polski żadnych roszczeń restytucyjnych w związku z wywłaszczeniami dokonanymi przez Polskę w następstwie II wojny światowej,

   - RFN nie będzie popierała roszczeń indywidualnych obywateli niemieckich w związku z tymi wywłaszczeniami,

   - RFN będzie przedstawiać powyższe stanowisko, odmawiając poparcia indywidualnym roszczeniom przed sądami międzynarodowymi.

   Jednocześnie rząd RP uznaje za w pełni zasadne wzmocnienie stanowiska obu stron poprzez nadanie temu stosownego wyrazu na odpowiednim szczeblu politycznym. Proponowane wzmocnienie stanowisk mogłoby mieć formę dwustronnej deklaracji zawierającej między innymi następujące elementy:

   - potwierdzenie, że wszelkie roszczenia osób przesiedlonych z Polski do Niemiec o zwrot lub odszkodowanie za pozbawienie majątku, w tym nieruchomości, nie miały i nie mają podstaw prawnych w żadnym systemie prawnym, w tym w prawie międzynarodowym, prawie polskim i prawie niemieckim,

   - pełne zaakceptowanie w ustawodawstwie niemieckim konsekwencji prawnych układu paryskiego z 1990 r. (tzw. traktatu 2 + 4) oraz wynikających z ducha i litery obu traktatów polsko-niemieckich (traktat graniczny z 14.11.1990 r. i traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17.06.1991 r.), które uzasadniają postulat dokonania odpowiednich modyfikacji niemieckich przepisów prawnych.

   Przedmiotowe kwestie były poruszane w trakcie rozmów ministra spraw zagranicznych RP z ministrem spraw zagranicznych RFN Frankiem W. Steinmeierem podczas wizyty w Niemczech w dniu 6 grudnia 2007 r.

   W odniesieniu do skarg Powiernictwa Pruskiego wniesionych 20 listopada 2006 r. do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) w Strasburgu rząd RP prezentuje pogląd, że trybunał ze względu na ratione temporis (ograniczenie właściwości trybunału do zdarzeń i faktów, które miały miejsce po ratyfikacji przez Polskę Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności) oraz pozostałe argumenty natury prawnej, jak również historycznej i moralnej, roszczenia te oddali.

   3. W jaki sposób rząd zamierza zabezpieczyć obywateli polskich przed roszczeniami majątkowymi niemieckich organizacji tzw. wypędzonych?

   W odniesieniu do działań rządu mających na celu zabezpieczenie obywateli polskich przed niemieckimi roszczeniami majątkowymi należy wskazać, że istnieje różnica w sytuacji prawnej w przypadku roszczeń zgłaszanych przez obywateli niemieckich wywłaszczonych w wyniku przesunięcia granic i przesiedlenia ludności narodowości niemieckiej do Niemiec na podstawie umowy poczdamskiej (głównie w latach 1944-1950) a sytuacji prawnej w przypadku roszczeń osób, które wyemigrowały z Polski w okresie późniejszym, czyli tzw. późnych przesiedleńców.

   Odnośnie do pierwszej kategorii roszczeń rząd RP uważa, że roszczenia te nie mają żadnych podstaw prawnych w systemie prawa polskiego, niemieckiego i międzynarodowego. Szczegółowe wyjaśnienia w tej kwestii zostały przedstawione w pierwszej części informacji zawierającej odpowiedź na pytanie nr 2 interpelacji.

   Inna sytuacja prawna występuje w przypadku majątków tych osób, które wyemigrowały z Polski w okresie późniejszym, czyli tzw. późnych przesiedleńców. W tym okresie należy wyróżnić dwie grupy osób, a mianowicie:

   - tzw. późnych przesiedleńców, którzy opuszczali Polskę głównie na podstawie uchwały Rady Państwa nr 37/56 z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim, oraz

   - pozostałe osoby, które wyjechały głównie w okresie liberalizacji polityki paszportowej u schyłku lat 70-tych, w latach osiemdziesiątych, lub też w latach wcześniejszych opuściły PRL różnymi drogami i uzyskały obywatelstwo państw trzecich.

   W takich przypadkach istotnym staje się problem rzeczywistej utraty obywatelstwa, powodujący w dalszej kolejności skutki cywilnoprawne w postaci utraty własności nieruchomości. Utrata majątku następowała w tych przypadkach - szczególnie po wydaniu ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach - na podstawie art. 38 ust. 3: ˝jeżeli osoby te w związku z wyjazdem z kraju utraciły lub utracą obywatelstwo polskie˝. Utrata obywatelstwa następowała z reguły na podstawie uchwały Rady Państwa nr 37/56 z 1956 r. Ta konstrukcja połączenia utraty obywatelstwa, w drodze generalnej normy ustanowionej uchwałą Rady Państwa, ze spowodowanymi tym skutkami rzeczowymi w odniesieniu do nieruchomości, polegającymi na utracie własności, stanowi istotną cechę zastosowanych rozwiązań prawnych. Powoduje ona, że w przypadku tych osób kwestia odzyskania własności nieruchomości jest bezpośrednio związana z obywatelstwem tych osób. Ponieważ pozbawienie obywatelstwa w znacznej liczbie przypadków nie znajdowało oparcia w indywidualnej decyzji wydanej przez Radę Państwa, orzecznictwo NSA i SN od kilku lat podważa prawne podstawy pozbawienia obywatelstwa w oparciu o cytowaną uchwałę Rady Państwa PRL. W orzecznictwie sądów administracyjnych, w szczególności Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, stopniowo kształtuje się jednolita linia orzecznictwa uznająca, że samoistna uchwała Rady Państwa nie mogła być podstawą utraty obywatelstwa w indywidualnych przypadkach. W szczególności dotyczy to sytuacji występujących po wejściu w życie ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, która wymagała indywidualnego wniosku obywatela i decyzji właściwego organu w postaci ˝decyzji o zezwoleniu na zmianę obywatelstwa˝. Powoduje to, że w zasadzie w przypadkach wnoszenia wniosków o restytucje mienia mamy często do czynienia z roszczeniami osób, które zostały pozbawione obywatelstwa polskiego bezprawnie lub w przypadku których utrata obywatelstwa z punktu widzenia prawa nie nastąpiła.

   Należy także zauważyć, że w znacznej liczbie przypadków utrata własności nieruchomości przez osoby przesiedlające się do RFN nie znalazła prawnego potwierdzenia poprzez wpisy w księgach wieczystych. W celu uregulowania tego stanu w dniu 7 września 2007 r. została uchwalona przez Sejm RP ustawa o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego.

   Minister

   Radosław Sikorski

   Warszawa, dnia 22 grudnia 2007 r.