VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 21282

w sprawie publikacji archiwalnych materiałów źródłowych dotyczących powstań śląskich w 90. rocznicę zwycięskiego III powstania śląskiego i powrotu części Górnego Śląska do macierzy

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację posła Jerzego Polaczka, przesłaną 16 marca 2011 r. (nr SPS-023-21282-11), w sprawie publikacji archiwalnych materiałów źródłowych dotyczących powstań śląskich uprzejmie proszę Pana Marszałka o przyjęcie następujących informacji.

   Staraniem Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych zostały przewiezione do kraju oraz zabezpieczone poprzez mikrofilmowanie, digitalizację i zabiegi konserwatorskie bezcenne materiały archiwalne, których oryginały znajdują się obecnie w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. W projekt realizowany w latach 2002-2008 zaangażowanych było kilka instytucji wspierających działania NDAP, a przede wszystkim: Centralne Laboratorium Konserwacji Archiwaliów przy Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Akt Nowych, Archiwum Dokumentacji Mechanicznej (obecne Narodowe Archiwum Cyfrowe), Biblioteka Śląska w Katowicach, Śląski Urząd Marszałkowski, Konsulat Generalny RP w Nowym Jorku, Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Środki na realizację projektu zostały zapewnione przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego w ramach funduszy z programów ministra. Dzięki zbiorowemu wysiłkowi instytucji i profesjonalistów kopie materiałów archiwalnych są obecnie dostępne w kraju dla wszystkich zainteresowanych osób (w pracowniach naukowych Archiwum Państwowego w Katowicach oraz Narodowego Archiwum Cyfrowego), ich oryginały zaś w siedzibie Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku.

   Stan zachowania wymienionych dokumentów jest dobry, po przeprowadzonych w kraju zabiegach konserwatorskich. Całość kolekcji powstań śląskich została w kraju zarówno zmikrofilmowana, jak i zdigitalizowana (łącznie ponad 90 tys. skanów). Skany dokumentów są obecnie dostępne zarówno w Archiwum Państwowym w Katowicach, jak i on line na stronie internetowej Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Znaczna część informacji biograficznych uczestników powstań (ogółem ponad 40 tys. haseł) została ponadto przeniesiona do komputerowej bazy danych, tworzonej wspólnie przez Archiwum Państwowe w Katowicach oraz Instytut Józefa Piłsudskiego. Wyniki tych prac są również udostępniane na miejscu w siedzibie AP w Katowicach.

   Doceniając wagę zabezpieczonych materiałów archiwalnych nie tylko dla historii regionalnej, lecz także dla najnowszych dziejów Polski, w bieżącym roku Archiwum Państwowe w Katowicach przygotowuje kilka przedsięwzięć promujących wiedzę o powstaniach i ich uczestnikach. W czerwcu br. zorganizowana zostanie w Katowicach konferencja naukowa pt. ˝90. rocznica III powstania śląskiego. Rola i znaczenie pamięci historycznej w tradycji historycznej˝. Konferencji towarzyszyć będzie wystawa pt. ˝Pamięć o powstaniach śląskich w XX w. Uczestnicy - pomniki - rocznice˝. Pokłosiem obu wydarzeń będą publikacje w postaci katalogu wystawy oraz edycji materiałów pokonferencyjnych. Niezależnie od wymienionych inicjatyw przygotowywana jest odrębna publikacja prezentująca zasoby archiwalne do dziejów powstań śląskich, a nosząca tytuł: ˝Zespoły akt do dziejów powstań śląskich i plebiscytu na Górnym Śląsku z lat 1918-1949 w zasobie Archiwum Państwowego w Katowicach˝. Mam nadzieję, że wszystkie wymienione powyżej inicjatywy będą stanowiły zachętę i dadzą asumpt do podejmowania badań naukowych przez lokalnych historyków.

   Odnosząc się do propozycji wydawniczych zawartych w interpelacji pana posła, pragnę zwrócić uwagę, że istnieje już publikacja źródłowa przygotowana przez historyków okresu dziejów najnowszych, wydana przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich, pt.˝ Źródła do dziejów powstań śląskich˝, pod red. K. Popiołka, t. 1, 1 października 1918 r. - styczeń 1920 r., oprac. H. Zieliński, Wrocław 1963 r., t. 2, styczeń - grudzień 1920 r., oprac. T. Jędruszczak, Z. Kolankowski, Wrocław 1963 r., t. 3, styczeń - maj 1921 r., oprac. J. Przewłocki, W. Zieliński, Wrocław 1974 r.

   Postulat wydania archiwum powstań śląskich to ambitne wyzwanie dla środowisk i instytucji naukowych dysponujących odpowiednim potencjałem badawczym i kadrą specjalistów. Opracowanie i przygotowanie takiej edycji źródłowej może zostać podjęte jedynie przez zespół profesjonalnych historyków dziejów najnowszych w ramach planów naukowych instytucji do tego celu powołanych. Obowiązująca od 2010 r. ustawa o finansowaniu nauki daje sposobność starania się o pozyskanie środków budżetowych na tego typu przedsięwzięcia. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych i podległe jej archiwa państwowe mogłyby wówczas wesprzeć taką inicjatywę. W ramach funkcjonujących w MKiDN programów ministra wspierających różne przedsięwzięcia ważne dla kultury i dziedzictwa narodowego istnieje natomiast możliwość wystąpienia o dofinansowanie wydania drukiem tej edycji czy też wznowienia ˝Encyklopedii powstań śląskich˝. W razie złożenia wniosku przez uprawniony podmiot pragnę zapewnić, że zostanie on rozpatrzony z należytą uwagą i życzliwością.

   Niezależnie od tego bliższe w czasie i bardziej efektywne w sferze popularyzacji wiedzy w sposób przystępny dla każdego obywatela będą podejmowane działania przez Archiwum Państwowe w Katowicach. Do czasu opracowania i wydania wspomnianej edycji źródłowej należałoby skoncentrować się na upowszechnianiu, w tym także przez szkoły wszelkiego typu, wiedzy o powstaniach śląskich, z wykorzystaniem zgromadzonej w kraju bazy źródłowej oraz zasobów archiwalnych dostępnych on line.

   Mam nadzieję, że pan poseł uzna powyższe wyjaśnienia za wystarczające.

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Piotr Żuchowski

   Warszawa, dnia 31 marca 2011 r.