VI kadencja
Odpowiedź ministra nauki i szkolnictwa wyższego
na zapytanie nr 6347
w sprawie badań naukowych nad klimatem
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na pismo z dnia 17 lutego 2010 r., znak: SPS-024-6347/10, w sprawie interpelacji pana posła Andrzeja Czumy na temat badań naukowych nad klimatem uprzejmie prezentuję stanowisko Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dotyczące tego zagadnienia.
Sprawy związane z ociepleniem klimatu i wpływem działalności człowieka na ten proces bez wątpienia pozostają trudnym tematem. Kontrowersyjne opinie w tej sprawie świadczą o złożoności problemu, braku dostatecznych i potwierdzonych dowodów pozwalających jednoznacznie ocenić negatywny wpływ poszczególnych czynników, w tym działalności człowieka, na zmiany ziemskiego klimatu. Czynniki mogące wpływać na klimat są w swojej naturze bardzo złożone i wymagają wieloletnich i zakrojonych na szeroką skalę badań i obserwacji.
Doceniając wagę m.in. tego problemu, w dniu 30 października 2008 r. minister właściwy do spraw nauki ustanowił ˝Krajowy program badań naukowych i prac rozwojowych˝, którego celem jest zdynamizowanie zrównoważonego rozwoju gospodarczego oraz poprawa jakości życia polskiego społeczeństwa. Metodą szerokich konsultacji i rozważań eksperckich w ramach programu wyodrębniono pięć priorytetowych obszarów badawczych.
Należy zauważyć, że choć żaden ze wskazanych obszarów nie odnosi się bezpośrednio do zmian klimatu, w ramach większości pojawia się komponent związany pośrednio z zapobieganiem temu zjawisku.
W ramach obszaru ˝Energia i infrastruktura˝, priorytetowe kierunki badań obejmują zagadnienia związane z energooszczędnością, wykorzystywaniem odnawialnych źródeł energii oraz ograniczaniem nadmiaru CO2 w atmosferze. Obszar ˝Nowe materiały i technologie˝ zakłada m.in. wykorzystywanie wysokowydajnych biotechnologii dla różnych gałęzi przemysłu poprzez wspieranie racjonalnej biogospodarki oraz szersze wykorzystywanie materiałów pochodzących z recyklingu i substancji pochodzenia organicznego. W ramach obszaru badawczego ˝Środowisko i rolnictwo˝ zaplanowano natomiast priorytet badawczy obejmujący metody diagnostyki środowiska oraz technologie służące ograniczeniu zagrożenia klimatu, atmosfery i powierzchni ziemi.
Zadania objęte wskazanymi powyżej priorytetami będą realizowane w formie programów strategicznych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Należy zauważyć, że minister właściwy do spraw nauki, poza obszarami, które zostały ustanowione w ramach ˝Krajowego programu badań naukowych i prac rozwojowych˝, ma stosunkowo niewielki wpływ na tematykę prac badawczych realizowanych przez polskich naukowców. Tematyka badań jest zgłaszana przez samych naukowców, a ich realizacja odbywa się w ramach projektów badawczych własnych i promotorskich, projektów rozwojowych i celowych, projektów międzynarodowych oraz w ramach działalności statutowej jednostek naukowych. Zadania są finansowane w większości na podstawie wyników konkursów i poprzedzone wielostopniową oceną wniosków.
Pozwalam sobie załączyć tabele przedstawiające wykazy projektów badawczych realizowanych w roku 2010 przez polskie jednostki naukowe, w tym także w ramach współpracy międzynarodowej oraz projekty znajdujące się obecnie na etapie oceny*).
Z budżetu nauki są przyznawane także środki finansowe na podstawową działalność statutową jednostek naukowych polegającą na realizacji zadań badawczych ujętych w planach zadaniowych poszczególnych jednostek. Ministerstwo niestety nie dysponuje obecnie kompleksową bazą danych o zadaniach badawczych podejmowanych przez jednostki naukowe w ramach działalności statutowej. Z uwagi na liczbę wniosków jednostek naukowych o dotacje na działalność statutową (rocznie ok. 900 wniosków) oraz liczbę planowanych w nich zadań (ponad 50 tys.) warunki do stworzenia takiej bazy powstaną po wprowadzeniu obowiązku składania wniosków drogą elektroniczną. Biorąc powyższe pod uwagę, identyfikacja badań realizowanych w ramach działalności statutowej nie jest technicznie możliwa w krótkim terminie przewidzianym na przygotowanie odpowiedzi. Ponadto zakres realizowanych zadań statutowych jednostek naukowych uzależniony od dostępności środków finansowych przewidzianych w budżecie państwa na naukę może ulegać zmianie. Dotacje na działalność statutową przyznane jednostkom naukowym na 2010 r. osiągnęły łączną wysokość 1 928 616 000 zł. Jest to kwota daleko odbiegająca od przewidywanej planami zadaniowymi tych jednostek, sygnalizujących potrzeby znacząco wyższe, bo sięgające niemal 3 500 000 000 zł. Z uwagi na fakt uzyskania przez większość jednostek kwot niższych niż wnioskowane, jednostki naukowe po otrzymaniu decyzji ministra o przyznanych środkach finansowych na działalność statutową dokonują zmian w planowanych zadaniach, dopasowując ich liczbę i zakres do pozostających w ich dyspozycji oraz możliwych do pozyskania z innych źródeł środków finansowych.
Także w tym zakresie możliwości oddziaływania ministra właściwego do spraw nauki na wybór tematyki zadań badawczych przez jednostki naukowe jest niewielki. Decyzję o wyborze zadań do finansowania i realizacji podejmują kierownicy jednostek naukowych we współpracy z radami naukowymi. Ministerstwo jest informowane o osiągniętych rezultatach w rocznych dokumentach sprawozdawczych z wykonanych zadań.
Z uwagi na opisane uwarunkowania poniżej uprzejmie przedstawiam przykłady zaplanowanych do realizacji w 2010 r. zadań dla kilku wybranych jednostek naukowych, zaangażowanych w badania z zakresu zmian klimatu:
1. Zmiany klimatu w wyniku antropogenicznej emisji gazów wymienionych w protokole z Kioto:
- Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
- realizacja zadań na rzecz organizacji i programów międzynarodowych (CCI, JCOMM, IPCC), współpraca w zakresie badań klimatycznych ze służbami państw sąsiedzkich; badania z zakresu klimatologii - 1 345 000 zł;
- Instytut Ochrony Środowiska
- ocena kierunków zmian w środowisku przyrodniczym (pokrywie glebowo-roślinnej) Polski północno-wschodniej na tle przewidywanych zmian klimatu - 130 000 zł; instytut prowadzi ponadto Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji.
2. Skutki antropogenicznej emisji gazów:
- Główny Instytut Górnictwa
- metody numeryczne w modelowaniu składowania CO2 w strukturach geologicznych - 198 000 zł,
- badania izotopowe migracji i pochodzenia gazów, badania skuteczności podziemnego składowania CO2 oraz oceny zagrożeń spowodowanych ucieczkami gazu z wykorzystaniem izotopu C-14 - 121 000 zł.
3. Zmiany klimatu Ziemi z innych przyczyn:
- Instytut Geofizyki PAN
- całoroczny monitoring promieniowania słonecznego oraz badanie jego zmienności w wybranych zakresach widmowych; badanie wpływu zmian pola aerozolu na dopływ promieniowania słonecznego do powierzchni Ziemi - 360 000 zł,
- badania dynamiki zmian abiotycznych cech środowiska przyrodniczego w strefach polarnych oraz w regionach porównawczych - 407 000 zł;
- Państwowy Instytut Geologiczny
- ewolucja klimatu w przeszłości geologicznej - 100 000 zł.;
- Wydział Inżynierii Środowiska Politechniki Warszawskiej
- udział w projekcie międzynarodowym: Central and Eastern Europe Climate Change Impact and Vulnerability Assessment; projekt realizowany w ramach VI programu ramowego we współpracy z 16 partnerami z 12 krajów;
- Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej
- ewolucja środowiska geograficznego Europy Środkowej. Dynamika współczesnych procesów środowiskowych w Polsce - 400 000 zł;
- Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego
- funkcjonowanie ekosystemów w warunkach antropopresji - 162 000 zł,
- zmiany klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych oraz studia porównawcze z zakresu bioklimatologii - 50 000 zł.
Jak wskazano powyżej, polscy uczeni aktywnie uczestniczą w badaniach zjawisk oddziałujących na ziemski klimat. Wydaje się jednak, że pomimo dużego zaangażowania w działania prowadzone w tym obszarze efekty dotychczas zrealizowanych prac badawczych nie dają wystarczających podstaw, aby jednoznacznie rozstrzygnąć kwestię globalnych zmian klimatycznych i wpływu czynników antropogenicznych na te zmiany.
Z wyrazami szacunku
Minister
Barbara Kudrycka
Warszawa, dnia 10 marca 2010 r.