VI kadencja

Odpowiedź ministra obrony narodowej

na interpelację nr 1457

w sprawie konsekwencji wydarzeń z udziałem polskich żołnierzy w Nangar Khel w Afganistanie

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Jerzego Szmajdzińskiego w sprawie konsekwencji wydarzeń z udziałem polskich żołnierzy w Nangar Khel w Afganistanie (SPS-023-1457/08), uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.

   Udział w międzynarodowych misjach wojskowych nierozerwalnie związany jest z ryzykiem zaistnienia zdarzeń ze skutkiem śmiertelnym. Niemniej jednak doświadczenia zdobywane w trakcie takich operacji pozwalają na wypracowanie mechanizmów ograniczających do minimum możliwość wystąpienia zdarzeń tragicznych. Należą do nich zmiany struktur organizacyjnych, dyslokacji, procedur postępowania czy też modernizacja uzbrojenia i sprzętu wojskowego.

   Pragnę poinformować, że resort obrony narodowej na bieżąco reaguje na dynamiczną sytuację w polskich kontyngentach wojskowych. W tym celu podczas cotygodniowych odpraw analizuje się doświadczenia i formułuje wnioski, które następnie przekazywane są do implementacji właściwym jednostkom organizacyjnym Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

   W ich wyniku dostrzeżono konieczność zmian zarówno w procesie rekrutacji, szkolenia, rozpoznania, jak i dowodzenia, w tym w szczególności przez:

   - niedopuszczenie do służby w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej żołnierzy skazanych za przestępstwa;

   - wykluczenie z udziału w misjach żołnierzy mało odpornych na zespół stresu bojowego;

   - zmiany w procesie szkolenia, w tym w zakresie prowadzenia ognia, w celu zminimalizowania możliwości przypadkowego ostrzału;

   - zintensyfikowanie szkolenia składu polskiego kontyngentu wojskowego z zakresu międzynarodowego prawa wojennego, zasad użycia siły w obszarze działania, ze szczególnym uwzględnieniem ograniczeń narodowych;

   - rozpoznanie rejonów prowadzenia operacji przy pomocy bezpilotowych środków rozpoznawczych, załóg śmigłowców bojowych (po planowanym ich wydzieleniu do składu polskich kontyngentów wojskowych);

   - poszerzenie działalności i zwiększenie obsad CIMIC i HUMNIT;

   - doposażenie zespołów bojowych, patroli w środki indywidualnej łączności radiowej oraz włączenie w ich skład odpowiednio wyposażonych i przeszkolonych specjalistów z zakresu naprowadzania lotnictwa na cele naziemne;

   - doskonalenie umiejętności dowódców wszystkich szczebli w zakresie efektywnego dowodzenia, ze szczególnym uwzględnieniem jednoznacznego i precyzyjnego sposobu stawiania zadań.

   Realizacja wskazanych wniosków jest procesem długofalowym i wymaga wielu uzgodnień. Dotyczy to na przykład zmian w zakresie konsolidacji wysiłku Polskiego Kontyngentu Wojskowego Afganistan w jednej prowincji czy też procesu pozyskiwania od Stanów Zjednoczonych Ameryki pojazdów HMMWV o najwyższej klasie bezpieczeństwa.

   W Wojskach Lądowych powstał zespół do spraw zbierania i upowszechniania doświadczeń z udziałem polskich żołnierzy w operacjach poza terytorium kraju, który zakresem swojego działania obejmuje następujące obszary:

   - nabór kadry i zabezpieczenie socjalne;

   - planowanie i prowadzenie działań;

   - rozpoznanie;

   - taktykę działania;

   - dowodzenie i łączność;

   - zabezpieczenie logistyczne i medyczne;

   - współpracę cywilno-wojskową (CIMIC);

   - ochronę wojsk;

   - funkcjonalność sprzętu technicznego i uzbrojenia.

   Wśród zasadniczych doświadczeń wyniesionych z udziału żołnierzy w pierwszej zmianie Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Afganistanie była konieczność zapewnienia dowódcom oraz pododdziałom wiarygodnych informacji w czasie zbliżonym do rzeczywistego. Jednym ze środków umożliwiających pozyskiwanie tego typu informacji, bez konieczności narażania życia i zdrowia żołnierzy, są bezpilotowe środki powietrzne, pozwalające na prowadzenie rozpoznania obrazowego (np.: lokalizacja potencjalnych celów, identyfikacja obiektów czy korygowanie ośrodka wsparcia) na odległość do 15 km, m.in. przez żołnierzy niższych szczebli dowodzenia (kompania, pluton, patrol). Do końca 2007 r. zakupiono siedem zestawów miniaturowych bezpilotowych samolotów rozpoznawczych. Trzy z nich zostały skierowane wraz z obsługami do udziału w misji w ramach drugiej zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego Afganistan. Czwarty system jest używany przez Polski Kontyngent Wojskowy Irak, pozostałe natomiast zabezpieczają system szkolenia w kraju. W chwili obecnej trwa proces pozyskiwania kolejnych czterech zestawów tego typu sprzętu, m.in. na potrzeby Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Czadzie oraz dwóch podobnych, lecz o większym zasięgu (do 70 i 150 km), które będą mogły zostać wykorzystane do działań w ramach polskich kontyngentów wojskowych na wyższych szczeblach dowodzenia.

   Doświadczenia w zakresie współpracy cywilno-wojskowej zdobyte podczas misji wykorzystywane są w procesie szkolenia i przygotowywania żołnierzy polskich kontyngentów wojskowych do nawiązywania właściwych relacji z lokalnym środowiskiem cywilnym. Udzielanie pomocy humanitarnej, a także wdrażanie projektów pomocowych pozwala na lepsze poznanie specyfiki regionu, obyczajów oraz kultury jego mieszkańców, a także kształtuje wśród nich pozytywny wizerunek naszych żołnierzy. Szkolenia z tej tematyki prowadzone są przez międzynarodowych instruktorów we współpracy z Centrum Doskonalenia CIMIC - Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego.

   Analiza wydarzeń z udziałem polskich żołnierzy w Nangar Khel w Afganistanie pozwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków związanych bezpośrednio z przygotowaniem i szkoleniem pododdziałów wyznaczonych do udziału w trzeciej zmianie Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Afganistanie:

   - zintensyfikowano szkolenie specjalistyczne z zakresu stosowania międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych, w szczególności kształtowania postaw i nawyków żołnierzy, które będą wykluczały niezgodne z normami prawa międzynarodowego zachowanie się w sytuacjach nadzwyczajnych;

   - ujednolicono procedury strzelań z lekkich moździerzy LM 60 D, a także przeprowadzono sprawdzenie jakości (celności) amunicji do tego moździerza z partii użytej w czasie ostrzału w Nangar Khel;

   - wprowadzono obowiązkową certyfikację nadającą uprawnienia żołnierzom do posługiwania się danym rodzajem uzbrojenia;

   - w procesie szkolenia wykorzystywano instruktorów mających doświadczenie bojowe z udziału w misjach;

   - w procesie obsady stanowisk brano pod uwagę kandydatury żołnierzy, którzy swoje kompetencje i doświadczenie potwierdzili podczas misji oraz na szkoleniach poligonowych;

   - zaplanowano przeprowadzenie kursu instruktorsko-metodycznego dla dowódców plutonów z zakresu zasad eksploatacji i wykorzystania 60 mm moździerza.

   Za szczególnie ważny obszar w działalności edukacyjno-szkoleniowej w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej uznano doskonalenie przez żołnierzy znajomości międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych oraz prawa i obyczajów państwa pobytu, w którym przebywają uczestnicy misji. W celu upowszechniania wskazanej tematyki podejmowane są następujące działania:

   1) w ramach szkolenia prowadzone są:

   a) specjalistyczne szkolenia dla żołnierzy polskich kontyngentów wojskowych oraz jednostek wojskowych wchodzących w skład zestawów Sił Odpowiedzi Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego,

   b) specjalistyczne kursy dla dowódców batalionów i kompanii,

   c) specjalistyczne kursy dla żołnierzy zawodowych z zakresu ochrony dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego,

   d) zajęcia dla żołnierzy zawodowych w Szkole Międzynarodowego Prawa Humanitarnego, prowadzonej przez Zarząd Główny Polskiego Czerwonego Krzyża oraz na międzynarodowych kursach na instruktorów międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych, organizowanych przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża w Genewie czy Instytut Prawa Humanitarnego w San Remo,

   e) zajęcia z kształcenia obywatelskiego poświęcone tej tematyce, obejmujące żołnierzy wszystkich korpusów osobowych;

   2) w zakresie upowszechniania wydawnictw specjalistycznych:

   a) żołnierze pełniący służbę w polskich kontyngentach wojskowych otrzymują wydawnictwa zawierające informacje dotyczące państw, na terenie których wykonują zadania wraz z zagadnieniami z zakresu międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych,

   b) upowszechniony został ˝Podręcznik prawa wojennego dla sił zbrojnych˝ Frederica de Mulinena, jak również opracowano ˝Podręcznik do nauki prawa wojennego w Siłach Zbrojnych˝,

   c) wykładowcy kształcenia obywatelskiego otrzymują odpowiednie materiały szkoleniowe, m.in. podręczniki, informatory, broszury, ulotki, filmy szkoleniowe, do wykorzystania w czasie prowadzonych zajęć,

   d) wszystkie wojskowe biblioteki oświatowe, oddziały i wydziały wychowawcze oraz ośrodki szkolnictwa wojskowego systematycznie zaopatrywane są w wydawnictwa specjalistyczne dotyczące międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych, które znajdują się na rynku wydawniczym.

   Ponadto do Systemu Doskonalenia Zawodowego Kadry w Siłach Zbrojnych RP wprowadzono kursy międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych dla dowódców batalionów, kompanii i plutonów, a także dla kadry zawodowej Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej, które prowadzone będą w Akademii Obrony Narodowej, Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych i innych ośrodkach szkolnictwa wojskowego.

   W celu zapewnienia jak najwyższej jakości kształcenia przyszłych kandydatów na żołnierzy zawodowych został opracowany i przygotowany do wdrożenia standard kształcenia wojskowego, który przewiduje, w większym stopniu niż dotychczas, również zagadnienia związane z udziałem żołnierzy w misjach poza granicami kraju, dotyczące m.in. rozpoznania wojskowego, informacji o armiach innych państw, prawa konfliktów zbrojnych czy psychologii. Będzie on obowiązywał we wszystkich uczelniach wojskowych, niezależnie od kierunku i poziomu studiów oraz korpusów kadry zawodowej i grup osobowych.

   Zainteresowaniu społecznemu wyjaśnieniem tragicznego w skutkach przypadku ostrzelania cywilnych obiektów w Afganistanie towarzyszy duża życzliwość wobec żołnierzy, którym postawiono zarzuty związane z naruszeniem międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych, zarówno ze strony środowiska cywilnego, jak i wojskowego, w tym przełożonych, którzy starają się zapewnić wszelką możliwą w tych warunkach pomoc ich rodzinom, w tym finansową oraz psychologiczną.

   Podjęto również działania w zakresie zagwarantowania zatrzymanym pomocy prawnej. Stworzono możliwość sfinansowania umów z jednym adwokatem dla każdego z nich, na okres do wydania wyroku w pierwszej instancji (na ten cel przewidziano średnio 25-30 tys. zł dla każdego żołnierza). Jednakże to jednostkowe działanie wymagało przekształcenia na rozwiązania systemowe dotyczące szerszego niż dotąd udzielania pomocy prawnej żołnierzom, którym grozi odpowiedzialność karna za naruszenia prawa w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych. W szczególności odnosi się to do żołnierzy kierowanych do pełnienia misji poza granicami państwa.

   W związku z powyższym opracowano i poddano szczegółowym konsultacjom m.in. propozycję zmiany ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.) oraz ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz. U. Nr 179, poz. 1750 ze zm.). Proponowane rozwiązania stanowią, że żołnierzowi służby czynnej przysługuje zwrot kosztów poniesionych na pomoc prawną, jeżeli postępowanie karne wszczęte przeciwko niemu o przestępstwo w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych zostanie zakończone prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu wobec braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub niepopełnienia przestępstwa albo wyrokiem uniewinniającym. Poniesione koszty w wysokości odpowiadającej określonemu w odrębnych przepisach wynagrodzeniu jednego obrońcy byłyby zwracane ze środków budżetu państwa, których dysponentem jest minister obrony narodowej.

   Planuje się również nowelizację ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) w kierunku przyznania żołnierzom prawa do obrońcy z urzędu w postępowaniu przez sądem wojskowym w sytuacji popełnienia przestępstwa podczas lub w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych.

   Zostały również przewidziane zmiany dotyczące przyjęcia kompleksowych rozwiązań w zakresie pomocy dla rannych i poszkodowanych żołnierzy oraz rodzin żołnierzy zaginionych podczas wykonywania zadań służbowych lub tych, którzy ponieśli śmierć.

   Podsumowując, pragnę zwrócić uwagę na fakt, że Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej przez aktywny udział w międzynarodowych operacjach wojskowych uzyskują wymierne korzyści. Należy je rozpatrywać w dwóch aspektach - politycznym i wojskowym. W tym pierwszym uzyskano znaczący wzrost autorytetu naszego kraju na arenie międzynarodowej. Polska potwierdziła, że jest pewnym i odpowiedzialnym sojusznikiem. W wymiarze wojskowym udział w operacjach międzynarodowych miał i ma istotny wpływ na przyspieszenie procesu transformacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, przyczynia się do wprowadzenia znaczących zmian w strukturze organizacyjnej i programach szkolenia, wyznacza kierunki modernizacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego, przyspiesza proces profesjonalizacji armii, a także powoduje zasadnicze zmiany w mentalności żołnierzy Wojska Polskiego, przygotowując ich do działań w warunkach rzeczywistego konfliktu zbrojnego.

   Ważnym aspektem stały się przedsięwzięcia zapewniające najwyższy możliwy poziom bezpieczeństwa dla żołnierzy i pracowników wojska realizujących zadania w ramach misji poza granicami kraju, a w szczególności misji tak niebezpiecznych, jak w Iraku czy w Afganistanie. W tym celu dokonano szeregu zmian organizacyjnych i strukturalnych (utworzono Dowództwo Wojsk Specjalnych, Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, a także Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych).

   Udział Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w misjach poza granicami państwa pozwala na zbieranie doświadczeń w zakresie działalności operacyjnej oraz wsparcia logistycznego, a także wyposażenia i szkolenia wojsk, przyczyniając się w ten sposób do rozwoju zdolności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i umacniania narodowego potencjału obronnego.

   Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, pozostaję w przekonaniu, że uzna je Pan Marszałek za wystarczające.

   Z wyrazami szacunku i poważania

   Minister

   Bogdan Klich

   Warszawa, dnia 28 marca 2008 r.