VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 24049
w sprawie opłat w szkolnictwie wyższym
Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Mieczysława Marcina Łuczaka (nr SPS-023-24049/11) z dnia 11 sierpnia 2011 r., skierowaną do pani Katarzyny Hall, ministra edukacji narodowej, a następnie przekazaną, zgodnie z kompetencjami, do ministra nauki i szkolnictwa wyższego, pragnę wyjaśnić, co następuje.
Zgodnie z art. 99 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.) w uczelni publicznej wysokość opłat za usługi edukacyjne określa rektor uczelni, z tym że opłaty te nie mogą przekraczać kosztów ponoszonych w zakresie niezbędnym do uruchomienia i prowadzenia studiów (lub studiów doktoranckich) oraz zajęć na studiach lub studiach doktoranckich. Natomiast do kompetencji senatu uczelni publicznej należy szczegółowe określenie zasad pobierania opłat, w tym trybu i warunków zwalniania - w całości lub w części - z tych opłat studentów lub doktorantów, w szczególności osiągających wybitne wyniki w nauce, a także tych, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej. W uczelni niepublicznej zasady pobierania i wysokość opłat określa organ wskazany w jej statucie (art. 99 ust. 4).
Pozwolę sobie wskazać, iż w uczelniach zarówno publicznych, jak i niepublicznych do głównych czynników wpływających na wysokość opłat zaliczyć można przede wszystkim szeroko rozumiane (łącznie z kosztami wyposażenia oraz wynagrodzeniem nauczycieli akademickich) koszty kształcenia na danym kierunku studiów oraz na przykład koszty prowadzenia procesu dydaktycznego w języku obcym. Zgodnie z art. 160 ust. 2 ww. ustawy warunki odpłatności za studia określa umowa zawarta między uczelnią a studentem w formie pisemnej. Umowy zawierane ze studentami określają zasady odpłatności za studia, w szczególności wysokość i termin uiszczania czesnego oraz innych opłat, m.in. za powtarzanie zajęć z powodu niezadowalających wyników w nauce. W umowie, której treść określają w ramach swojej autonomii uczelnie, winny zostać doprecyzowane sytuacje, w których możliwe jest podwyższanie opłaty za studia - student-konsument ma prawo do wypowiedzenia umowy w każdym czasie. Zgodnie z prawem uczelnia, która nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, odpowiada za nienależyte wykonanie umowy cywilnoprawnej.
Studenci, którzy mają wątpliwości, czy umowa proponowana przez uczelnię nie narusza prawa, mogą zwrócić się o bezpłatną poradę do miejskiego lub powiatowego rzecznika konsumentów. Mogą także zapoznać się z rejestrem klauzul niedozwolonych, znajdującym się na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wobec uczelni stosujących niedozwolone klauzule urząd wszczyna postępowania wyjaśniające oraz wystosowuje wezwania przedsądowe. Zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów prezes urzędu może także nałożyć na uczelnie kary finansowe. Pragnę także nadmienić, że rzecznik praw studenta, będący organem Parlamentu Studentów Rzeczypospolitej Polskiej, również służy radą i pomocą studentom, którzy w trakcie studiów spotkali się ze stosowaniem przez uczelnie klauzul niedozwolonych w umowach. W wielu sprawach okazało się także pomocne ministerstwo, wskazując możliwe procedury odwoławcze. Ponadto od 1 stycznia 2012 r. student rozpoczynający studia będzie miał prawo do przeszkolenia w zakresie swoich praw i obowiązków. Szkolenia będzie prowadzić Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej w porozumieniu z samorządem studenckim uczelni, zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.
Opłaty za egzaminy, egzaminy poprawkowe czy za ocenę prac dyplomowych, jeśli nie wynikają z zawartych umów, rzeczywiście mogą zaskakiwać studentów w trakcie nauki. Tę bezprawną praktykę likwidują przepisy wprowadzone w pakiecie reformującym szkolnictwo wyższe. Znowelizowana ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym znosi te opłaty w uczelniach publicznych i niepublicznych, jasno ustalając zamknięty katalog bezpłatnych usług edukacyjnych, do których świadczenia zobowiązana jest uczelnia. Zgodnie z art. 99a, który wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., uczelnie nie będą mogły pobierać opłat za: rejestrację na kolejny semestr lub rok studiów, egzaminy, w tym egzamin poprawkowy, egzamin komisyjny, egzamin dyplomowy, wydanie dziennika praktyk zawodowych, złożenie i ocenę pracy dyplomowej oraz wydanie suplementu do dyplomu.
Odnosząc się do stwierdzeń i pytania pana posła dotyczących pomocy kandydatom na studia i studentom będącym w trudnej sytuacji finansowej, pozwalam sobie przedstawić najważniejsze rozwiązania systemowe tej kwestii. Edukacja na poziomie wyższym w Polsce, dzięki odpowiednim uregulowaniom prawnym, wpierana jest z budżetu państwa zarówno poprzez bezzwrotne świadczenia pomocy materialnej, jak i pomoc w formie kredytów studenckich. Wsparcie udzielane jest studentom i doktorantom kształcącym się w uczelniach funkcjonujących w polskim systemie prawnym, a zatem na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. W ramach systemu pomocy materialnej dla studentów i doktorantów, uregulowanego we wspomnianej ustawie, obok świadczeń socjalnych, stypendiów specjalnych dla osób niepełnosprawnych i zapomóg funkcjonują również stypendia o charakterze motywacyjnym, mające na celu promowanie wybitnie uzdolnionych studentów, a w szerszej perspektywie podniesienie poziomu kształcenia. Dokonane w bieżącym roku, w ramach reformy szkolnictwa wyższego, istotne zmiany w obszarze pomocy materialnej dla studentów i doktorantów służą lepszej realizacji tego celu.
Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455) zmienia od roku akademickiego 2011/2012 formułę dotychczasowego stypendium za wyniki w nauce lub sporcie dla studentów. Nowe stypendium rektora dla najlepszych studentów będzie można otrzymać nie tylko za wysoką średnią ocen i wyniki sportowe, ale również za osiągnięcia naukowe i artystyczne. Bardziej elastyczne niż dotychczas ustawowe kryteria ubiegania się o to stypendium będą motywować do pracy naukowej i pozwolą uczelniom na promowanie studentów szczególnie uzdolnionych. Na stypendia rektora dla najlepszych studentów uczelnie będą mogły przeznaczyć 40% środków wydatkowanych łącznie na te stypendia, stypendia socjalne i zapomogi. Stypendium będzie mogło otrzymać 10% studentów każdego kierunku studiów prowadzonego w uczelni.
Jednocześnie wspomniana nowelizacja ustawy wprowadza z dniem 1 października 2012 r. nowe stypendium ministra za wybitne osiągnięcia w miejsce dotychczasowych stypendiów ministra za osiągnięcia w nauce i za wybitne osiągnięcia sportowe. Celem zmian w zakresie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wysokości stypendium jest podniesienie jego prestiżu. O stypendium będą mogli ubiegać się szczególnie uzdolnieni studenci posiadający wybitne osiągnięcia naukowe, artystyczne lub sportowe, a także - co szczególnie istotne - kształcący się w uczelniach doktoranci, którzy dotychczas nie mieli tego prawa.
Kształcenie w uczelniach wspierane jest również poprzez system kredytów studenckich z dopłatą do oprocentowania z budżetu państwa, wprowadzony ustawą z dnia 17 lipca 1998 r. o pożyczkach i kredytach studenckich (Dz. U. Nr 108, poz. 685, z późn. zm.). Kredyty studenckie, dzięki niskiemu oprocentowaniu oraz korzystnym warunkom udzielania i spłaty, mogą konkurować z podobnymi produktami funkcjonującymi w innych krajach. Spłata kredytu rozpoczyna się 2 lata od daty ukończenia studiów, przy czym liczba rat spłaty kredytu stanowi dwukrotność liczby wypłaconych rat kredytu. Odsetki od kredytu spłacane przez kredytobiorcę są naliczane w wysokości połowy stopy redyskontowej Narodowego Banku Polskiego. Kredyt jest umarzany w 20% kredytobiorcom, którzy ukończyli studia w grupie 5% najlepszych absolwentów uczelni. Kredyt może być również umorzony częściowo lub w całości z uwagi na trudną sytuację życiową lub trwałą utratę zdolności do spłaty zobowiązań. Ponadto w przypadku trudności ze spłatą kredytu kredytobiorca może wystąpić do banku z wnioskiem o zmniejszenie raty kredytu do 20% jego dochodów na okres kolejnych 6 miesięcy.
Mając na uwadze trudną sytuację młodych ludzi po studiach na rynku pracy, w 2010 r. wprowadzono możliwość czasowego zawieszenia spłaty kredytu studenckiego i odsetek na okres do 12 miesięcy w przypadku trudnej sytuacji materialnej spowodowanej utratą stałego źródła dochodu lub przypadkiem losowym uniemożliwiającym spłatę pożyczki lub kredytu. Ponadto rozszerzono zakres poręczenia kredytu dla osób najuboższych, dla których konieczność przedstawienia poręczenia była istotną barierą w dostępie do kredytu.
Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, wyrażam przekonanie, że przepisy znowelizowanej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym znacząco poprawiają sytuację studentów, którzy ponoszą opłaty za studia, stwarzając lepsze warunki kształcenia i konkurencji na rynku pracy.
Z wyrazami szacunku
Podsekretarz stanu
Zbigniew Marciniak
Warszawa, dnia 31 sierpnia 2011 r.