VI kadencja

Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej

na interpelację nr 2090

w sprawie naliczania emerytur dla nauczycieli po 2008 r.

   W związku z interpelacją pani Urszuli Augustyn, pani Danuty Jazłowieckiej, pani Izabeli Katarzyny Mrzygłockiej i pana Antoniego Mężydły, posłów na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, przekazaną przy piśmie z dnia 26 marca 2008 r. (znak: SPS-023-2090/08) w sprawie naliczania emerytur dla nauczycieli po 2008 r. uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

   Nauczyciele, urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., objęci przepisami ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112, ze zm.) mogą przejść na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ww. ustawy, jeżeli legitymują się co najmniej 30-letnim okresem składkowym i nieskładkowym, w tym 20-letnim okresem wykonywania pracy w szczególnym charakterze (praca nauczycielska), zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich co najmniej 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym, w tym 20-letnim wykonywaniem pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym.

   Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do wymienionej emerytury bez względu na wiek - o ile spełnią podane wyżej warunki wymagane do przyznania tej emerytury w ciągu dziesięciu lat od wejścia w życie ustawy emerytalnej, tj. do dnia 31 grudnia 2008 r. Przepisy nie wymagają od tej grupy ubezpieczonych warunku rozwiązania stosunku pracy. W związku z powyższym wnioski o rozwiązanie stosunku pracy oraz wnioski o emeryturę nie muszą być składane do końca 2008 r., lecz mogą być złożone po tej dacie. Do tego momentu powinny zostać jedynie spełnione wymogi dotyczące okresu zatrudnienia oraz okresu pracy w charakterze szczególnym.

   Prawo do emerytury dla nauczycieli z tej grupy wiekowej przysługuje, jeżeli nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa. O przyznanie emerytury na warunkach określonych w Karcie Nauczyciela może ubiegać się nie tylko nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze czasu zajęć, ale również nauczyciel zatrudniony w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru czasu zajęć. Prawo do emerytury ustala się na ogólnych zasadach, nie wcześniej niż od dnia następującego po dniu rozwiązania stosunku pracy.

   Biorąc powyższe pod uwagę, przy założeniu, że nauczyciel posiada wymagany przepisami staż pracy, wniosek o emeryturę będzie mógł złożyć również po dniu 31 grudnia 2008 r., a jego świadczenie zostanie obliczone według starych zasad, tj. zgodnie z art. 53 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym emerytura wynosi:

   1) 24% kwoty bazowej, o której mowa w art. 19, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, oraz

   2) po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,

   3) po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych

   - z uwzględnieniem art. 55.

   Pragnę zauważyć, że obliczenie wysokości emerytury na powyższych zasadach będzie obowiązywało do chwili złożenia wniosku z tym, że musi to nastąpić przed osiągnięciem powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego, który dla kobiet wynosi 60 lat, a dla mężczyzn 65 lat.

   Jednocześnie informuję, że zgodnie z art. 25 ww. ustawy podstawą wyliczenia emerytury po ukończeniu 60 lat w przypadku kobiet - nauczycieli oraz 65 lat w przypadku mężczyzn - nauczycieli stanowić będzie kwota wpłaconych składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na ich koncie do końca miesiąca, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego.

   Zgodnie z obowiązującymi przepisami wartość kapitału początkowego ustalana jest na dzień 1 stycznia 1999 r., dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które podlegały obowiązkowi ubezpieczenia społecznego przed 1 stycznia 1999 r.

   Odpowiadając na ostatnie pytanie, pragnę zauważyć, że jednym z założeń obowiązującego w naszym kraju systemu ubezpieczeń społecznych jest stopniowe wygaszanie przywileju wcześniejszego przejścia na emeryturę. W związku z tym zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) możliwość wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej z tytułu pracy w warunkach szczególnych dotyczy wyłącznie pracowników, którzy warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury spełnią do 31 grudnia 2008 r. Od 1 stycznia 2009 r. funkcjonować ma bowiem projektowany system emerytur pomostowych.

   Ograniczenie możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę jest uzasadnione zarówno ze względów demograficznych, jak i ekonomicznych. Wzrastające od wielu lat średnie trwanie życia powoduje, że wydłuża się okres pobierania emerytur. Powoduje to stałe zwiększanie się wydatków na emerytury i renty przy zachowaniu takiego samego, wymaganego do otrzymania świadczenia, stażu ubezpieczeniowego oraz takiej samej wysokości składki. W wyniku tego proporcja płaconych składek do otrzymywanych świadczeń stale zmniejsza się.

   Od siedmiu lat w Polsce występuje ubytek rzeczywisty ludności. Wskutek niskiego przyrostu naturalnego oraz ujemnego salda migracji zagranicznych liczba ludności Polski zmniejsza się. Zjawisku temu towarzyszy niekorzystna zmiana struktury demograficznej naszego społeczeństwa. Trwającemu od kilkunastu lat spadkowi dzietności towarzyszy wydłużanie się trwania życia Polaków. Malejąca dzietność i wzrastająca długość życia powodują starzenie się naszej ludności. Następuje pogorszenie się relacji pomiędzy liczbą osób w wieku poprodukcyjnym i liczbą osób w wieku produkcyjnym. Wskaźnik ten, zwany współczynnikiem obciążenia demograficznego, wzrośnie z 24 osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2004 r. do 51 osób w 2050 r.

   W obecnej sytuacji demograficznej konieczne jest zwiększanie aktywizacji zawodowej osób starszych. Dlatego też resort pracy i polityki społecznej przygotował i przedstawił do publicznej dyskusji program ˝Solidarność pokoleń - działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób po 50. roku życia˝.

   Program ˝Solidarność pokoleń˝ jest pakietem działań rządowych zmierzających do poprawy stopnia zatrudnienia osób powyżej 50 roku życia w Polsce. Poprawa ta jest niezbędna dla utrzymania wysokiego potencjału wzrostu gospodarczego w Polsce w perspektywie kolejnych kilkunastu lat.

   Polska należy do krajów, które w najniższym stopniu wykorzystują na rynku pracy potencjał osób po 50. roku życia. Ich wcześniejsza dezaktywizacja prowadzi do utraty istotnych zasobów kapitału ludzkiego, oznacza także konieczność ukierunkowania środków publicznych na ich wsparcie dochodowe.

   Wydłużanie aktywności zawodowej pracowników po 50. roku życia należy do priorytetowych działań krajów Unii Europejskiej. Już w 2000 r. w strategii lizbońskiej wskazane zostało, iż celem krajów UE jest osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób powyżej 50 roku życia (osób w wieku 55-64 lata) na poziomie nie niższym niż 50%. Kraje Unii Europejskiej podejmowały szereg działań sprzyjających zatrudnieniu starszych osób, dzięki czemu w ciągu ostatnich 10 lat wskaźnik zatrudnienia dla tej grupy osób wzrósł o niemal 8 punktów procentowych, z 35,7% w 1997 r. do 43,6% w 2006 r. W analogicznym okresie w Polsce wskaźnik ten spadł o niemal 6 punktów procentowych, z 33,9% w 1997 do 28,1% w 2006 r., kształtując się na najniższym poziomie wśród wszystkich państw członkowskich UE.

   Celem programu jest to, aby w perspektywie do 2020 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata osiągnął cel określony w strategii lizbońskiej i wyniósł 50%. Szczególnie istotne jest wykorzystanie najbliższych lat, w trakcie których Polska będzie największym beneficjentem środków Europejskiego Funduszu Społecznego, a także może wykorzystać środki Funduszu Pracy, przy utrzymującej się dobrej koniunkturze gospodarczej. Dlatego zakłada się, że do 2013 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata wzrośnie do 40%.

   Wczesna dezaktywizacja zawodowa powoduje wzrost obciążeń z tytułu zabezpieczenia społecznego. Jest to dodatkowy koszt, który ponoszą wszystkie osoby pracujące, w postaci wyższych podatków. Jeżeli przy wzrastającym w najbliższych latach odsetku osób w wieku poprodukcyjnym wiek emerytalny pozostanie na dotychczasowym poziomie, to budżet może nie udźwignąć rosnącego kosztu emerytur. Jest to problem nie tylko Polski, ale również wielu innych krajów UE. O ile jednak w innych krajach w celu jego rozwiązania stopniowo podnoszony jest wiek emerytalny, o tyle w Polsce takiego działania brak.

   W naszym kraju osoby w wieku powyżej 50 lat charakteryzuje bardzo niska aktywność ekonomiczna, związana z wczesnym przechodzeniem na emeryturę. Przeciętny wiek wycofywania się z rynku pracy jest niższy od ustawowego wieku emerytalnego i kształtuje się na poziomie jednym z najniższych wśród państw członkowskich UE. Ponad połowa osób w wieku przedemerytalnym (w 2006 r. ok. 3 mln osób) pozostaje poza rynkiem pracy, uzyskując dochody zazwyczaj z systemu zabezpieczenia społecznego (wcześniejsze emerytury, renty, świadczenia i zasiłki przedemerytalne oraz świadczenia z pomocy społecznej).

   Biorąc powyższe pod uwagę, wyraźnie widać, że istnieje pilna potrzeba stworzenia systemu zachęt, który doprowadziłby do dłuższego pozostawania w zatrudnieniu. System taki oczywiście powinien również objąć nauczycieli.

   W Polsce nie wykształciła się umiejętność zarządzania wiekiem. Pracodawcy nie potrafią zagospodarować zasobami siły roboczej w wieku emerytalnym, zatrudniając latami starszych pracowników na tym samym stanowisku, zamiast zarządzać wiekiem przez przenoszenie pracowników do różnych prac. Pozwoliłoby to uniknąć tzw. efektu wypalenia zawodowego (niechęci, spadku motywacji), ale też wielu chorób. Po drugie, nie oferuje się pracownikom odpowiednio wcześniej perspektywy ˝kariery˝, ze wskazaniem możliwości zmiany stanowiska pracy w starszym wieku, uelastycznienia czasu pracy, perspektyw finansowych. Po trzecie, nie dba się wystarczająco o podniesienie kultury pracy i jakości miejsca pracy tak, aby pracownicy w mniejszym stopniu tracili siły i zdrowie. Poczucie przemęczenia, pracy ponad siły, braku możliwości zmiany, dolegliwości zdrowotne powodują, że perspektywa pozostania w pracy dłużej budzi odruch sprzeciwu. Zjawisko to występuje także wśród nauczycieli.

   Zdaniem resortu pracy i polityki społecznej nauczyciele powinni być wykorzystani do kształcenia dorosłych. Nauczyciele nie muszą do 60 czy 65 roku życia uczyć w szkole. Mogliby np. szkolić osoby, które skończyły 50 lat i zostały bez pracy. Takie rozwiązania zostały zawarte w ww. programie ˝Solidarność pokoleń˝.

   Wcześniejsze emerytury stanowią jeden z największych problemów polityki społecznej i polityki rynku pracy w Polsce. Skutkują one zarówno zmniejszeniem podaży pracy i zmniejszeniem potencjalnych wpływów do budżetu państwa, jak i zwiększonymi wydatkami na transfery społeczne, co powoduje konieczność utrzymywania lub podnoszenia wysokich podatków oraz ogranicza możliwości wydatkowania środków publicznych w innych obszarach, w tym inwestycji społecznych (takich jak edukacja czy polityka rodzinna).

   Minister

   Jolanta Fedak

   Warszawa, dnia 9 kwietnia 2008 r.