VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 8481

w sprawie materialno-prawnej sytuacji rodziców dzieci niepełnosprawnych

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na wystąpienie pana marszałka z dnia 12 marca 2009 r. dotyczące interpelacji posła Waldemara Wrony w sprawie materialnoprawnej sytuacji rodziców dzieci niepełnosprawnych (SPS-023-8481/09), uprzejmie informuję.

   Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych, w którym m.in. proponuje się uniezależnienie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego od dochodu rodziny, ustalenie prawa do świadczenia w zależności od okresu ważności orzeczenia o niepełnosprawności oraz zrównanie wysokości zasiłku pielęgnacyjnego i dodatku pielęgnacyjnego. Ponadto projekt nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych ma na celu stworzenie warunków równego dostępu opiekunów dzieci niepełnosprawnych otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne do opłacania za nich przez budżet państwa składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie zdrowotne, które już obecnie odprowadzane są aż do osiągnięcia wymaganego stażu ubezpieczeniowego, niezależnie od osiągnięcia wieku emerytalnego. Projekt jest w trakcie uzgodnień międzyresortowych i z partnerami społecznymi.

   Propozycja podwyższenia kwoty świadczenia pielęgnacyjnego do poziomu minimalnego wynagrodzenia (od 1 stycznia br. 1276 zł) nie jest możliwa do zaakceptowania ze względu na bardzo wysoki wzrost kosztów (o ok. 880 mln zł rocznie, tj. o ok. 210% w stosunku do obecnych wydatków na świadczenie pielęgnacyjne), nieuwzględniony w ustawie budżetowej na 2009 r., który wiązałby się z powyższym rozwiązaniem.

   Podwyższenie kwoty świadczenia pielęgnacyjnego do poziomu minimalnego wynagrodzenia wydaje się być również nieuzasadnione biorąc pod uwagę wysokość innych świadczeń społecznych ˝zastępujących˝ dochody z pracy (zasiłek dla bezrobotnych - 551,80 zł, najniższa emerytura i renta - 636,29 zł, renta socjalna - 534,48 zł), które - w przeciwieństwie do świadczenia pielęgnacyjnego - podlegają jeszcze opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

   Niezależnie od prac legislacyjnych nad projektem ustawy o świadczeniach rodzinnych trwają prace związane z przewidzianą w 2009 r. weryfikacją kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwot poszczególnych świadczeń, w tym skierowanych do rodziców wychowujących niepełnosprawne dzieci. Zgodnie bowiem z art. 18 ustawy o świadczeniach rodzinnych kwoty kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwoty poszczególnych świadczeń podlegają weryfikacji co 3 lata. Nowe kwoty kryteriów i kwoty świadczeń rodzinnych ustalane są z uwzględnieniem wyników badań progu wsparcia dochodowego rodzin przeprowadzanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.

   W badaniach tych uwzględnia się między innymi zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych. Weryfikacja poprzednia, przeprowadzona w 2006 r., nie spowodowała zmian wysokości kryterium dochodowego ani zmiany wysokości świadczenia pielęgnacyjnego, podwyższeniu uległy wówczas wysokości tylko niektórych świadczeń rodzinnych, np. dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego oraz zasiłku pielęgnacyjnego. Zważywszy na skalę inflacji, jaka miała miejsce od 2004 r., tj. od wejścia ustawy w życie, podniesienie kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwot poszczególnych świadczeń, w tym świadczeń związanych z niepełnosprawnością dzieci, w wyniku weryfikacji w 2009 r. (od 1 listopada) wydaje się nieuniknione.

   Nie planuje się natomiast zmian zasad dotyczących częstotliwości weryfikacji kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych, zasad ich ustalania i wprowadzenia corocznej waloryzacji kwot poszczególnych świadczeń. Zasady weryfikacji świadczeń socjalnych są odmienne od zasad waloryzacji emerytur i rent, a także od zasad indeksacji wynagrodzeń w sferze budżetowej z uwagi na istotne różnice między tymi kategoriami. Świadczenia rodzinne nie są wynagrodzeniem za świadczoną pracę ani ekwiwalentem utraconego wynagrodzenia w przypadku wystąpienia ryzyka objętego wcześniej płaconą składką, a pomocą o charakterze socjalnym mającą na celu dofinansowanie - a nie pełne pokrycie - kosztów utrzymania rodzin wychowujących dzieci. Stąd częstotliwość zmiany warunków dostępu do świadczeń, jak i kwot świadczeń zależy od częstotliwości znaczących zmian w kosztach utrzymania (te zaś następują w cyklu dłuższym niż 1-2 lata), a nie np. od dynamiki wynagrodzeń oraz dynamiki emerytur i rent.

   Wyrażając zrozumienie dla sytuacji rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej, w szczególności rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne, należy jednak wskazać, że wysokość kwot poszczególnych świadczeń rodzinnych oraz wysokość kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń jest konsekwencją ograniczonych możliwości budżetowych państwa - w budżecie nie ma wystarczających środków, aby każdej rodzinie wychowującej niepełnosprawne dziecko zapewnić wsparcie pozwalające na pełne pokrycie wydatków na leczenie i utrzymanie dziecka. Bez względu na liczbę dzieci niepełnosprawnych wychowywanych w rodzinie przysługiwać może tylko jedno świadczenie pielęgnacyjne, gdyż nie jest to świadczenie przysługujące niepełnosprawnemu dziecku, lecz jego rodzicowi, który nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym (art. 17 ust. 5 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych). Kwota świadczenia pielęgnacyjnego ma częściowo zrekompensować rodzicowi utratę dochodów z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, a nie wynagrodzenie w pełni zastąpić. Kwota świadczenia pielęgnacyjnego, tak jak kwota wynagrodzenia za pracę, nie zależy od liczby dzieci będących na utrzymaniu świadczeniobiorcy.

   W najbliższej nowelizacji planowane jest zrównanie kwoty zasiłku pielęgnacyjnego z kwotą dodatku pielęgnacyjnego wypłacanego przez ZUS przy emeryturach i rentach. Natomiast nie jest planowane podwyższenie kwoty tego zasiłku do obecnej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego. Zasiłek pielęgnacyjny ma na celu wyłącznie częściowe pokrycie wydatków wynikających z konieczności zapewniania osobie niepełnosprawnej pomocy innej osoby (art. 16 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych).

   Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1998 r. Nr 137, poz. 887, z późn. zm.) za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy odpowiadającej wysokości świadczenia pielęgnacyjnego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) odpowiednio 20-letniego przez kobietę i 25-letniego przez mężczyznę, jednak nie dłużej niż przez 20 lat. W związku z tym składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe budżet państwa opłaca za osobę otrzymująca świadczenie pielęgnacyjne mimo osiągnięcia przez nią wieku 60/65 lat dla kobiety/mężczyzny, o ile nie nabyła jeszcze uprawnień do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

   Weryfikacja wysokości świadczeń rodzinnych zaplanowana na II półrocze 2009 r., w tym wysokości świadczenia pielęgnacyjnego, siłą rzeczy spowoduje wzrost podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz zdrowotne odprowadzanych za osoby otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne. Ponadto przygotowywany aktualnie projekt nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych ma m.in. na celu stworzenie warunków równego dostępu opiekunów dzieci niepełnosprawnych otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne do opłacania za nich przez budżet państwa składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie zdrowotne, które już obecnie odprowadzane są aż do osiągnięcia wymaganego stażu ubezpieczeniowego, niezależnie od osiągnięcia wieku emerytalnego.

   Rodzina, która znalazła się w trudnej sytuacji z powodu konieczności zrezygnowania przez jednego z rodziców z pracy zarobkowej w celu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, wymaga wsparcia ze strony państwa. Nie powinno się to jednak odbywać ze środków ubezpieczeń społecznych, ponieważ utrudnienie w kontynuowaniu pracy zarobkowej spowodowane stanem zdrowia dziecka nie jest ryzykiem emerytalnym ani rentowym, lecz ryzykiem objętym pomocą socjalną. Dlatego też w systemie świadczeń rodzinnych oraz w systemie pomocy społecznej, a nie w systemie ubezpieczeń społecznych, jest odpowiednie miejsce na rozwiązania zapewniające osobom i rodzinom będącym w trudnej sytuacji życiowej nie tylko niezbędne środki finansowe, ale też inne formy pomocy i wsparcia. Ponadto wprowadzenie jakichkolwiek rozwiązań prawnych, które miałyby dać przywileje emerytalne osobom sprawującym opiekę nad niepełnosprawnymi dziećmi, nie może zostać zaakceptowane, ponieważ koliduje to z ideą wdrażanej reformy systemu ubezpieczeń społecznych, która ma na celu przywrócenie mu charakteru ubezpieczeniowego. Właśnie w tym celu parlament dokonał w 1998 r. zmiany przepisów emerytalno-rentowych powodującej, że z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznawane są wyłącznie świadczenia należne z powodu spełnienia ryzyka ubezpieczeniowego, tj. dożycia określonego w przepisach wieku lub niemożności kontynuowania pracy zarobkowej z powodu niezdolności do pracy.

   Jednocześnie informuję, że rozwiązaniem zabezpieczającym środki utrzymania rodzicom wychowującym dzieci niepełnosprawne na wypadek śmierci ubezpieczonego-żywiciela rodziny jest funkcjonujący system rent rodzinnych. Obecny system emerytalno-rentowy pozwala na zaopatrzenie niepracujących współmałżonków w świadczenia po śmierci pracującego małżonka lub małżonka pobierającego świadczenie emerytalne. Świadczeniem takim jest finansowana z ubezpieczenia rentowego renta rodzinna. Sytuacja małżonków osób ubezpieczonych jest rozwiązana zgodnie z utrwalonymi, sprawdzonymi rozwiązaniami. Istotne dla sytuacji wdowy lub wdowca jest to, czy zmarły współmałżonek w dniu zgonu spełniał warunki do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. W takiej sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych oblicza świadczenie, jakie przysługiwałoby zmarłemu. Na tej podstawie ustalane jest prawo do renty rodzinnej, której wysokość zależy od kręgu osób uprawnionych do świadczenia. Wynosi ona od 85% do 95% świadczenia (emerytury lub renty), jaką ma lub miałby zmarły. Renty rodzinne finansowane są z wyodrębnionych w ramach FUS ubezpieczeń rentowych, finansowanych ze składek wszystkich ubezpieczonych. Zgodnie z przepisem art. 65 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Ponadto zgodnie z przepisem art. 70 ww. ustawy, wdowa ma prawo do renty po zmarłym mężu, jeżeli w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat lub - jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

   W obecnym systemie prawnym istnieje zawód asystenta osoby niepełnosprawnej. Został on wprowadzony rozporządzeniem ministra edukacji narodowej z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124, poz. 860) do grupy zawodów pn. ˝pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej˝. Obecnie do zadań realizowanych przez asystenta należy: współtworzenie programów rehabilitacyjnych, zawodowego przekwalifikowania, kontaktów społecznych, usług kulturalnych, rekreacji i integracji ze środowiskiem, diagnozowanie warunków życia i dążenie do usuwania wszelkiego typu barier, pobudzanie aktywności osoby niepełnosprawnej oraz jej rodziny w celu zaspokojenia potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych, planowanie, kontrolowanie i ocenianie indywidualnego programu pomocy osobie niepełnosprawnej, włączenie osoby niepełnosprawnej w programy instytucji i placówek świadczących usługi rehabilitacyjne, a także współpraca z mediami, ułatwiająca poszukiwanie sponsorów w działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych. Wykonywanie zawodu asystenta osoby niepełnosprawnej wiąże się ze zdobyciem stosownego wykształcenia w tym zakresie. Jednocześnie osoba taka zatrudniona jest przez jednostkę organizacyjną pomocy społecznej (np.: ośrodek pomocy społecznej lub powiatowe centrum pomocy rodzinie) na podstawie umowy o pracę regulowanej przepisami Kodeksu pracy lub umowy cywilnoprawnej, o której mowa w Kodeksie cywilnym. Nie jest jednak możliwe i zasadne, aby rodzica opiekującego się swym niepełnosprawnym dzieckiem publiczny pracodawca zatrudniał na stanowisku asystenta-pielęgniarza. Na przeszkodzie stoją bowiem zarówno kwestie stosunków między rodzicem a dzieckiem wynikające z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w tym dotyczące obowiązku opieki i utrzymania dziecka, jak również kwestie dotyczące stosunku pracy, w tym: czasu pracy, godzin nadliczbowych, zwolnień chorobowych, urlopów itp. Stąd też właściwym narzędziem wsparcia materialnego rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci jest system świadczeń rodzinnych, uzupełniony rozwiązaniami z zakresu pomocy społecznej.

   Obecny system pomocy rodzinom wychowującym niepełnosprawne dzieci jest rozbudowany i przejrzysty. Poza świadczeniem pielęgnacyjnym i opłacaniem składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i ubezpieczenie zdrowotne za jego beneficjentów istnieją obecnie w systemie świadczeń rodzinnych również inne świadczenia pieniężne kierowane do rodzin wychowujących dzieci niepełnosprawne, takie jak:

   - dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego - dodatek przysługuje na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności, w kwocie 60 zł na dziecko do ukończenia 5. roku życia lub 80 zł na dziecko pomiędzy 5. a 24. rokiem życia;

   - zasiłek pielęgnacyjny w kwocie 153 zł miesięcznie - przysługuje niezależne od dochodów i wieku dla każdej osoby legitymującej się orzeczeniem o niepełnosprawności, znacznym stopniu niepełnosprawności lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku uprawniającym do zasiłku rodzinnego.

   Ponadto rodziny wychowujące dzieci niepełnosprawne, tak jak rodziny wychowujące zdrowe dzieci mogą się ubiegać o zasiłek rodzinny i dodatki do zasiłku rodzinnego z tytułu: opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (w przypadku dzieci niepełnosprawnych okres jego pobierania jest wydłużony do 72 miesięcy kalendarzowych), samotnego wychowywania dziecka (w przypadku dzieci niepełnosprawnych jego kwota jest podwyższona do 250 zł miesięcznie na dziecko), wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, rozpoczęcia roku szkolnego, podjęcia przez dziecko nauki poza miejscem zamieszkania (niepełnosprawność dziecka powoduje powstanie uprawnienia do niego nie tylko w przypadku nauki dziecka w szkole średniej, ale również jeśli uczy się ono w szkole podstawowej lub gimnazjum).

   Ponadto w przypadku osób, które już korzystają ze świadczeń rodzinnych, przepisy umożliwiają kontynuację uprawnień do nich mimo przekroczenia kryterium dochodowego o relatywnie niewysokie kwoty. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych przysługują one także w sytuacji, gdy przeciętny miesięczny dochód netto rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie przekracza ustawowe kryterium o kwotę nie wyższą niż kwota najniższego zasiłku rodzinnego.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Marek Bucior

   Warszawa, dnia 6 kwietnia 2009 r.