VI kadencja

Odpowiedź zastępcy prokuratora generalnego - z upoważnienia ministra -

na zapytanie nr 1051

w sprawie podejrzenia bezprawnej modernizacji Pomnika Poległych Stoczniowców w Gdańsku

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na przekazane za pismem z dnia 13 marca 2008 r., sygn. SPS-024-1051/08, zapytanie pana posła Zbigniewa Kozaka w sprawie podejrzenia bezprawnej modernizacji Pomnika Poległych Stoczniowców - Ofiar Grudnia 1970 r. w Gdańsku, uprzejmie informuję, iż w następstwie zleconego Prokuraturze Apelacyjnej w Gdańsku badania ustalono, iż stanowiący własność gminy miejskiej Gdańsk Pomnik Poległych Stoczniowców - Ofiar Grudnia 1970 r., mieszczący się na Placu Solidarności w Gdańsku, wraz z innymi towarzyszącymi obiektami został ostateczną decyzją pomorskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków w Gdańsku, sygn. PWKZ - 5340/14/99/9453 z dnia 6 grudnia 1999 r., wpisany do rejestru zabytków województwa pomorskiego pod numerem rejestru A - 1206 jako dobro kultury.

   Dnia 12 września 2000 r., Biuro Konserwatora Zabytków Urzędu Miejskiego w Gdańsku wystąpiło do pomorskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków o wydanie zezwolenia na wykonanie prac renowacyjnych przy Pomniku Poległych Stoczniowców w Gdańsku, zgodnie z załączonym projektem.

   Uwzględniając ten wniosek, pomorski wojewódzki konserwator zabytków w Gdańsku, po ocenie danych zawartych we wniosku, decyzją nr 193/00 z dnia 26 września 2000 r. wydał, w trybie art. 27 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (Dz. U. Nr 98, poz. 1150 z 1999 r., ze zm.), pozwolenie na wykonanie przy pomniku prac polegających na wymianie elementów rzeźbiarskich z blachy w dolnych partiach dwóch krzyży pomnika, według projektu autorstwa Wiesława Szyślaka i Roberta Peplińskiego. W decyzji tej zaznaczono jednak, że nie zwalnia ona od uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia, zgodnie z ustawą Prawo budowlane.

   Pismem z dnia 14 września 2000 r., sygn. BKZ - 7354/1/JT/2000, dyrektor Biura Konserwatora Zabytków Urzędu Miejskiego w Gdańsku zgłosił do Wydziału Urbanistyki i Architektury tego urzędu zamiar wykonania prac renowacyjnych przy Pomniku Poległych Stoczniowców, zgodnie z załączonym projektem. Prace te miały polegać na wymianie elementów rzeźbiarskich z blachy w dolnych partiach dwóch krzyży pomnika, według projektu autorstwa Wiesława Szyślaka i Roberta Peplińskiego.

   W piśmie zgłaszającym zamiar podjęcia prac budowlanych dodatkowo poinformowano, że wykonawcą prac będzie firma Noton sp. z o.o., a nadzór autorski ze strony zamawiającego pełnić będą artysta rzeźbiarz Robert Pepliński i inż. architekt Wiesław Szyślak, natomiast zakończenie prac przewidywane jest, zgodnie z umową, do 15 listopada 2000 r.

   Organ administracji architektoniczno-budowlanej, po otrzymaniu zgłoszenia zamiaru wykonania robót budowlanych, nie wniósł we właściwym trybie sprzeciwu, w związku z czym inwestor wykonał zamierzone roboty budowlane.

   W świetle powyższych ustaleń uznać należy, że postępowanie organu architektoniczno-budowlanego nie było zgodne z obowiązującym wówczas prawem.

   Przepis art. 28 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. nr 89, poz. 414, ze zm.) stanowił bowiem, że roboty budowlane można rozpocząć jedynie na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę, z zastrzeżeniem art. 29 i art. 30 tej ustawy.

   Roboty przy Pomniku Poległych Stoczniowców stanowiły roboty budowlane, które polegały na przebudowie lub co najmniej na remoncie pomnika i co za tym idzie wymagały uzyskania pozwolenia na budowę, albowiem wprawdzie zgodnie z art. 29 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 30 ust. 1 pkt 1 ówcześnie obowiązującego Prawa budowlanego wykonywanie robót polegających na remoncie istniejących obiektów budowlanych wymagało tylko zgłoszenia właściwemu organowi, to jednak wyjątek od tej reguły stanowiły obiekty wpisane do rejestru zabytków. Ponadto już w chwili występowania do organu architektoniczno-budowlanego inwestor powinien był dysponować ostateczną decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków, zezwalającą na wykonanie zamierzonych robót, co w niniejszej sprawie również nie miało miejsca.

   Stąd też uznać należy, iż dokonane pismem z dnia 14 września 2000 r. zgłoszenie zamiaru wykonania prac renowacyjnych przy Pomniku Poległych Stoczniowców zgodnie z załączonym projektem nie było postępowaniem poprawnym z punktu widzenia prawa budowlanego. W takiej sytuacji organ administracji architektoniczno-budowlanej powinien był, zgodnie z przepisem art. 30 ust. 2 Prawa budowlanego, wnieść w terminie 30 dni od dnia doręczenia zgłoszenia sprzeciw wobec zamierzonych robót budowlanych wymagających uzyskania przez inwestora pozwolenia na budowę, czego jednakże, jak wskazano powyżej, nie uczynił.

   W zaistniałej sytuacji milczenie organu administracji przez okres 30 dni od doręczenia zgłoszenia upoważniło inwestora do podjęcia prac budowlanych. Roboty te, mimo że zostały wykonane bez wymaganego pozwolenia na budowę, nie były zatem samowolą, gdyż zostały wykonane po aprobacie właściwego organu i zgodnie z przedłożonym projektem technicznym. Nadto, oceniając roboty budowlane wykonane w 2000 r. przy Pomniku Poległych Stoczniowców - Ofiar Grudnia 1980 r., należy uwzględnić również fakt, że obiekt ten był już wpisany do rejestru zabytków.

   W związku z powyższym zauważyć należy, że ochrona zabytku nie polega na zakazie prowadzenia jakichkolwiek prac adaptacyjnych czy jakiejkolwiek przebudowy. Ochrona zabytku, w rozumieniu ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury, dopuszczała tego rodzaju prace pod warunkiem, by nie zmieniały one bryły obiektu, jego stylu i charakterystycznych cech obiektu, z uwagi na które został on uznany za zabytek, przy czym oceny takiej dokonywał organ konserwatorski (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 1993 r. sygn. akt I SA 1868/93, publ. ONSA-OZ 1997/1/30).

   Podkreślić nadto trzeba, że zarówno ówcześnie, jak i obecnie (art. 39 ust. 1 Prawa budowlanego w zw. z art. 36 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - Dz. U. nr 162, poz. 1568, ze zm.), prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków wymagało, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

   W przedmiotowej sprawie pomorski wojewódzki konserwator zabytków w Gdańsku wydał decyzję zezwalającą na wymianę elementów rzeźbiarskich z blachy w dolnych partiach dwóch krzyży pomnika, według projektu autorstwa Wiesława Szyślaka i Roberta Peplińskiego, która to decyzja stała się decyzją ostateczną.

   Stąd też wszelkie ewentualne działania organu nadzoru budowlanego, z uwagi na treść zgodnej z prawem decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków, nie mogłyby doprowadzić do zmiany konstrukcji pomnika. W sprawie tej zachowuje bowiem aktualność stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 grudnia 1993 r., sygn. akt III ARN 54/94, gdzie wskazano, iż przepis art. 21 ust. 1 i art. 27 ust. 1 i 3 ustawy o ochronie dóbr kultury jest przypadkiem, w którym tzw. postępowanie incydentalne przesądza w istocie rzeczy o sposobie rozstrzygnięcia sprawy przez organ, z inicjatywy którego postępowanie to zostało wszczęte. W takich wypadkach decyzja wydana w tzw. postępowaniu głównym ma zazwyczaj cechy decyzji związanej. Taki charakter ma m.in. decyzja o pozwoleniu budowlanym, która nie może być wydana bez uprzedniej zgody służby konserwatorskiej, jeżeli wkracza w zakres ochrony prawnej zabytków, sprawowanej przez tę służbę (ONSA-OZ 1997/1/31).

   W tych warunkach należy uznać, że w przedmiotowej sprawie brak jest, pomimo wskazanych powyżej niewątpliwych uchybień zaistniałych przy przeprowadzaniu prac renowacyjnych przy Pomniku Poległych Stoczniowców, podstawy prawnej do domagania się nałożenia przez organy nadzoru budowlanego obowiązku doprowadzenia przedmiotowej budowli do stanu sprzed ww. prac renowacyjnych, a co za tym idzie podstaw do inicjowania przez prokuratora nowego postępowania administracyjnego przed organami nadzoru budowlanego.

   Z punktu widzenia możliwości dochodzenia na drodze administracyjnej przywrócenia Pomnika Poległych Stoczniowców - Ofiar Grudnia 1970 r. do stanu sprzed prac przeprowadzonych w 2000 r. i dla oceny zgodności z prawem budowlanym stanu wywołanego zrealizowaniem tych prac, jakiegokolwiek znaczenia nie ma przy tym podnoszona w zapytaniu poselskim okoliczność, iż modernizacja pomnika nastąpiła bez uzyskania uprzedniej zgody autora pierwotnego projektu.

   Ewentualnej ochrony autorskich praw osobistych, o ile w jego ocenie doszło do ich naruszenia, autor projektu pomnika może dochodzić samodzielnie w trybie procesu cywilnego, występując z powództwem na podstawie art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 90, poz. 631 z 2006 r., ze zm.).

   Podkreślić również należy, iż poza zakresem badania przeprowadzonego w ramach pozakarnej działalności prokuratury pozostawały zagadnienia, związane z oceną wpływu wymiany elementów rzeźbiarskich z blachy w dolnych partiach dwóch krzyży pomnika na wizerunek pomnika, jego wyraz i niesione przesłanie i w zakresie tym prokuratorzy nie dokonywali oceny trafności (słuszności) decyzji pomorskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków w Gdańsku, wyrażającej zgodę na dokonanie tych zmian. Zgodnie bowiem z art. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz. U. Nr 21 poz. 206 z 2002 r., ze zm.) zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności, a art. 3 ust. 1 pkt 3 tej samej ustawy stanowi, iż zadania określone w art. 2 prokurator generalny i podlegli mu prokuratorzy wykonują przez podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach.

   Jednocześnie art. 42 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze stanowi, że ewentualny udział prokuratora w postępowaniu administracyjnym i postępowaniu przed sądami administracyjnym regulują wyłącznie przepisy odpowiednich ustaw procesowych. Taką szczególną regulację zawiera przede wszystkim dział IV Kodeksu postępowania administracyjnego, zgodnie z którym prokuratorowi służy prawo udziału w każdym stadium postępowania w celu zapewnienia, aby postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy było zgodne z prawem (art. 183 § 1 K.p.a.), prawo zwrócenia się do właściwego organu administracji publicznej o wszczęcie postępowania w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem (art. 182 K.p.a.) oraz prawo wniesienia sprzeciwu od decyzji ostatecznej, jeżeli przepisy kodeksu lub przepisy szczególne przewidują wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności decyzji albo jej uchylenie lub zmianę (art. 184 §1 K.p.a.). W świetle powyższych regulacji dokonywana przez prokuratora kontrola decyzji administracyjnych ograniczona być musi jedynie do aspektu ich zgodności z prawem (legalności) i nie może wkraczać w materię pozaprawną.

   Jednocześnie uprzejmie informuję, iż pozostaje w toku postępowanie karne związane z przebudową w 2000 r. Pomnika Poległych Stoczniowców - Ofiar Grudnia 1970 r., które to postępowanie prowadzone jest przez Prokuraturę Rejonową Gdańsk-Śródmieście w Gdańsku pod sygn. akt 3 Ds 133/08. W ramach tego postępowania wyjaśnione zostaną zagadnienia związane z prawnokarną oceną przeprowadzonych w roku 2000 przy Pomniku Poległych Stoczniowców - Ofiar Grudnia 1970 r. prac, w tym w szczególności dotyczące naruszenia przepisów regulujących ochronę zabytków, ochronę praw autorskich oraz ochronę pomników oraz zaistniałych uchybień w czynnościach organu administracji architektoniczno-budowlanej.

   Z poważaniem

   Zastępca prokuratora generalnego

   Andrzej Pogorzelski

   Warszawa, dnia 20 października 2008 r.