VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 16096

w sprawie wykrywania oszustw podatkowych

   Szanowny Panie Marszałku! W związku z przekazaną przy piśmie z dnia 27 maja 2010 r., nr SPS-023-16096/10, interpelacją złożoną przez posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej panią Annę Sobecką w sprawie działań mających na celu wykrywanie i zwalczanie oszustw podatkowych w transakcjach wewnątrzwspólnotowych uprzejmie przedstawiam następujące wyjaśnienia.

   Podejmowane przez organy podatkowe działania mające na celu wykrywanie i zwalczanie oszustw podatkowych polegają przede wszystkim na przeprowadzaniu kontroli podatkowych oraz dokonywaniu czynności sprawdzających. Efektem tych działań jest zwiększenie dyscypliny podatników w wypełnianiu obowiązków podatkowych, ujawnianie uszczupleń podatkowych i wyciągnięcie konsekwencji prawnych wobec ich sprawców.

   Ogółem urzędy skarbowe w 2009 r. przeprowadziły 130 597 kontroli podatkowych, obejmujących 389 250 okresów rozliczeniowych, i zrealizowały 36 256 kontroli doraźnych, wykrywając uszczuplenia podatkowe na łączną kwotę 838 156 341 zł. Organy podatkowe w 2009 r. przeprowadziły także 2 927 563 czynności sprawdzające, a kwota ustaleń z tych czynności wyniosła 506 310 932 zł. Należy zwrócić uwagę, że najwięcej kontroli i czynności sprawdzających przeprowadzanych przez organy podatkowe ukierunkowanych jest na kontrole dotyczące zasadności wykazywanych kwot nadwyżki podatku naliczonego nad należnym do zwrotu na rachunek bankowy. Liczba skontrolowanych okresów rozliczeniowych ogółem wyniosła 389 250, w tym okresy rozliczeniowe dotyczące VAT - 304 493 (78,2%). Ponadto urzędy skarbowe przeprowadziły 11 649 kontroli doraźnych w podatku od towarów i usług. Liczba przeprowadzonych czynności sprawdzających w 2009 r. wyniosła 2 927 563, w tym dotyczących VAT - 605 103 czynności.

   Jak wynika z powyższych danych, naczelnicy urzędów skarbowych prowadzą na bieżąco kontrole podatkowe i czynności sprawdzające w zakresie prawidłowości rozliczania się podatników z podatkowych należności budżetowych. Przeprowadzane są m.in. kontrole dotyczące prawidłowości rozliczeń w podatku od towarów i usług, w tym kontrole podmiotów dokonujących transakcji wewnątrzwspólnotowych.

   Odnosząc się do stwierdzenia sformułowanego w kontekście wyników kontroli NIK w zakresie opodatkowania transakcji wewnątrzwspólnotowych podatkiem od towarów i usług, że urzędy skarbowe za słabo przeciwdziałają oszustwom podatkowym, kontrolując rocznie zaledwie 1% takich podatników, należy przede wszystkim wyjaśnić, że odsetek ten wyliczono, zestawiając liczbę kontroli przeprowadzonych przez urzędy skarbowe w zakresie wyłącznie zagadnienia transakcji wewnątrzwspólnotowych z liczbą podatników zarejestrowanych w organach podatkowych jako podatnicy VAT-UE, która wynosi blisko 420 tys. podmiotów.

   Realizując działania kontrolne w obszarze transakcji wewnątrzwspólnotowych, urzędy skarbowe na grupie zarejestrowanych podmiotów przeprowadziły różnego rodzaju selekcje, których efektem było wskazanie do kontroli podatkowych lub czynności sprawdzających konkretnych podmiotów, u których ryzyko wystąpienia nieprawidłowości było największe. Nie można bowiem zakładać, i organy podatkowe są dalekie od takich założeń, że wszystkie podmioty zarejestrowane jako podatnicy VAT-UE są potencjalnymi oszustami podatkowymi. Celem działań podejmowanych przez organy podatkowe nie jest notoryczne sprawdzanie uczciwych podatników, którzy rzetelnie rozliczają swoje zobowiązania podatkowe. Takie działanie byłoby nieracjonalne.

   Należy przy tym wskazać, że działania w zakresie kontroli podatkowej podejmowane są w ramach posiadanych zasobów kadrowych. Nie można zatem zakładać w perspektywie krótkoterminowej sprawdzenia wszystkich podatników zarejestrowanych w organach podatkowych jako podatnicy VAT-UE, takie zadanie jest bowiem niewykonalne. Dlatego też przyjęty przez Ministerstwo Finansów model analizy ryzyka oraz typowania podmiotów do kontroli i czynności sprawdzających zakłada szeregowanie podmiotów populacji w oparciu o ogólny wskaźnik ryzyka. Kontrole podatkowe są realizowane wobec podmiotów, które w ocenie organów podatkowych osiągnęły najwyższą wartość ogólnego wskaźnika ryzyka, co pozwala w sposób bardziej optymalny wykorzystać posiadane zasoby kadrowe. Należy pamiętać, że w komórkach kontroli w urzędach skarbowych zatrudnionych jest niespełna 4,4 tys. kontrolerów, którzy pracują w terenie, tworząc dwuosobowe zespoły kontrolne, a obszar transakcji wewnątrzwspólnotowych jest tylko jednym z wielu obszarów będących przedmiotem ich zainteresowania.

   W tym miejscu trzeba również wskazać, że Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie oceniła trafne typowanie przez urzędy skarbowe podatników VAT do kontroli. Zgodnie z ˝Informacją o wynikach kontroli opodatkowania transakcji wewnątrzwspólnotowych podatkiem od towarów i usług oraz egzekwowania zaległości w VAT˝ NIK stwierdza: ˝W badanym okresie efektywność kontroli przeprowadzonych przez urzędy skarbowe w obszarze podatku od towarów i usług utrzymywała się na poziomie 46-47%. Dobór podatników do kontroli według kryteriów wskazanych przez ministra finansów był prawidłowy˝.

   Odnosząc się natomiast do kwestii wskazanych nieprawidłowości w zakresie wymiany informacji dotyczących transakcji wewnątrzwspólnotowych, należy zauważyć, że realizacja wniosków o informacje na temat transakcji objętych podatkiem od wartości dodanej przez państwa członkowskie w terminach dłuższych niż wyznaczone przez rozporządzenie 1798/2003, co jest niewątpliwie negatywnym zjawiskiem, w wielu przypadkach wynika z uregulowań proceduralnych prawa polskiego. Niemal zawsze w przypadkach udzielenia odpowiedzi na pytanie przesłane przez administracje państw członkowskich wymagane jest przeprowadzenie postępowania kontrolnego lub czynności sprawdzających.

   Do najważniejszych przyczyn powstawania opóźnień należy zaliczyć:

   - ustawowy obowiązek przestrzegania przez pracowników urzędów skarbowych reguł rządzących proceduralnym prawem administracyjno-podatkowym (kwestia terminów doręczeń, zapewnienia podatnikowi możliwości zapoznania się z materiałem dowodowym oraz wypowiedzenia się na jego temat itp.),

   - duży ciężar gatunkowy spraw, ich złożoność, która rodzi konieczność przeprowadzenia wielu czynności niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego w sposób umożliwiający przekazanie kompletnej odpowiedzi administracji państwa członkowskiego występującego z wnioskiem,

   - obszerny ilościowo zakres zagadnień do zweryfikowania w ramach wniosku o pomoc administracyjną w dziedzinie podatku od wartości dodanej (np. wielość okresów rozliczeniowych do zweryfikowania w ramach jednego wniosku lub duża ilość otrzymanych pytań),

   - brak kontaktu z podatnikami (podatnicy nie stawiają się na wezwania organów podatkowych),

   - brak dostępu do dokumentów, ksiąg podatkowych, które mogły zostać zabezpieczone, na przykład przez organy ścigania takie jak prokuratura czy policja.

   Warto podkreślić, że jest to praktyka dopuszczalna, ponieważ decyzje o przedłużeniu terminu najczęściej są spowodowane tym, aby przedstawić pełny obraz analizowanych transakcji, a to z kolei wpływa na osiągnięcie celu, na jakim zależy obu zainteresowanym stronom - opodatkowaniu transakcji wewnątrzwspólnotowych podatkiem VAT w obu krajach w sposób prawidłowy. Powyższe trudności zostały przewidziane w czasie prac nad treścią aktów prawnych regulujących zasady tej wymiany. I tak, sposób informowania na temat opóźnienia w realizacji formularza SCAC wynika z treści art. 10 rozporządzenia Rady WE nr 1798/2003: ˝Jeżeli organ, do którego kierowany jest wniosek, nie jest w stanie odpowiedzieć na wniosek w terminie, informuje niezwłocznie organ wnioskujący na piśmie o przyczynach niemożności dotrzymania terminu oraz o możliwym terminie udzielenia odpowiedzi˝. Takie informacje wskazuje organ realizujący odpowiedź, a więc naczelnik urzędu skarbowego, do którego trafił wniosek. Każdorazowo po otrzymaniu informacji o przedłużeniu terminu realizacji wniosku jest ona niezwłocznie przekazywana przez Biuro Wymiany Informacji Podatkowych administracji podatkowej do właściwego państwa członkowskiego. Obecnie w tego typu sprawach zainteresowane państwo członkowskie jest informowane o przyczynach przedłużenia terminu do udzielenia odpowiedzi.

   Działanie Biura Wymiany Informacji Podatkowych w Koninie jest na bieżąco monitorowane, a w ślad za zauważonymi nieprawidłowościami wprowadzane są usprawnienia w jego działaniu. Podsumowań oraz porównań doświadczeń osób kontaktowych oraz Biura Wymiany Informacji Podatkowych w Koninie - jak okazało się w praktyce - najskuteczniej, systematycznie i kompleksowo dokonuje się na cyklicznych spotkaniach roboczych podmiotów zaangażowanych w wymianę informacji o podatku VAT w Polsce, organizowanych przez Ministerstwo Finansów regularnie dwa razy w roku w formie kilkudniowych warsztatów i wykładów. W trakcie gromadzenia danych dla instytucji zewnętrznych (analizy statystyczne) badane są ilości wniosków przychodzących z zagranicy oraz wysyłanych przez polską administrację podatkową. Przy tej też okazji są dokonywane - w miarę potrzeby - korekty w organizacji wewnętrznej pracy biura.

   W lipcu 2009 r. Ministerstwo Finansów w celu usprawnienia procesu wymiany informacji przekazało podległym jednostkom do stosowania ˝Rejestry wniosków o udzielenie informacji˝, służące do ewidencjonowania oraz monitorowania przebiegu realizacji wniosków o informacje - na podstawie art. 5 rozporządzenia Rady nr 1798/2003 z dnia 7 października 2003 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatku od wartości dodanej i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 218/92, oraz informacji spontanicznych - na podstawie art. 19, a także zapytań o dane rejestracyjne - na podstawie art. 27 ww. rozporządzenia.

   Po zakończeniu kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli w Biurze Wymiany Informacji Podatkowych w dniu 19 kwietnia 2010 r. rozpoczęła się kontrola resortowa w celu zbadania zasad i wyników jego funkcjonowania w latach 2008-2009. Ze wstępnych ustaleń tej kontroli wynika, że w 2009 r. standardy wymiany informacji wynikające z obowiązujących aktów prawnych (rozporządzenie Rady nr 1798/2003 z dnia 7 października 2003 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatku od wartości dodanej i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 218/92 oraz zarządzenie nr 12 ministra finansów z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie procedur wymiany informacji o podatku VAT w handlu wewnątrzwspólnotowym) uległy znacznej poprawie w porównaniu z latami poprzednimi.

   Pomimo czasowej wadliwości platformy integracji proces porównywania danych wynikających z systemu VIES i POLTAX był możliwy, a wyniki nie były przekłamane. Utrudnienie polegało na konieczności weryfikowania danych w każdym z systemów odrębnie. Podczas awarii platformy polska administracja podatkowa nie otrzymała żadnych sygnałów o zakłóceniach cokwartalnej automatycznej wymiany informacji (pobieranej z polskiej części systemu VIES). Liczba przesłanych i otrzymanych informacji dostępnych w urzędach skarbowych pokrywała się z danymi pochodzącymi z systemów innych państw członkowskich. Obecnie platforma integracji działa bez zakłóceń, a ponadto jej działanie jest monitorowane na bieżąco.

   Reasumując, należy stwierdzić, że administracja podatkowa, realizując podstawowe cele polityki budżetowej państwa, nieustannie podnosi poziom wypełniania nakładanych na nią obowiązków. Konieczność jej doskonalenia wynika bowiem z dużej dynamiki rozwoju zadań, jakie na niej ciążą, i przejawia się m.in. we właściwym kierunku działań urzędów skarbowych. Działalność organów podatkowych koncentruje się bowiem z jednej strony na zapewnieniu maksimum ułatwień w dobrowolnym, prawidłowym wypełnianiu obowiązków podatkowych, a z drugiej na prowadzeniu efektywnego poboru należności podatkowych i niepodatkowych oraz skutecznej kontroli spełniania przez podatników obowiązku ponoszenia ciężarów świadczeń publicznych.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Andrzej Parafianowicz

   Warszawa, dnia 16 czerwca 2010 r.