VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 2052
w sprawie wypłat ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych, uwag emerytów walczących o niesłusznie zabrany ekwiwalent za węgiel deputatowy
Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na pismo z dnia 26 marca 2008 r., znak: SPS-023-2052/08, przekazujące interpelację pani poseł Izabeli Kloc w sprawie wypłat ekwiwalentu pieniężnego z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych oraz uwag emerytów walczących o niesłusznie zabrany ekwiwalent za węgiel deputatowy, informuję, co następuje.
Celem nadrzędnym ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1031) była realizacja wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2005 r. (Sygn. akt. SK 20/04) poprzez stworzenie podstawy prawnej do wypłaty należnego ekwiwalentu dla emerytów i rencistów z przedsiębiorstw robót górniczych, którzy z dniem 1 stycznia 2002 r. przestali otrzymywać ekwiwalent z tytułu prawa do bezpłatnego węgla realizowany na podstawie art. 55 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczegółowych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. z 1998 r. Nr 612, poz. 1112, z późn. zm.).
Wprowadzone w 2007 r. rozwiązania dotyczące prawa do ekwiwalentu pieniężnego dla emerytów i rencistów z przedsiębiorstw robót górniczych są regulacją wyjątkową i dotyczą praw nabytych, które zostały utracone w wyniku niezgodnej z konstytucją zmiany przepisów rangi ustawowej. Przepisy te dotyczą tylko byłych pracowników sektora górnictwa węgla kamiennego.
Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy o ekwiwalencie (...) ekwiwalent wypłacany jest emerytom i rencistom mającym ustalone prawo do emerytury lub renty, którzy pobierali bezpłatny węgiel w naturze od przedsiębiorstw robót górniczych lub przeszli na emeryturę lub rentę z tych przedsiębiorstw. Powyższe dotyczy osób uprawnionych do bezpłatnego węgla na podstawie układu zbiorowego pracy dla pracowników zakładów górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r., którzy uzyskali emeryturę lub rentę przed dniem 1 stycznia 2007 r., a po dniu 31 grudnia 2001 r. nie pobierali ekwiwalentu. Prawo do ekwiwalentu mają również wdowy, wdowcy i sieroty, pod warunkiem jednakże posiadania ustalonego prawa do renty rodzinnej po byłych pracownikach przedsiębiorstw robót górniczych, uprawnionych do bezpłatnego węgla na podstawie Układu zbiorowego pracy dla pracowników zakładów górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r.
Zgodnie z ustawą ekwiwalent pieniężny może być wypłacany tylko na wniosek ww. osób po dokonanej przez organ rentowy weryfikacji dokumentów potwierdzających uprawnienie do ekwiwalentu.
Jednocześnie wyjaśniam, iż pierwotnie zobowiązanym do realizacji deputatu, jak również ekwiwalentu pieniężnego był pracodawca, tj. właściwe przedsiębiorstwo górnicze lub przedsiębiorstwo robót górniczych. Pracodawca realizował ten obowiązek, finansując koszty tych świadczeń z własnych środków. Prawo do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych powstało w oparciu o postanowienia Układu zbiorowego pracy dla pracowników zakładów górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. Na podstawie tego układu przedsiębiorstwa robót górniczych wydawały uprawnionym deputaty węglowe. Protokołem dodatkowym nr 7 z dnia 21 listopada 1995 r. do tegoż układu umożliwiono realizację prawa do bezpłatnego węgla przez przedsiębiorstwa górnicze w formie ekwiwalentu pieniężnego.
Informuję także, iż w początkowej fazie okresu transformacji ustrojowej wiele przedsiębiorstw robót górniczych zostało zlikwidowanych lub odstąpiło od stosowania postanowień układów zbiorowych pracy, które uprawniały do bezpłatnego węgla. Z tej też przyczyny wielu emerytów i rencistów z tych przedsiębiorstw zostało pozbawionych deputatu węglowego, do wydawania którego było zobowiązane dane przedsiębiorstwo. Jednocześnie należy też podkreślić, iż osobom takim na podstawie art. 10 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 547, ze zm.) z dniem, w którym tracą moc postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień płacowych, wartość przysługujących na ich podstawie świadczeń uwzględniono w podstawie wymiaru emerytur i rent. Osobom, takim wliczono do podstawy wymiaru emerytur i rent pełną wartość bezpłatnego węgla i wynikającego z tego świadczenia w naturze (maksymalnie do 8 ton) w przypadku utraty mocy prawnej zawartych układów zbiorowych pracy lub też do pełnej wysokości uprawnienia, tj. 2,5 lub 3 tony węgla deputatowego. Osoby, którym wliczono ten ekwiwalent do podstawy wymiaru emerytury lub renty, nie są osobami uprawnionymi w myśl przepisów art. 2 ust. 1 ustawy o ekwiwalencie (...).
Z drugiej strony likwidacja podmiotu mogła nastąpić po 1998 r., kiedy to osoby uprawnione z przedsiębiorstw robót górniczych mogły ubiegać się o ekwiwalent zgodnie z art. 55 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego (...). Zgodnie z ustawą o ekwiwalencie (...) osoby z przedsiębiorstw robót górniczych, by nabyć uprawnienie do ekwiwalentu, mogły przechodzić na emeryturę lub rentę z tych przedsiębiorstw do dnia 1 stycznia 2007 r. W tej sytuacji ZUS wydaje swą decyzję w oparciu o wszelkie dokumenty, tj. m. in. świadectwa pracy, listy płac i inne dokumenty urzędowe, które w sposób niewątpliwy potwierdzają uprawnienie do ekwiwalentu pieniężnego i które zostały dostarczone przez wnioskodawcę. Jednakże powstaje tutaj inny problem, a mianowicie czy osoby z tych zlikwidowanych po 1 stycznia 1999 r. przedsiębiorstw robót górniczych rzeczywiście były nadal uprawnione na podstawie przepisów zbiorowego prawa pracy do ekwiwalentu pieniężnego. Chodzi tutaj szczególnie o sytuację, gdy emeryci i renciści z tych zlikwidowanych przedsiębiorstw robót górniczych nie otrzymywali pomiędzy 1 stycznia 1999 r. a 30 grudnia 2001 r. ani ekwiwalentu pieniężnego, ani deputatu węglowego. Tej kwestii minister gospodarki nie może rozstrzygnąć, gdyż nie posiada stosownych uprawnień, by oceniać wiążące dane przedsiębiorstwo robót górniczych przepisy zbiorowego prawa pracy, tj. w szczególności przepisy Układu zbiorowego pracy dla pracowników zakładów górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r. Właściwym do oceny powyższego faktu na podstawie wszelkich zgromadzonych w sprawie dokumentów jest ZUS, a w przypadku gdy wnioskodawca nie udokumentuje należycie swych uprawnień, tylko sąd powszechny, który może ocenić to na podstawie całego zgromadzonego materiału w trakcie toczącego się postępowania w sprawie o ekwiwalent pieniężny.
Podmioty realizujące ustawę o ekwiwalencie pieniężnym (...), tj. minister gospodarki oraz ZUS, zobowiązane są ustawą o finansach publicznych do dbałości o należyte i zgodne z przeznaczeniem wydatkowanie środków publicznych. Z tej też racji w przypadkach, w których osoby składające wniosek o ekwiwalent nie udokumentują należycie swych praw do ekwiwalentu lub nie spełnią wymogów ustawowych, wydawane są przez ZUS decyzje odmowne. Nie oznacza to, iż osoby te są pozbawione możliwości dochodzenia swych praw na drodze sądowej.
Pragnę również podkreślić, iż zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym (...) każdej osobie, po otrzymaniu decyzji ZUS odmawiającej ekwiwalentu pieniężnego, przysługuje prawo do skierowania odwołania do właściwego sądu powszechnego w terminie oraz według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Postępowanie sądowe w tym zakresie jest wolne od opłat. Odwołanie można złożyć w jednostce organizacyjnej ZUS na piśmie w dwu egzemplarzach lub ustnie do protokołu za pośrednictwem właściwego organu rentowego, tj. jednostki organizacyjnej ZUS. Wyrok sądu powszechnego będzie ostatecznym potwierdzeniem posiadania lub też utraty prawa do ekwiwalentu przez emerytów i rencistów z przedsiębiorstw robót górniczych.
W kwestii przeprowadzenia dodatkowych konsultacji z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych informuję, iż przedstawiciel Zakładu Ubezpieczeń Społecznych brał udział w pracach legislacyjnych dotyczących przepisów ustawy o ekwiwalencie pieniężnym (...). Zgłaszane propozycje ZUS zostały w trakcie prac legislacyjnych uwzględnione. Ponadto minister gospodarki w 2007 r. udzielał odpowiedzi na pytania prezesa ZUS dotyczące stosowania niektórych przepisów ustawy. Dodatkowo pracownicy Ministerstwa Gospodarki w związku z realizacją przepisów ustawy o ekwiwalencie (...) są w ciągłym kontakcie z pracownikami Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W tym miejscu pragnę zwrócić uwagę, iż decyzje organów rentowych, nawet te dotyczące byłych pracowników tego samego podmiotu, mogą się różnić, gdyż organy rentowe wydają swe decyzje w oparciu o dokumenty, jakie zostaną dostarczone przez wnioskodawców, którzy przecież mogą, z racji na upływ czasu, nie posiadać wszystkich wymaganych dokumentów lub po prostu nie były w stanie ich zgromadzić. W tej sytuacji ostatecznie rozstrzygnąć może te kwestie tylko sąd powszechny, który będzie rozpatrywał odwołanie od decyzji organu rentowego.
W toku prac legislacyjnych emeryci i renciści z przedsiębiorstw robót górniczych zgłaszali swe propozycje odnośnie kształtu i zakresu projektowanej regulacji prawnej. Informuję, iż uwzględnione zostały te uwagi, które dotyczyły zrównania praw emerytów i rencistów z przedsiębiorstw robót górniczych z prawami emerytów i rencistów z przedsiębiorstw górniczych. Nie uwzględniono jednakże uwag i propozycji, które zmierzały do rozszerzenia okresu dotyczącego uprawnienia do ekwiwalentu od roku 1999, gdyż w tym zakresie emeryci i renciści z przedsiębiorstw robót górniczych byli uprawnieni do ekwiwalentu pieniężnego na podstawie art. 55 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczegółowych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. z 1998 r. Nr 612, poz. 1112, z późn. zm.). Warunkiem koniecznym, jaki musieli spełnić byli pracownicy przedsiębiorstw robót górniczych, by otrzymać ekwiwalent pieniężny wypłacany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w okresie 1999-2001, było faktyczne posiadanie uprawnień do ekwiwalentu pieniężnego na podstawie Układu zbiorowego pracy dla pracowników zakładów górniczych z dnia 21 grudnia 1991 r., o powyższym stanowił art. 55 ww. ustawy.
W kolejnej poruszonej sprawie dotyczącej ulgowej odpłatności za energię elektryczną informuję, iż uprawnienie do ulgowych cen za energię elektryczną dla pracowników, rencistów oraz emerytów przedsiębiorstw energetycznych oraz przedsiębiorstw zaplecza energetycznego nie ma charakteru prawa powszechnie obowiązującego. Powyższe uprawnienie wynika wyłącznie z postanowień układów zbiorowych zawieranych pomiędzy organizacjami pracodawców i związkami zawodowymi. W związku z powyższym rząd nie jest i nie był gwarantem tych uprawnień.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) strony układów zbiorowych pracy mają możliwość całkowicie samodzielnego decydowania o tym, czy zachować dotychczasowe przywileje, czy je ograniczyć. Do interpretacji układów zbiorowych zgodnie z postanowieniami art. 2416 § 1 ww. ustawy upoważnione są wyłącznie strony tego układu. Jedynie strony decydują o zakresie podmiotowym układu zbiorowego. Minister gospodarki nie jest właściwy do ingerowania w treść układów zbiorowych pracy oraz ich oceny, nawet jeżeli mają one związek z newralgicznym dla polskiej gospodarki sektorem energetyki.
Podstawę przyznania zniżki w opłatach za energię elektryczną dla pracowników przemysłu energetycznego oraz pracowników zaplecza energetycznego stanową odpowiednio: Układ zbiorowy pracy dla pracowników przemysłu energetycznego, zawarty 13 maja 1993 r., oraz Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy dla pracowników zaplecza energetyki zmieniony w dniu 6 maja 2004 r.
Postanowienia ww. układów zbiorowych mają zastosowanie wyłącznie do pracowników, rencistów i emerytów objętych tymi układami. Wykaz zakładów pracy, które są objęte postanowieniami tych układów, zawierają załączniki do ww. układów.
Ponieważ generalną zasadą, jaka obowiązuje przy zawieraniu układów, jest przyjmowanie jedynie takich zobowiązań, których realizacja leży w kompetencjach stron układu, czyli pracodawców i organizacji związków zawodowych, nie można oczekiwać, że zobowiązania te finansowane będą z budżetu państwa lub przez osoby trzecie.
Od 1993 r. podejmowane były systematyczne działania w celu ograniczania licznych i rozbudowanych przywilejów gwarantowanych pracownikom branży energetycznej. Ustawą z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 547, z późn zm.), wprowadzone zostały nowe, zgodne z prawidłami gospodarki rynkowej zasady zawierania układów zbiorowych. Postanowienia tej ustawy unormowały również zagadnienia związane z układami zbiorowymi pracy zawartymi przed dniem jej wejścia w życie. Zgodnie z art. 9 ww. ustawy układy zbiorowe zawierające liczne i bardzo rozbudowane przywileje utraciły moc z upływem 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ww. ustawy i przestały stanowić podstawę do otrzymania tych przywilejów. Jednocześnie strony uprawnione do zawarcia ponadzakładowego układu pracy mogły zawrzeć porozumienie o wstąpieniu w prawa i obowiązki stron układu zawartego po dniu 31 grudnia 1986 r.
Koszty wynikające z tytułu stosowania niższych cen za energię elektryczną dla m.in. pracowników i emerytów branży energetycznej do roku 2003 zaliczane były do kosztów uzasadnionych prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwo energetyczne. Koszty te stanowiły podstawę do kalkulacji taryf energii elektrycznej przez przedsiębiorstwa energetyczne, co powodowało, że bonifikaty te pokrywane były przez innych odbiorców korzystających z energii elektrycznej na potrzeby gospodarstw domowych. Uprawnienie do korzystania z bonifikaty było więc subsydiowane przez innych odbiorców, w tym także emerytów i rencistów, którzy nigdy nie korzystali z tego przywileju. Rozwiązanie to było więc niesprawiedliwe w stosunku do innych odbiorców energii elektrycznej.
Opinię stwierdzającą, że niższa cena za energię elektryczną dla pracowników sektora energetycznego jest niesprawiedliwym przywilejem jednej grupy odbiorców kosztem innych, podzielił także Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 12 kwietnia 1994 r. (sygn. Akt U. 6/93).
Rozwiązania dotyczące problemów powstałych podczas realizacji układu zbiorowego pracy powinny przede wszystkim uzgodnić pomiędzy sobą strony układu, które przyjęły takie zobowiązania. W związku z powyższym szczegółowych wyjaśnień w sprawach indywidualnych stosownie do właściwości wynikających z reprezentowania strony pracodawców w Ponadzakładowym układzie zbiorowym pracy dla pracowników zaplecza energetyki oraz w Protokole dodatkowym do Ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla pracowników przemysłu energetycznego może udzielić odpowiednio: Związek Pracodawców Zaplecza Energetyki lub Federacja Związków Pracodawców Energetyki Polskiej. Siedziby obu organizacji znajdują się przy ulicy Wadowickiej 14 w Krakowie.
Na zakończenie uprzejmie informuję, iż obecnie nie są planowane żadne prace legislacyjne zmierzające do zmiany przepisów ustawy z dnia 6 lipca 2007 r. o ekwiwalencie pieniężnym z tytułu prawa do bezpłatnego węgla dla osób uprawnionych z przedsiębiorstw robót górniczych. Powyższe dotyczy zarówno przedsiębiorstw robót górniczych, które uległy likwidacji, oraz obowiązku dokumentowania uprawnień, a także terminów wypłaty, które są określone w ww. ustawie.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Eugeniusz Postolski
Warszawa, dnia 14 kwietnia 2008 r.