VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości

na zapytanie nr 8818

w sprawie dyskryminowania praw ojców w aspekcie sprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na przesłane przy piśmie wicemarszałka Sejmu z dnia 2 marca 2011 r. zapytanie pana posła Lucjana Karasiewicza w sprawie dyskryminowania praw ojców w aspekcie sprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, uprzejmie informuję, co następuje.

   Będąca przedmiotem zapytania poselskiego sprawa sądowa o sygn. akt III Nsm 259/10 prowadzona przez Sąd Rejonowy w Mikołowie o zmianę kontaktów z dzieckiem i zmianę wyroku rozwodowego w części dotyczącej władzy rodzicielskiej była i nadal pozostaje przedmiotem zainteresowania Departamentu Sądów Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwości.

   Analiza toku przeprowadzonego w sprawie postępowania dokonana została zarówno w związku z pismem pani J. S., jak i pana K. W.

   Uprzejmie informuję, że skarżącym zostały udzielone odpowiedzi, a ponadto w ramach przysługujących ministrowi sprawiedliwości uprawnień związanych z wykonywaniem zwierzchniego nadzoru nad działalnością administracyjną sądów zlecono czynności nadzorcze w postaci przeprowadzenia doraźnej lustracji w III Wydziale Rodzinnym i Nieletnich Sądu Rejonowego w Mikołowie.

   W związku z zaistniałymi uchybieniami w toku prowadzonego postępowania zobowiązano prezesa wskazanego sądu do udzielenia informacji w przedmiocie podjętych w ramach nadzoru czynności.

   Odnosząc się do podnoszonych przez pana posła pytań, pragnę wyjaśnić, że z posiadanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości danych statystycznych dotyczących rozstrzygnięć o władzy rodzicielskiej z podziałem na płeć stron wynika, iż w sprawach rozwodowych na wydane ogółem w 2007 r. 40 795 rozstrzygnięć w 23 302 przypadkach władzę rodzicielską powierzono matce, a w 1596 - ojcu. Razem matce i ojcu władza rodzicielska została powierzona w 15 121 sprawach, a w 354 - oddzielnie matce i ojcu, zaś w 422 wydano inne w tym zakresie rozstrzygnięcie.

   Natomiast w 2008 r. odnotowano 22 228 rozstrzygnięć o powierzeniu władzy rodzicielskiej matce, zaś 1592 ojcu na ogólną liczbę 39 500 orzeczeń w tym zakresie. Razem wykonywanie władzy rodzicielskiej ojcu i matce powierzono w 14 912 sprawach, a oddzielnie matce i ojcu - w 381, zaś w 387 rozstrzygnięto w inny sposób.

   W 2009 r. spośród wydanych ogółem 39 004 orzeczeń rozstrzygnięcie o powierzeniu władzy rodzicielskiej matce zawiera 20 516, zaś ojcu - tylko 1503. W 16 174 sprawach władzę rodzicielską powierzono razem matce i ojcu, zaś w 362 - oddzielnie każdemu z rodziców, natomiast w 449 wydano inne rozstrzygnięcie.

   Przedstawione dane wskazują na utrzymywanie się na zbliżonym poziomie liczby orzeczeń sądowych, w których władzę rodzicielską nad dzieckiem powierzono ojcu, jak również w których władzę przyznano obojgu rodzicom.

   Podkreślić przy tym należy, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie posiada danych statystycznych, w ilu sprawach o powierzenie opieki nad dzieckiem występowała matka, a w ilu ojciec, gdyż zgromadzenie takich informacji wymagałoby analizy konkretnych akt sprawy. Nie dysponuje również danymi za 2010 r. dotyczącymi przedmiotowej problematyki, gdyż zestawienia takie jeszcze nie zostały nadesłane z Głównego Urzędu Statystycznego.

   Główny Urząd Statystyczny gromadzi dane dotyczące prawomocnie orzeczonego rozwodu, na podstawie przesyłanych z sądów okręgowych kart statystycznych (D-R1).

   W kontekście wyrażonych przez pana posła wątpliwości co do zabezpieczania przez sądy dobra i interesu dziecka oraz przeciwdziałania dyskryminacji ojców w kontaktach z dziećmi, jak też udzielania przez sądy rodzinne pomocy rodzicom w zabezpieczaniu i egzekwowaniu ich praw wskazać należy, że decydującym kryterium, na podstawie którego sąd powinien rozstrzygać o wykonywaniu władzy rodzicielskiej, jest dobro dziecka.

   Ograniczenie i pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

   W sytuacji powzięcia przez sędziego rodzinnego informacji o zagrożeniu dobra dziecka zostaje wszczęte z urzędu postępowanie opiekuńcze, w którym sąd bada prawidłowość wykonywania przez rodziców władzy rodzicielskiej.

   W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w opiece nad małoletnim sąd może rodzicom władzę rodzicielską ograniczyć w sposób wskazany w art. 109 K.r.o.

   Rodzina pozostaje wówczas pod kontrolą sądu opiekuńczego tak długo, jak trwa wspomniane ograniczenie. Natomiast w sytuacji nadużywania przez rodziców władzy rodzicielskiej bądź rażącego zaniedbywania przez nich swych obowiązków względem dziecka sąd pozbawi ich władzy rodzicielskiej (art. 111 K.r.o.).

   W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka (art. 72 ust. 3 konstytucji). Obowiązek taki wynika również z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, umieszczonych w części dotyczącej spraw rodzinnych i opiekuńczych (art. 576 § 2 K.p.c.).

   Podkreślić przy tym należy, że sąd opiekuńczy w nagłych wypadkach wydaje z urzędu wszelkie potrzebne zarządzenia nawet w stosunku do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej.

   Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego precyzują wypadki wymagające ingerencji sądu w sprawowanie władzy rodzicielskiej, tj. przesłanki jej ograniczenia, zawieszenia oraz pozbawienia.

   Sądy mają także obowiązek nadzorowania i badania środowiska dziecka. W sprawach opiekuńczych prowadzą postępowanie z urzędu, ustalając sytuację rodzinną, zlecając przeprowadzenie przez kuratora sądowego wywiadu środowiskowego dotyczącego małoletniego.

   Oprócz kuratora źródłem informacji o małoletnim i jego środowisku są jednostki pomocy społecznej, jak chociażby powiatowe centrum pomocy rodzinie, ośrodek pomocy społecznej, placówka opiekuńczo-wychowawcza, ośrodek adopcyjno-opiekuńczy, a także ośrodek interwencji kryzysowej.

   Odnosząc się do kwestii kontaktów rodziców z dzieckiem, podnieść należy, że polskie ustawodawstwo jest wyposażone w instrumenty pozwalające rodzicom dochodzić swoich praw i je egzekwować.

   Podkreślić jednak należy, że ocena prawidłowości rozstrzygnięcia w tym zakresie pozostaje poza kompetencjami ministra sprawiedliwości, który w ramach czynności nadzorczych nie jest uprawniony do ingerowania w czynności orzecznicze sądów (art. 37 i art. 39 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.).

   Katalog elementów kontaktów z dzieckiem obejmujący pobyt z dzieckiem, bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji oraz korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość ma charakter otwarty i zawiera najważniejsze składniki tych kontaktów.

   W przypadku utrudnień w realizowaniu przez rodzica prawa do kontaktów z dzieckiem przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dają możliwość wystąpienia przez uprawnionego do sądu opiekuńczego z wnioskiem o przymusowe odebranie dziecka na podstawie przepisów art. 598¹ i następnych K.p.c. bądź z wnioskiem o egzekucję widzeń w trybie art. 1050 K.p.c. lub art. 1051 K.p.c. Wybór postępowania zależy wyłącznie od wierzyciela, sąd bowiem w wyżej wymienionych sprawach nie działa z urzędu.

   W przypadku uwzględnienia wniosku o wydanie dziecka sąd w postanowieniu określa termin, w jakim zobowiązany powinien oddać je wnioskodawcy. W razie niezastosowania się do postanowienia przez rodzica zobowiązanego sąd na wniosek uprawnionego rodzica zleci kuratorowi sądowemu przymusowe odebranie dziecka, zgodnie z art. 598⁶ i artykułami następnymi K.p.c. Natomiast w przypadku uwzględnienia wniosku złożonego w trybie art. 1050 K.p.c. lub art. 1051 K.p.c. sąd ma możliwość nakładania na zobowiązanego rodzica kary grzywny.

   Podkreślić należy, że w celu zabezpieczenia efektywności wykonania orzeczeń w sprawie kontaktów z dziećmi prowadzone są obecnie zaawansowane prace nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (druk sejmowy nr 3063). Projekt, który ma na celu kompleksowe uregulowanie problematyki wykonywania orzeczeń dotyczących kontaktów z dziećmi, został przedstawiony na posiedzeniu podkomisji sejmowej.

   W odniesieniu do kwestii zagwarantowania interesu ojca w postępowaniu zabezpieczającym uprzejmie wyjaśniam, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego regulujące postępowanie zabezpieczające, jak również postępowanie o odebranie małoletniego i postępowanie egzekucyjne nie różnicują uprawnień procesowych z uwagi na płeć stron czy uczestników postępowania.

   Zauważyć należy, że rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego wydane w wyniku rozpoznania wniosku o zabezpieczenie roszczenia, w przypadku skutecznego wniesienia zażalenia przez stronę lub uczestnika postępowania, podlega jedynie kontroli sądu II instancji.

   Ponadto Ministerstwo Sprawiedliwości w związku z przyjęciem przez Radę Ministrów w dniu 17 maja 2007 r. ˝Programu działań rządu w sprawie wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wobec Rzeczypospolitej Polskiej˝ realizuje obowiązek nałożony w pkt 13.1.3 programu, który przewiduje monitorowanie skali problemu w zakresie nieskuteczności egzekucji postanowień sądowych dotyczących kontaktów z dzieckiem bądź nakazujących wydanie dziecka.

   Na marginesie dodać należy, że z danych statystycznych zgromadzonych w 2010 r. wynika, iż do sądów rodzinnych wpłynęło 583 000 spraw, w tym 2292 wnioski dotyczyły egzekucji sądowej w trybie art. 1050-1051 K.p.c. Uwzględnionych zostało 419 wniosków, zaś 1073 wnioski dotyczyły wydania dziecka w trybie art. 598¹ K.p.c., z czego ostatecznie pozytywnie rozpoznano 224 wnioski.

   Powyższe dane pozwalają wnioskować, że sprawy o wydanie dziecka stanowią niewielki odsetek wszystkich kategorii spraw należących do właściwości wydziałów rodzinnych i nieletnich.

   Należy także zaznaczyć, że w praktyce wielu rodziców z powodzeniem i bez udziału sądu reguluje kontakty z dziećmi. Dopiero gdy zainteresowani nie są w stanie osiągnąć porozumienia, sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy.

   Odnosząc się do podniesionej przez pana posła kwestii ˝spraw istotnych˝, przykładowo można wskazać, że do spraw takich należą m.in.: wybór dla dziecka imienia, określenie miejsca jego pobytu, wybór szkoły i przyszłego zawodu, decyzja co do leczenia dziecka, jak również co do wyjazdu dziecka za granicę.

   W sprawach istotnych dotyczących dziecka, w przypadku braku porozumienia między rodzicami, ostateczną decyzję podejmuje sąd opiekuńczy.

   Ponadto pragnę poinformować, że zarządzeniem nr 98 prezesa Rady Ministrów z dnia 19 września 2007 r. został powołany Międzyresortowy Zespół do spraw Poprawy Skuteczności Wykonania Orzeczeń Sądowych, którego zadaniem jest podjęcie działań zmierzających do poprawy skuteczności wykonania orzeczeń sądowych, jak i analiza potrzeb legislacyjnych m.in. w zakresie problematyki poruszanej w przedstawionym zapytaniu.

   Przedstawiając powyższe, pozostaję w przekonaniu, że udzielona odpowiedź wyczerpuje oczekiwania pana posła.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Grzegorz Wałejko

   Warszawa, dnia 29 marca 2011 r.