VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na zapytanie nr 4743
w sprawie długiego okresu oczekiwania na wpis w księgach wieczystych we Wrocławiu
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na zapytanie pana Janusza Krasonia, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 10 września 2009 r. w sprawie długiego oczekiwania na wpis w księgach wieczystych w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu uprzejmie przedstawiam następujące stanowisko:
Problemem poruszonym w zapytaniu jest czasokres rozpoznania wniosków o dokonanie wpisu do księgi wieczystej w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu.
Uprzejmie zauważam zatem, że sprawność postępowania wieczystoksięgowego jest wypadkową wielu czynników, częściowo zależnych od działalności sądów, ale w części od nich niezależnych, m.in. od ilości wpływu wniosków o wpis do księgi wieczystej. Pragnę podnieść, że w latach 2007-2008 odnotowano lawinowy wzrost liczby spraw wieczystoksięgowych i mimo znacznego wzrostu załatwialności liczba załatwień nie kompensowała wielkości wpływu. Konsekwencją wzrostu wpływu spraw do sądu jest zwiększenie liczby spraw zalegających, przekładające się na wydłużenie czasu trwania postępowania wieczystoksięgowego.
Z analizy danych statystycznych za 2008 r. wynika, iż średni czas oczekiwania na rozpoznanie wniosku o wpis do księgi wieczystej w skali kraju wynosił 1,9 miesiąca (w 2007 r. wynosił 2,1).
W 2008 r. wpłynęło 3 559 659 spraw o wpis w księdze wieczystej, przy czym szczególnie wpływ tych spraw zwiększył się w 2007 r., gdyż wynosił 3 270 225 wniosków, tj. o 24% więcej niż w 2006 r., w którym wpłynęło 2 637 036 wniosków.
W I półroczu 2009 r. wpłynęły 1 611 483 sprawy, załatwiono 1 762 423 sprawy, a zatem zaległość uległa zmniejszeniu o ok. 150 000 wniosków. Średni czas oczekiwania na rozpoznanie wniosku wieczystoksięgowego uległ poprawie i wynosi w skali kraju 1,5 miesiąca. Warto przy tym zauważyć, iż znacznemu skróceniu uległ czas oczekiwania na wydanie odpisu księgi wieczystej, który w 2008 r. i w I półroczu 2009 r. wynosi 0,1 miesiąca.
Przedstawiony wskaźnik czasu trwania postępowania sądowego w sprawach wieczystoksięgowych (1,5) odnosi się do średniej krajowej. Stąd też nie można wykluczyć przypadków dłuższego czasu trwania postępowania w konkretnych sądach i sprawach w nich zawisłych. Kwestia terminu dokonania wpisu w księdze wieczystej uzależniona jest od wielu czynników, takich jak: wielkość wpływu spraw, stan zaległości, obsada kadrowa w danej jednostce, trudności i skomplikowany charakter prawny wniosku, pracochłonność wniosków, np. dotyczących wpisów prawa odrębnej własności lokalu, a nadto od okresowo prowadzonej migracji ksiąg wieczystych wymagającej przeprowadzenia szeregu czynności organizacyjno-technicznych związanych z fizycznym przemieszczaniem ksiąg wieczystych do ośrodków migracyjnych ksiąg wieczystych, w których dokonywane są czynności służące przeniesieniu treści dotychczasowej księgi wieczystej do struktury księgi prowadzonej w systemie informatycznym.
Wzrost wpływu spraw wieczystoksięgowych, zwłaszcza w sądach dużych aglomeracji miejskich, tj. w Warszawie, Łodzi, Wrocławiu, Krakowie, spowodowany został m.in. unormowaniami wynikającymi z ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 873), utrzymującą się na wysokim poziomie akcją kredytową banków, a także realizacją ustawy z dnia 7 września 2007 r. o ujawnianiu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Warto podkreślić, że również obywatele, doceniając rolę ksiąg wieczystych, dążą do uregulowania zaniedbanych stanów prawnych.
Odnosząc się w szczególności do sprawności postępowania w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu, należy stwierdzić, iż wdrożenie programu NKW w tym wydziale nastąpiło od dnia 1 października 2003 r. Zauważyć należy, że stan ksiąg wieczystych ze względu na powódź, jaka miała miejsce w 1997 r., był w dużej mierze katastrofalny. Stąd też przed wdrożeniem systemu informatycznego zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych szereg działań skierowany był głównie na usunięcie skutków powodzi w zasobie ksiąg wieczystych.
Od kilku lat Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu znajduje się w nadzorze podległych mi służb w zakresie sprawności postępowania. Z danych statystycznych wynika, iż w 2008 r. do wydziału wpłynęły 60 032 sprawy, zaległość wynosiła 25 319 spraw, w tym spraw ponad 6-miesięcznych było 2432, zaś wskaźnik sprawności postępowania wynosił 5,1. W I półroczu 2009 r. wpłynęło 30 150 spraw (przeciętnie ponad 5000 spraw miesięcznie), załatwiono 37 908 spraw, zaległość zmalała o 7758 spraw, natomiast wskaźnik sprawności postępowania uległ poprawie z 5,1 do 3,5 miesiąca. Zmniejszyła się również liczba spraw zalegających ponad 6 miesięcy, do 203, tj. o 2229 spraw. Dla porównania w roku 2006 wpłynęło 46 639 spraw, w 2007 r. 55 357 spraw. Oznacza to, że w stosunku do 2006 r. do wydziału wpłynęło w latach 2007-2008 ok. 20-25% spraw więcej w każdym roku, co niewątpliwie przełożyło się na wydłużenie czasu trwania postępowania, zwłaszcza że proces migracji ksiąg wieczystych został zakończony w tym wydziale w sierpniu 2009 r. Niewątpliwie te dane świadczą o tym, że podejmowane działania nadzorczo-organizacyjne przynoszą stopniowe efekty. Jednakże nadal czas trwania postępowania wieczystoksięgowego nie jest zadowalający, gdyż odbiega w sposób istotny od średniej krajowej. Zatem w dalszym ciągu podejmowane są działania organizacyjne i nadzorcze, które pozwalają pozytywnie prognozować dalszą poprawę sytuacji.
Należy zauważyć, że średni wskaźnik sprawności postępowania dla okręgu wrocławskiego wynosi 2,3, przy czym poza Wydziałem Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu w pozostałych wydziałach wskaźnik ten kształtuje się od 0,3 do 1,2 miesiąca, czyli poniżej średniej krajowej.
Pragnę podkreślić, że problem sprawności postępowań wieczystoksięgowych jest przedmiotem stałej troski ministra sprawiedliwości i celem podejmowanych działań nadzorczych, legislacyjnych i organizacyjnych jest dążenie do wyeliminowania przypadków, które ze względu na zwłokę w rozpoznaniu wniosku wieczystoksięgowego mogą powodować straty majątkowe lub złożenie skargi na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w trybie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1843, ze zm.).
Z danych statystycznych wynika, iż w 2008 r. na 3 572 875 spraw o wpis wpłynęło takich skarg 33, z czego sądy za zasadne uznały 8 skarg. W I półroczu 2009 r. wpłynęło 27 skarg, za zasadne sądy uznały 2 skargi, przy wpływie spraw wynoszącym 1 762 423 sprawy. Zważywszy zatem na liczbę spraw wieczystoksięgowych, jest to niewątpliwie nieznaczna ilość.
Zauważam, że usprawnienie postępowania wieczystoksięgowego było również jednym z celów przebudowy systemu ksiąg wieczystych, istotnym z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami. Modernizacja sposobu prowadzenia i dostępu do ksiąg wieczystych w systemie informatycznym Nowa Księga Wieczysta (NKW), wprowadzana sukcesywnie od 1 października 2003 r., umożliwia w pełniejszym zakresie realizację zasady jawności formalnej ksiąg wieczystych, dając możliwość przeglądania konkretnej księgi wieczystej zapisanej w Centralnej Bazie Ksiąg Wieczystych w każdej ekspozyturze Centralnej Informacji działającej przy wszystkich wydziałach ksiąg wieczystych sądów rejonowych prowadzących księgi wieczyste, w których wdrożono system, jak również otrzymywania ich odpisów. Aktualnie system NKW został wprowadzony w 243 wydziałach ksiąg wieczystych, a zakończenie procesu wdrożenia w pozostałych 104 wydziałach przewidywane jest do połowy 2010 r. w ramach Programu Operacyjnego ˝Innowacyjna gospodarka˝.
Wskazać należy, iż w celu poprawy sprawności postępowania wieczystoksięgowego w ramach kompetencji nadzorczych w resorcie podejmowane są na bieżąco działania, jednakże ich efekty nie zawsze mogą być natychmiastowe. W szczególności każdego roku opracowywane są kierunki nadzoru nad działalnością administracyjną sądów powszechnych, w których uwzględniane są działania zmierzające do poprawy wskaźnika sprawności postępowania. Przygotowywane są również analizy rocznych informacji o działalności sądów i oceny materiałów dotyczących nadzoru wykonywanego przez prezesów sądów. Stanowią one podstawę do podejmowania przez Ministerstwo Sprawiedliwości odpowiednich działań nadzorczych celem usuwania stwierdzonych nieprawidłowości i zapobiegania ich powstawaniu w przyszłości. Nadto prowadzony jest bieżący monitoring ruchu spraw w odniesieniu do wydziałów, w których wdrożono system NKW, przekazywane są sugestie dotyczące podziału wydziałów na mniejsze, w których możliwość sprawnego zarządzania i nadzorowania jest zdecydowanie większa, kierowane są pisma nadzorcze do prezesów sądów okręgowych, którym podlegają sądy rejonowe prowadzące księgi wieczyste, wskazujące na potrzebę podejmowania działań nadzorczych w tych wydziałach ksiąg wieczystych, które mają słabe wskaźniki sprawności postępowania, podejmowane są działania wspomagające kadrowo wydziały ksiąg wieczystych. I tak w 2009 r. zostało skierowanych 80 etatów referendarzy sądowych na potrzeby wydziałów ksiąg wieczystych oraz 75 etatów urzędniczych, zaś w 2008 r. 140 etatów referendarskich i 77 etatów urzędniczych. Aktualnie prowadzone są również prace analityczne i logistyczne mające na celu udostępnienie elektronicznej księgi wieczystej w trybie on-line oraz przyjmowanie drogą elektroniczną wniosków wieczystoksięgowych.
Te wszystkie działania niewątpliwie w sposób istotny przyczyniają się do poprawy sprawności postępowania w sprawach wieczystoksięgowych. Większość tych działań była podejmowana w odniesieniu do Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu.
Odnosząc się do propozycji pana posła zawartej w pkt 3 zapytania, należy stwierdzić, iż przepisy art. 37 § 1 i 38 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1075, ze zm.) stanowią, iż zadania z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów wykonują prezesi sądów osobiście lub przez wyznaczone do tego osoby. Czynnościami z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów są w szczególności wizytacja i lustracja sądu, badanie toku sprawności postępowania w poszczególnych sprawach, kontrola działalności sekretariatu.
Rozporządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 25 października 2002 r. w sprawie trybu sprawowania nadzoru nad działalnością administracyjną sądów (Dz. U. Nr 187, poz. 1564, ze zm.) określa uprawnienia ministra sprawiedliwości w tym zakresie. Nadzór ten wykonywany jest przez ustalenie i koordynowanie kierunków nadzoru wykonywanego przez prezesów sądów, ocenę zadań planów nadzorczych, przygotowanie informacji o działalności sądów, przeprowadzenie doraźnych wizytacji i lustracji itp. (§ 2 ust. 1).
Natomiast zapewnienie właściwej organizacji pracy w sądzie lub wydziale należy bezpośrednio do prezesa sądu lub przewodniczącego wydziału i zadania w tym zakresie określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249).
Uprzejmie zauważam, iż postępowanie wieczystoksięgowe jest nieprocesowym postępowaniem sądowym regulowanym przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy prawa z zasady nie określają wprost terminu, w którym ma nastąpić rozpoznanie sprawy, aczkolwiek stosownie do treści art. 451 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej rozpatrzenie sprawy powinno nastąpić bez nieuzasadnionej zwłoki, tj. w rozsądnym terminie nie dłuższym niż to konieczne jest do wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych w warunkach obiektywnych.
Ponadto pragnę podnieść, iż zgodnie z § 48 ust. 1 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249) sprawy rozpoznawane są według kolejności ich wpływu do sądu, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Przykładem takiej regulacji jest przepis art. 5 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 191, poz. 1365, ze zm.), zgodnie z którym wniosek o ujawnienie prawa własności Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego sąd rozpoznaje w ciągu miesiąca od dnia jego złożenia. Ponadto stosownie do przepisu § 48 ust. 3 cytowanego rozporządzenia w szczególnie uzasadnionych wypadkach przewodniczący wydziału może zarządzić rozpoznanie sprawy lub spraw poszczególnych kategorii poza kolejnością ich wpływu do sądu. Wprowadzenie tzw. dyżurów hipotecznych jest jednym ze sposobów organizacji pracy w wydziale ksiąg wieczystych, polegającym na dokonywaniu wpisu hipoteki poza kolejnością wpływu spraw do sądu, którą to możliwość przewiduje wyżej cytowany przepis.
Sytuacja taka ma miejsce w przywołanym przez pana posła Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego dla Krakowa-Podgórza w Krakowie.
˝Dyżur hipoteczny˝ wprowadzony w powyższym wydziale polega na możliwości wpisu hipoteki w krótszym czasie tylko w przypadku, gdy jest prowadzona dla nieruchomości księga wieczysta, w której brak jest innych wniosków do załatwienia, zaś wniosek o wpis hipoteki nie zawiera braków formalnych. Metoda ta ma ograniczony zakres, gdyż nie dotyczy umów sprzedaży odrębnej własności lokalu z równoczesnym ustanowieniem hipoteki, gdyż te wnioski załatwia się według kolejności wpływu.
Pragnę wyjaśnić, że ˝dyżur hipoteczny˝ w Sądzie Rejonowym dla Krakowa-Podgórza w Krakowie nie został wprowadzony zarządzeniem ministra sprawiedliwości, lecz wewnętrznym ustaleniem dotyczącym organizacji pracy w tym wydziale.
Podkreślenia wymaga, iż każda zmiana systemu załatwiania wniosków poza kolejnością w rzeczywistości nie zmniejsza zaległości, a nawet może spowodować wydłużenie czasu trwania postępowania w innych sprawach, a w konsekwencji doprowadzić do ˝starzenia˝ się innych spraw, ponadto utrudnia kontrolę kolejności załatwiania wniosków. Jest to jednak niewątpliwie pewien sposób na przyspieszenie czasu rozpoznania wniosku o wpis hipoteki.
Zauważam, iż wprowadzenie organizacji pracy polegającej na rozpoznaniu wniosków poza kolejnością ich wpływu w każdym wydziale musi być ocenione indywidualnie w zależności od wielkości wpływu ogólnego, wielkości wpływu wniosków określonego rodzaju, np. hipotek, sytuacji kadrowej w danym wydziale, proporcjonalnego rozdziału pracy, a także ilości wniosków, które objęte są ustawowym terminem ich rozpoznania w kontekście przepisów cytowanej ustawy z dnia 7 września 2007 r.
Nadmieniam, że w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu w wyniku podjętych czynności nadzorczych od dnia 1 stycznia 2009 r. zostały wprowadzone zmiany w zakresie organizacji pracy, w szczególności w odniesieniu do zakładania ksiąg wieczystych na podstawie umów ustanowienia odrębnej własności lokalu i jego sprzedaży, przez utworzenie odrębnej grupy do projektowania tego rodzaju wpisów, jak również do dwóch miesięcy określono czas dla rozpoznania wniosków o wpis hipoteki do ksiąg już założonych. Ponadto podejmowane i planowane są działania w celu podziału wydziału na mniejsze jednostki, które zapewnią sprawniejsze zarządzanie.
Zmiany w organizacji pracy wydziału przynoszą już wymierne efekty, gdyż czas trwania postępowania wieczystoksięgowego uległ skróceniu z 5,1 miesiąca do 3,5 miesiąca w ciągu 6 miesięcy br., zaś liczba spraw zalegających ponad 6 miesięcy wynosi 203 na koniec I półrocza 2009 r.
Niewątpliwie sugestia pana posła dotycząca możliwości wprowadzenia ˝dyżuru hipotecznego˝ w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu zostanie przedstawiona kierownictwu sądu celem rozważenia jej zastosowania dla ewentualnego dalszego skrócenia terminu rozpoznania wniosków o wpis hipoteki do ksiąg już założonych, przy równoczesnym zachowaniu zasad organizacji pracy i standardów obowiązujących w tym wydziale, zwłaszcza że wpływa do niego znaczna ilość wniosków Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (w I półroczu 2009 r. ok. 1600) objętych ustawowym obowiązkiem ich rozpoznania w terminie 1 miesiąca.
Dziękując Panu Posłowi za wykazaną w zapytaniu troskę o sprawność postępowania wieczystoksięgowego w Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu, wyrażam nadzieję, że udzielona odpowiedź jest wyczerpująca.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Jacek Czaja
Warszawa, dnia 15 października 2009 r.