VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 21846
w sprawie rozwoju geotermii na terenie pow. chełmskiego, włodawskiego i krasnostawskiego
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację poseł Beaty Mazurek z dnia 24 marca 2011 r., przekazaną przy piśmie z dnia 6 kwietnia 2011 r. (znak: SPS-023-21846/11), w sprawie rozwoju geotermii na terenie powiatów chełmskiego, włodawskiego i krasnostawskiego, przedstawiam następujące wyjaśnienia do pytań zawartych w interpelacji.
Na wstępie pragnę wyjaśnić, że zgodnie z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz.1947, z późn. zm.) badania mające na celu udokumentowanie zasobów eksploatacyjnych wód termalnych mogą być wykonywane na podstawie koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie omawianej kopaliny. Organem koncesyjnym w danym przypadku jest minister środowiska. Uprzejmie informuję, że na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447, z późn. zm.), koncesję na działalność w zakresie poszukiwania i rozpoznawania złóż kopalin może uzyskać wyłącznie przedsiębiorca, co wiąże się m.in. z uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym lub do ewidencji działalności gospodarczej, wobec powyższego o koncesję nie mogą ubiegać się jednostki samorządu lokalnego. Jednakże możliwe jest udzielenie koncesji na rzecz przedsiębiorcy, którego taka jednostka jest udziałowcem.
Ad 1 i 2. Czy w obszarze powiatów chełmskiego, włodawskiego i krasnostawskiego prowadzone są badania związane z ustaleniem zasobów wód termalnych oraz ocena możliwości wykorzystania rozpoznanych zasobów?
Jeżeli tak, to jakie są wyniki tego typu działań? Czy istnieją perspektywiczne zasoby wód termalnych na ww. terenach?
Obecnie żadna z obowiązujących koncesji nie obejmuje badań wykonywanych na terenie ww. powiatów, brak również informacji na temat prowadzonych badań geotermalnych, których realizacja nie wymaga uzyskania koncesji. Z posiadanych informacji wynika, że dotychczas wykonano jedynie wstępne rozpoznanie warunków występowania wód termalnych w rejonie lubelskim. Badania te prowadzone były z inicjatywy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w 2004 r. przez Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy w ramach badań własnych (finansowanych ze środków Komitetu Badań Naukowych) i zakończyły się wykonaniem opracowania pt. ˝Warunki występowania wód geotermalnych w regionie lubelskim˝. Ogólna charakterystyka warunków geotermalnych na Niżu Polskim, obejmująca również rejon województwa lubelskiego, została przedstawiona w ˝Atlasie zasobów geotermalnych na Niżu Polskim˝.
Na podstawie aktualnego rozpoznania geologicznego można stwierdzić, że poziomy wodonośne, które mogłyby mieć znaczenie dla ujmowania wód termalnych na obszarze wymienionych powiatów, występują w utworach dewonu. Niestety, stopień rozpoznania ich warunków hydrogeologicznych nie jest dostateczny. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku zostały odwiercone w omawianym rejonie głębokie otwory, głównie w poszukiwaniu ropy naftowej i gazu ziemnego, które w większości zlikwidowano po wykonaniu zaplanowanych badań.
Wyjątkowo słabym rozpoznaniem geologicznym cechuje się powiat włodawski. Wyniki analiz hydrogeologicznych uzyskanych w otworze Kaplonosy IG-1 (gmina Wyryki) pozwalają na stwierdzenie, iż brak jest perspektyw do budowy przedsięwzięć funkcjonujących w oparciu o potencjał energetyczny wód termalnych tego powiatu.
Nieco lepsze jest rozpoznanie warunków hydrogeologicznych występujących w powiecie chełmskim. Jako potencjalnie perspektywiczne dla zagospodarowania w tym rejonie powszechnie uznaje się wody występujące w piaskowcach dewonu dolnego. W otworze Marynin 2 (2000 m, gmina Rejowiec) przebadano tenże poziom wodonośny (1322-1369 m), w którym zanotowano temperaturę wód 42°C. Są to wody typu chlorkowego o mineralizacji 50 g/dm3. Stwierdzona wydajność wód nie przekracza 1 m3/h. Mając na uwadze konstrukcję danego otworu, która ogranicza faktyczny dopływ, można spodziewać się rzeczywistej wydajności na poziomie kilku metrów sześciennych na godzinę. Parametry wydajności, mineralizacji i temperatury wód termalnych (dewon dolny), jakie uzyskano w otworze Marynin 2, pozwalają na potencjalne ich wykorzystanie w przyrodolecznictwie. Biorąc pod uwagę wysokie koszty związane z odwierceniem otworów ujmujących wody termalne tego poziomu (około 10 mln zł), należałoby rozważyć możliwość wykorzystania już istniejących otworów wiertniczych. Poziom wodonośny dewonu dolnego w omawianym powiecie nie ma praktycznego znaczenia, jeśli chodzi o ciepłownictwo.
Powiat krasnostawski charakteryzuje się podobnym stopniem rozpoznania geologicznego do powiatu chełmskiego Dostępne są dane pochodzące z kilkunastu głębokich otworów wiertniczych, co pozwala na wyciąganie wstępnych wniosków odnośnie do perspektyw zagospodarowania wód termalnych. Jednym z takich otworów jest Izbica IG-1 (2223 m, gmina Izbica), w którym przebadano poziom wodonośny piaskowców dewonu dolnego (2208-2223 m). Wody w nim występujące są wodami typu chlorkowego, o mineralizacji 46g/dm3 Temperatura wód występujących w ujętym poziomie wynosi 62°C, lecz ich wydajność jest bardzo niska, osiągając wartości około 0,017 m3/h. Mając na uwadze rodzaj skał budujących, omawiany poziom wodonośny, należy stwierdzić, iż brak jest perspektyw na uzyskanie zdecydowanie większych wydajności. W związku powyższym z uwagi na niską wydajność poziom ten na terenie powiatu krasnostawskiego nie ma znaczenia użytkowego.
Podsumowując, na podstawie wstępnej interpretacji wyników badań otworowych i geofizycznych przypuszcza się, iż jedynie powiat chełmski ma niewielkie perspektywy zagospodarowania wód termalnych do celów przyrodoleczniczych, przy założeniu, iż pozwoli na to stan techniczny istniejących otworów. Koszty związane z odwierceniem nowych otworów całkowicie wykluczają na dzień dzisiejszy rentowność tego typu przedsięwzięć.
Jak pokazują nieliczne przykłady wykorzystania zasobów wód termalnych do celów ciepłowniczych, istnieją inwestycje wykorzystujące wody o temperaturze około 40°C (np. w Mszczonowie), jednak są to wody o wydajności na poziomie 60 m3/h i bardzo niewielkiej mineralizacji (0,5 g/dm3), co pozwala na użytkowanie tego typu wód po wykorzystaniu energetycznym do celów komunalnych. Dodać należy jednak, że są to miejsca na obszarze Polski o bardzo korzystnych warunkach. Natomiast na terenie omawianych powiatów w świetle posiadanych danych wspomniane warunki nie występują, dlatego należy je uznać za nieperspektywiczne dla inwestycji ciepłowniczych w oparciu o wody termalne.
Ad 3. Czy Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przewiduje finansowanie geotermii ze swoich środków, a jeśli tak to na jakich zasadach?
Finansowanie przez narodowy fundusz projektów związanych z rozpoznaniem zasobów geotermalnych odbywa się na podstawie programu priorytetowego ˝Energetyczne wykorzystanie zasobów geotermalnych˝. Nabór wniosków odbywa się w drodze konkursów ogłaszanych corocznie na stronach internetowych NFOŚiGW. Budżet programu na lata 2011-2013 wynosi 103,1 mln zł. Aktualnie do dnia 30 kwietnia br. trwa nabór wniosków na rok 2011.
Warunki udzielania dofinansowania zostały ustalone w oparciu o rozporządzenie ministra środowiska z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż wód termalnych (Dz. U. z 2009 r. Nr 97, poz. 814). Beneficjentami mogą być podmioty uprawnione do realizacji przedsięwzięć z zakresu poszukiwania i rozpoznawania złóż kopalin na podstawie przepisów Prawa geologicznego i górniczego. Wysokość dofinansowania może wynosić do 50% kosztów kwalifikowanych. W przypadku średnich przedsiębiorstw dofinansowanie może być wyższe o 10%, natomiast w przypadku małych i mikroprzedsiębiorstw o 20%. Jednocześnie wysokość dofinansowania nie może przekroczyć kwoty 12 mln zł.
Ponadto aby spełnić warunki formalne dotyczące uzyskania dotacji, przedsięwzięcie objęte wnioskiem o dofinansowanie nie może zostać rozpoczęte przed dniem złożenia wniosku o dofinansowanie, a wnioskodawca w montażu finansowym przedsięwzięcia przedstawianym we wniosku o koncesję przewidział oprócz środków własnych środki NFOŚiGW lub inne źródła finansowania oraz w ciągu ostatnich trzech lat NFOŚiGW nie wypowiedział wnioskodawcy umowy o dofinansowanie.
Wnioski spełniające wymagania formalne podlegają opiniowaniu ministra Środowiska na podstawie art. 411 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) w zakresie celowości przyznania dotacji.
Bardziej szczegółowe informacje dotyczące omawianego programu priorytetowego można uzyskać na stronie internetowej narodowego funduszu (http://www.nfosigw.gov.pl/srodki-krajowe/programy-priorytetowe/geologia/energetyczne-wykorzystanie-zasobow-geotermalnych/).
Ad 4. Jakie są efekty geotermii toruńskiej?
Prace geologiczne związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złoża wód termalnych na terenie miasta Torunia realizowane są przez fundację Lux Veritatis na podstawie koncesji ministra środowiska nr 6/2006/p (zmienionej późniejszymi decyzjami). Termin obowiązywania koncesji określony został do dnia 21 kwietnia 2012 r. Wszystkie wyniki wykonanych prac zostaną przedstawione w dokumentacji hydrogeologicznej, która po przyjęciu przez ministra środowiska zostanie przekazana m.in. do Centralnego Archiwum Geologicznego w Warszawie. Z informacji uzyskanych od przedsiębiorcy, zawartych w rocznych sprawozdaniach z wykonanych prac wynika, że dotychczas wykonane zostały dwa zaprojektowane odwierty: eksploatacyjny - Toruń TG-1 i odwiert chłonny - Toruń TG-2. W wyniku badań przeprowadzonych w otworach uzyskana temperatura wód na wypływie wyniosła około 60°C przy wydajności ponad 300 m3/h. Mineralizacja ujętych wód wynosi około 100 g/dm3. Dalszy etap przewidzianych badań obejmuje wykonanie pompowania eksploatacyjno-chłonnego z otworu Toruń TG-1 do otworu Toruń TG-2 w celu ustalenia zasobów eksploatacyjnych ujęcia wód termalnych, a także sprawdzenia możliwości chłonnych otworu Toruń TG-2 i pracy całego obiegu geotermalnego w warunkach zbliżonych do późniejszej eksploatacji.
Ad 5. Jakie są źródła finansowania tego typu przedsięwzięć na rzecz samorządów lokalnych?
Główne możliwości uzyskania dofinansowania na wykonanie badań związanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem wód termalnych istnieją w oparciu o środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Tego typu badania, jak wspomniałem we wstępie, wymagają uzyskania koncesji, dlatego dofinansowanie to nie może objąć bezpośrednio samorządów lokalnych.
Ponadto oprócz krajowych środków finansowych przeznaczonych na zadania związane z energią odnawialną, uwzględniając także geotermię, istnieje również możliwość pozyskania środków z Unii Europejskiej. Obecnie w Polsce jest kilka źródeł wspierających finansowanie inwestycji z zakresu odnawialnych źródeł energii, których beneficjentami mogą być samorządy lokalne i są to:
1. Program Operacyjny ˝Infrastruktura i środowisko˝. Celem Programu Operacyjnego ˝Infrastruktura i środowisko˝ (POIiŚ) na lata 2007-2013 jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. POIiŚ stanowi jeden z programów operacyjnych będących podstawowym narzędziem do osiągnięcia założonych w nich celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
W zakresie odnawialnych źródeł energii, w tym geotermii, znajdują się działania: 9.4 i 9.6 (priorytet IX: Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna). Instytucją zarządzającą tymi priorytetami jest Instytut Paliw i Energii Odnawialnej. Beneficjentami w przypadku działań 9.4 i 9.6 mogą być m.in. jednostki samorządu terytorialnego.
2. 16 regionalnych programów operacyjnych. W ramach 16 regionalnych programów operacyjnych na finansowanie przedsięwzięć z zakresu odnawialnych źródeł energii przewidziano środki o wartości 0,5-1,5% ogólnej puli w poszczególnych województwach. W ramach programów dofinansowaniem objęte mogą zostać m.in. projekty związane z budową, rozbudową i modernizacją infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej. Szczegółowe informacje dotyczące regionalnych programów operacyjnych na lata 2007-2013 zostały umieszczone na stronach internetowych województw.
3. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 jest instrumentem realizacji polityki Unii Europejskiej w zakresie rozwoju obszarów wiejskich (PROW). Dokument określa cele, priorytety oraz zasady, na podstawie których będą wspierane działania dotyczące tej problematyki. Zakres pomocy obejmuje m.in. wytwarzanie lub dystrybucję energii ze źródeł odnawialnych, w szczególności wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca, biogazu albo biomasy. W zakres ten wchodzą koszty inwestycyjne, w szczególności: zakup materiałów i wykonanie prac budowlano-montażowych, zakup niezbędnego wyposażenia. Beneficjentem mogą być gminy lub jednostki powołane przez gminy. Wysokość wsparcia może wynieść maksymalnie 75% kosztów kwalifikowanych, nie więcej niż 3 mln zł dla jednej gminy (na odnawialne źródła energii) w okresie realizacji programu. Bliższe informacje można uzyskać w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Ad 6. Czy Ministerstwo Środowiska wspiera rozwój geotermii jako jednego z głównych źródeł energii odnawialnej? A jeśli tak, to w jaki sposób?
Jednym z priorytetów resortu środowiska jest prowadzenie działań mających na celu zwiększenie wykorzystania gospodarczego wód termalnych jako jednego z najczystszych odnawialnych źródeł energii, co wynika m.in. z zaakceptowanego przez ministra środowiska dokumentu pt. ˝Kierunki badań w dziedzinie geologii surowcowej (na lata 2009-2015)˝.
Uzasadnieniem takich działań jest przede wszystkim dążenie do pobudzenia przedsiębiorczości w omawianym zakresie poprzez ułatwienie przedsiębiorcom uzyskiwania niezbędnych pozwoleń na prowadzenie działalności oraz udzielanie wsparcia ze środków publicznych na jej uruchomienie. Dla podkreślenia znaczenia tych działań dla polskiej gospodarki w dniu 8 marca 2010 r. została zawarta deklaracja współpracy w zakresie skutecznych działań zmierzających do rozwoju wykorzystania energii geotermalnej w Polsce, podpisana przez H. J. Jezierskiego - podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska głównego geologa kraju, J. Strzelec-Łobodzińską - podsekretarza stanu w MG, A. Czerwińskiego - przewodniczącego podkomisji stałej ds. energetyki komisji gospodarki Sejmu RP oraz B. Kępińską - prezes Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego.
W ramach realizacji polityki na rzecz rozwoju geotermii w Polsce prowadzone są działania legislacyjne, informacyjne oraz pomocowe.
W zakresie działań legislacyjnych należy wymienić rządowy projekt nowej ustawy Prawo geologiczne i górnicze znajdujący się obecnie w toku prac sejmowych. Projekt ten zawiera regulacje ustanawiające zasady wykonywania działalności w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania wód termalnych - jednakże w porównaniu z obowiązującym stanem prawnym, na warunkach bardziej uproszczonych i przyjaznych dla przedsiębiorców.
Głównymi zmianami w projektowanej ustawie, odnoszącymi się do wód termalnych są:
- rezygnacja z koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż wód termalnych - wychodząc z założenia, że dostatecznym instrumentem nadzoru jest decyzja zatwierdzająca projekt robót geologicznych,
- skrócenie procesu koncesyjnego w przypadku koncesji na wydobywanie wód termalnych, przede wszystkim przez znaczące ograniczenie czasochłonnych obowiązków współdziałania z innymi organami w postępowaniu koncesyjnym,
- wyłączenie koncesjonowania wód termalnych z zakresu działań ministra środowiska i przeniesienie do organu geologicznego, jakim są marszałkowie województw, co niewątpliwie skróci drogę do urzędu dla wielu przedsiębiorców,
- utrzymanie zerowej stawki opłaty eksploatacyjnej za wydobywanie wód termalnych.
Ponadto należy zwrócić uwagę na korzystne dla rozwoju geotermii zmiany wprowadzone w obecnie obowiązujących przepisach, takie jak:
- zwolnienie z opłat eksploatacyjnych dla wód termalnych,
- zwolnienie opłat za informację geologiczną wykorzystywaną do celów projektowych,
- obniżenie opłaty wynagrodzenia za korzystanie z informacji geologicznej w celu wydobywania wód termalnych (do 5% jej wartości, a do dnia 31 grudnia 2020 r. - do 1% jej wartości),
- rozporządzenie ministra środowiska z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na przedsięwzięcia związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż wód termalnych, określające warunki udzielania pomocy publicznej na badania związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż wód termalnych.
Ponadto w ramach działań informacyjnych na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska (www.mos.gov.pl/geotermia) został przygotowany pakiet informacyjny dla przedsiębiorców planujących inwestycje geotermalne. Potencjalni inwestorzy mają m.in. możliwość zapoznania się z informacjami na temat opracowań o tematyce geotermalnej zrealizowanych na zamówienie ministra środowiska i sfinansowanych ze środków NFOŚiGW. Niektóre z opracowań, jak np. wspomniany ˝Atlas zasobów geotermalnych na Niżu Polskim˝, można pobrać bezpośrednio ze strony. Pakiet informacyjny zawiera również wskazówki, jakie dane należy zamieścić we wniosku koncesyjnym oraz jakie dokumenty i pozwolenia są wymagane zgodnie z procedurą koncesyjną.
Oprócz ww. działań, mając na uwadze potrzebę dalszego rozwoju geotermii, prowadzenia nowych badań geologicznych oraz wdrażania nowych technologii, obecnie na zamówienie ministra środowiska, ze środków NFOŚiGW realizowane są opracowania dotyczące m.in. weryfikacji zasobów dyspozycyjnych wód termalnych Niecki Podhalańskiej, oceny zasobów wód i energii geotermalnej w Karpatach Zachodnich, badań w zakresie poprawy chłonności skał zbiornikowych w związku z zatłaczaniem wód termalnych, oceny perspektyw wdrożenia w Polsce technologii hot dry rocks, polegającej na wykorzystaniu ciepła Ziemi na dużych głębokościach. Dodatkowo w roku 2011 planowane jest rozpoczęcie realizacji 2 kolejnych opracowań z dziedziny geotermii, w tym atlas zasobów wód i energii geotermalnej Sudetów i Przedgórza Sudeckiego.
Warto podkreślić również przyznane dofinansowania w ramach programu ˝Energetyczne wykorzystanie zasobów geotermalnych˝, który został omówiony w odpowiedzi na pytanie nr 3 interpelacji. W roku 2010 spośród 5 wniosków o dofinansowanie, 4 zostały pozytywnie zaopiniowane przez ministra środowiska, a narodowy fundusz przyznał dotację dla 3 przedsięwzięć związanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż wód termalnych na łączną kwotę około 22 mln zł.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu Henryk Jacek Jezierski
Warszawa, dnia 26 kwietnia 2011 r.