VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 16206
w sprawie urlopu ojcowskiego dla służb mundurowych
Szanowny Panie Marszałku! Nawiązując do pisma z dnia 8 czerwca 2010 r. (znak: SPS-023-16206/10) dotyczącego interpelacji posła na Sejm RP pana Macieja Orzechowskiego oraz grupy posłów z dnia 20 maja 2010 r. w sprawie urlopu ojcowskiego dla służb mundurowych, uprzejmie przedstawiam następujące informacje.
Zgodnie z art. 79 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z późn. zm.) policjantowi kobiecie przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic według przepisów prawa pracy, jeśli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej. W stosunku do funkcjonariuszy innych służb resortu spraw wewnętrznych i administracji, których charakter służby jest zbliżony do służby w Policji, wskazać należy, że ustawodawca zarówno w art. 69 ust. 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68, z późn. zm.), jak również w art. 30a ust. 2 ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1712, z późn. zm.), a także w art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997, z późn. zm.) przewidział, iż szczególne uprawnienia pracownicze przewidziane w przepisach prawa pracy przysługują również funkcjonariuszom (strażakom) mężczyznom w zakresie, w jakim pracownicy mogą korzystać ze szczególnych uprawnień przewidzianych dla pracownic, tym samym nie stosując ograniczeń odbierających funkcjonariuszom mężczyznom określonego rodzaju uprawnienia pracownicze, w tym związane z rodzicielstwem.
Jednym zaś z uprawnień pracowniczych przysługujących według przepisów prawa pracy pracownikowi ojcu jest prawo do urlopu ojcowskiego. Przepis art. 1823 § 1 Kodeks pracy stanowi, że pracownik ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Urlop ojcowski jest nowym uprawnieniem wprowadzonym do Kodeksu pracy ustawą z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 237, poz. 1654, z późn. zm.). Przy tym wskazać należy, że zgodnie z art. 14 ust. 2 ustawy nowelizującej z dnia 6 grudnia 2008 r. wymiar urlopu ojcowskiego, o którym mowa w art. 1823 § 1 K.p. wynosi w 2010 r. i 2011 r. 1 tydzień.
Należy przy tym zauważyć, iż Kodeks pracy reguluje prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, o czym przesądza art. 1 K.p. W rozumieniu art. 2 K.p. pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Stosunek pracy został natomiast określony w art. 22 § 1 K.p. jako stosunek, w którym pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zgodnie z dyspozycją art. 5 K.p., jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy Kodeksu pracy stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami. Zatem można prezentować pogląd, iż powyższy akt normatywny reguluje jedynie prawa i obowiązki stron stosunku pracy, nie obejmuje natomiast świadczenia pracy na innej podstawie niż stosunek pracy, np. na podstawie administracyjnych stosunków służbowych.
Podkreślić bowiem należy, że statusu pracowników w znaczeniu objętym Kodeksem pracy nie posiadają funkcjonariusze tzw. służb mundurowych, w tym funkcjonariusze Policji, Straży Granicznej oraz strażacy Państwowej Straży Pożarnej.
Celem przykładu wskazać należy, że prawa i obowiązki policjantów związane ze stosunkiem służbowym są regulowane przepisami ustawy o Policji. Wielokrotnie bowiem zarówno Sąd Najwyższy, jak i Naczelny Sąd Administracyjny wyrażały pogląd, zgodnie z którym stosunki służbowe funkcjonariuszy Policji nie są traktowane jako stosunki pracy (tak np.: SN w wyroku z dnia 25 lipca 1985 r., I PR 69/85; uchwale z dnia 5 grudnia 1991 r., I PZP 60/91; uchwale z 18 grudnia 1992 r., III AZP 27/92; uchwale z 26 maja 1995 r., I PZP 13/95, NSA w wyroku z dnia 5 czerwca 1991 r., sygn. II SA 35/91). I tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 5 czerwca 1991 r. uznał, iż: powszechnie przyjmuje się, że stosunki służbowe osób zatrudnionych na podstawie mianowania: żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy Urzędu Ochrony Państwa, Policji i Służby Więziennej nie są stosunkami pracy w rozumieniu art. 2 Kodeksu pracy (por. m.in. T. Zieliński: op. cit). Do stosunków tych zatem nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy na mocy ogólnej klauzuli zawartej w art. 5 K.p.; mogą natomiast mieć zastosowanie jedynie w zakresie wymienionym w przepisie szczególnym. Na podstawie art. 79 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. Nr 30, poz. 179) niektóre przepisy prawa pracy mają zastosowanie do kobiet policjantek.
Rozważając kwestię dopuszczalności udzielenia funkcjonariuszom (strażakom) urlopu ojcowskiego, zaznaczyć należy, że przywołane na wstępie przepisy (tj. art. 79 ustawy o Policji, art. 69 ust. 4 ustawy o Państwowej Straży, art. 30a ust. 2 ustawy o Biurze Ochrony Rządu oraz art. 83 ust. 2 ustawy o Straży Granicznej) wyrażają generalne reguły, zgodnie z którymi w przypadku funkcjonariuszy Policji policjantowi kobiecie przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic według przepisów prawa pracy, jeśli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej, zaś w przypadku pozostałych funkcjonariuszy (strażaków) szczególne uprawnienia pracownicze przewidziane w przepisach prawa pracy przysługują również funkcjonariuszom (strażakom) mężczyznom w zakresie, w jakim pracownicy mogą korzystać ze szczególnych uprawnień przewidzianych dla pracownic. Należy przy tym zaznaczyć, iż w dalszej części ww. regulacji prawnych brak jest przepisów, które normowałyby w sposób odmienny zasady korzystania przez funkcjonariuszy (strażaków) z uprawnień związanych z rodzicielstwem, w tym urlopu ojcowskiego.
Niemniej jednak na kanwie przedstawionego stanu prawnego niezwykle doniosłe znaczenie ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 czerwca 2006 r. (sygn. akt P 30/05), w którym po rozpoznaniu pytania prawnego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, dotyczącego zgodności art. 93 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz. 676, z późn. zm.) - odsyłającego, analogicznie do przypadku art. 79 ustawy o Policji, w zakresie określonego rodzaju uprawnień pracowniczych zasadniczo do regulacji zawartych w przepisach prawa pracy - z art. 32 oraz art. 33 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (wyrażającymi zasadę równości wobec prawa oraz zasadę równości kobiet i mężczyzn w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym), Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 93 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu ma charakter przepisu odsyłającego - w ściśle określonym zakresie - zasadniczo do regulacji zawartej w Kodeksie pracy (por. art. 9 K.p. określający, co oznacza termin ˝prawo pracy˝). Przepis ten sam przez się nie przyznaje ani nie odbiera żadnych praw; sam, w oderwaniu od Kodeksu pracy, w ogóle nie może być kwalifikowany jako źródło jakichkolwiek praw czy obowiązków. Nie ulega wątpliwości, że z samego art. 93 ustawy nie wynikają żadne prawa podmiotowe dla jakiejkolwiek grupy funkcjonariuszy. W związku ze wskazanym charakterem art. 93 ustawy jako przepisu odsyłającego trzeba podkreślić, że zakres uprawnień funkcjonariuszy, do których odnosi się ten przepis, ewoluuje odpowiednio do zmian Kodeksu pracy. Przepis odsyła bowiem zawsze do aktualnie obowiązującej regulacji kodeksowej. Jeśli zatem zmienia się kodeksowa regulacja dotycząca kobiet, zmienia się także sytuacja funkcjonariuszy ABW i AW. Gdyby ustawodawca chciał uniknąć automatyzmu wynikającego z zawartego w art. 93 ustawy odesłania, wprowadzając nowe przepisy do Kodeksu pracy, musiałby zaznaczyć, czy to w ustawie wprowadzającej zmiany czy to przez zmianę ustawy o ABW i AW, że nowych rozwiązań nie stosuje się do tej grupy funkcjonariuszy. Kontynuując tok rozważań, Trybunał Konstytucyjny podkreśla potrzebę ustalenia aktualnej, tj. uwzględniającej postanowienia Kodeksu pracy, treści normy art. 93 ustawy. Przepis ten, co już wyżej podkreślono, nie różnicuje uprawnień, zwłaszcza do urlopu macierzyńskiego i wychowawczego, lecz generalnie w zakresie szczególnych uprawnień funkcjonariuszy kobiet odsyła do przepisów prawa pracy. Innymi słowy - odsyła do ogólnego unormowania sytuacji prawnej pracownic, zawartej przede wszystkim w Kodeksie pracy. Wypada dodać, że w dalszych przepisach ustawy brak szczególnego, odbiegającego od kodeksowego unormowania urlopu wychowawczego. Z treści art. 93 ustawy w kontekście pozostałych jej przepisów nie wynika zatem, by ustawodawca miał zamiar różnicowania uprawnień pracowniczych funkcjonariuszy ABW w stosunku do ich sytuacji wynikającej z Kodeksu pracy. Wynikają z tego określone wnioski co do sytuacji funkcjonariuszy ABW i AW.
Następnie w dalszych rozważaniach Trybunał Konstytucyjny odniósł się również do możliwości zastosowania art. 5 K.p. celem uregulowania kwestii, w tym przypadku, urlopów wychowawczych funkcjonariuszy ABW i AW, wskazując, że: Trybunał Konstytucyjny dostrzega oczywiście odmienność sytuacji prawnej pracowników i funkcjonariuszy. Pierwsi pozostają w stosunku pracy, drudzy - w stosunku służbowym o charakterze administracyjnym. Wyrażona w art. 5 K.p. zasada subsydiarnego stosowania przepisów Kodeksu pracy odnosi się, co wprost wynika z tego przepisu, do stosunków pracy podlegających regulacjom szczególnym. A contrario - art. 5 K.p. nie może być traktowany jako bezpośrednia podstawa do stosowania kodeksowych przepisów o urlopach wychowawczych do stosunków służbowych. Tak kategoryczne stanowisko, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, byłoby jednak wynikiem zbyt jednostronnej oceny sytuacji. Wydaje się bowiem, że w stosunku służbowym trzeba dostrzec poza sferą praw i obowiązków ściśle związanych ze służbą sferę elementów o charakterze socjalnym (pracowniczym). W ostatniej wymienionej sferze przy braku wyraźnych przeciwwskazań, czy to ustawowych, czy to wynikających z charakteru służby, nie powinno się wykluczać stosowania przepisów Kodeksu pracy. Do tej sfery uprawnień należy niewątpliwie uprawnienie do urlopu wychowawczego. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego obecnie obowiązująca treść art. 186 § 1 K.p. jest konsekwencją obowiązywania art. 33 konstytucji statuującego równość kobiet i mężczyzn; na skutek nowelizacji art. 186 § 1 K.p. czyni zadość temu standardowi konstytucyjnemu. W punkcie wyjścia należy zatem przyjąć, że przepis ten może mieć zastosowanie do funkcjonariuszy ABW i AW. Trzeba jednak zbadać, czy nie sprzeciwiają się temu jakieś szczególne względy związane ze służbą w tych organach.
Odnosząc powyższe rozważania Trybunału Konstytucyjnego do przywołanych powyżej przepisów ustaw regulujących prawa i obowiązki funkcjonariuszy (strażaków) w zakresie praw związanych z rodzicielstwem, przyjąć należałoby, że przepisy te, przy uwzględnieniu aktualnych postanowień Kodeksu pracy dotyczących określonego rodzaju uprawnień pracowniczych, winny być interpretowane w taki sposób, z którego by wynikało, że nie są one szczególnym unormowaniem dotyczącym wyłącznie praw policjantów kobiet, lecz że dotyczą one uprawnień ogółu policjantów, a w konsekwencji zatem również mężczyzn.
Ponadto, jak się wydaje, brak jest argumentów, które w sytuacji objęcia przepisem art. 1823 § 1 K.p. funkcjonariuszy (strażaków) - co czyni zadość standardom konstytucyjnym wyrażonym w szczególności w art. 33 Konstytucji RP - miałyby spowodować, że przyznanie uprawnienia do wykorzystania przez funkcjonariusza ojca urlopu ojcowskiego narazi interesy pełnionej przez niego służby lub, jak stwierdza Trybunał Konstytucyjny, kłóci się z naturą służby. Za powyższym przemawia również fakt, że ustawodawca w ustawach przywołanych na wstępie, wprowadzając odstępstwa od ogólnych regulacji pracowniczych z uwagi na charakter stosunku służbowego tychże funkcjonariuszy (strażaków), nie wyłączył jednakże możliwości korzystania przez nich z uprawnień określonych w przepisach prawa pracy. Należy przy tym podkreślić, że zasada równości wobec prawa (art. 32 Konstytucji RP), w szczególności zakaz różnicowania sytuacji prawnej ze względu na płeć (art. 33 Konstytucji RP), wymagają, by określonego rodzaju uprawnienia pracownicze, w tym także związane z rodzicielstwem, przysługiwały na równych zasadach kobietom i mężczyznom.
Jednocześnie uprzejmie informuję, że obecnie trwają prace parlamentarne nad senackim projektem ustawy o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Służbie Celnej, ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu i ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (druk nr 2613), który przewiduje zmiany ustawy o Policji w wyżej omówionym zakresie.
W opracowanym przez MSWiA projekcie stanowiska rządu, który w najbliższym czasie zostanie skierowany do rozpatrzenia przez Radę Ministrów, proponuje się ujednolicenie unormowań regulujących związane z rodzicielstwem uprawnienia funkcjonariuszy służb policyjnych i służb specjalnych poprzez przyjęcie rozwiązania stosowanego w odniesieniu do Służby Celnej i zastąpienie we wszystkich tzw. ustawach pragmatycznych dotychczasowych niejednolitych oraz fragmentarycznych sformułowań jednym przepisem o brzmieniu: Do funkcjonariuszy stosuje się przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) dotyczące uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej. W projekcie stanowiska rządu dodatkowo przedstawiono propozycję ukształtowania w odmienny sposób, zgodnie ze stanowiskiem zainteresowanych członków Rady Ministrów oraz szefów służb, przepisów uwzględniających specyfikę stosunku służbowego funkcjonariuszy poszczególnych służb, kształtujących zakres uprawnień rodzicielskich.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Piotr Stachańczyk
Warszawa, dnia 30 czerwca 2010 r.