VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 19606

w sprawie kierowców prowadzących pojazdy pod wpływem alkoholu

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Mieczysława Marcina Łuczaka w sprawie kierowców prowadzących pojazdy pod wpływem alkoholu, przekazaną za pismem z dnia 15 grudnia 2010 r. (znak: SPS-023-19606/10), uprzejmie przedstawiam, co następuje.

   Problematyka skutecznego ścigania czynów godzących w bezpieczeństwo w komunikacji popełnianych przez osoby, które, kierując pojazdami, znajdują się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających, niewątpliwie należy do najbardziej istotnych obecnie zagadnień polityki karnej, zarówno ze względu na skalę tego rodzaju przestępczości, jak i rozmiar negatywnych skutków społecznych, jakie z niej wynikają.

   Obowiązujące przepisy zawierają szereg rozwiązań umożliwiających sądom orzekanie w stosunku do osób uczestniczących w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym kar i środków karnych adekwatnych do ciężaru tych czynów oraz potrzeb w zakresie generalnej i indywidualnej prewencji. Dotyczy to także nietrzeźwych sprawców wypadków komunikacyjnych.

   Już samo prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego stanowi przestępstwo zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2 (art. 178a § 1 K.k.). Prowadzenie w takim stanie lub pod wpływem takiego środka na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania innego pojazdu niż pojazd mechaniczny (np. roweru) również może skutkować wymierzeniem sprawcy oprócz kar nieizolacyjnych kary pozbawienia wolności w wymiarze do jednego roku (art. 178a § 2 K.k.).

   W wypadkach, w których znajdujący się w stanie nietrzeźwości albo pod wpływem środka odurzającego uczestnik ruchu spowoduje wypadek lub katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym albo sprowadzi bezpośrednie niebezpieczeństwo takiej katastrofy, sąd zobowiązany jest, zgodnie z treścią art. 178 § 1 K.k., orzec karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo, w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę do górnej granicy tego zagrożenia zwiększonego o połowę.

   Tym samym za czyny tego rodzaju możliwe jest wymierzenie nawet tak surowej kary, jak 15 lat pozbawienia wolności np. wobec sprawcy, który w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego sprowadził katastrofę w ruchu komunikacyjnym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach.

   Prewencyjne oddziaływanie skazania za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnione w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego albo przez sprawcę, który zbiegł z miejsca zdarzenia, niewątpliwie wzmacnia orzekany obligatoryjnie w takich wypadkach środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju (art. 42 § 2 K.k.).

   Zakaz prowadzenia pojazdów, który orzekany jest w latach, musi być orzeczony na okres nie krótszy od roku, a może być orzeczony nawet na 10 lat (art. 43 § 1 pkt 1 K.k.).

   W niektórych wypadkach Kodeks karny przewiduje ponadto orzekanie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze.

   Istotną zmianę przepisów Kodeksu karnego, zaostrzającą dotychczasowe rozwiązania w tym zakresie, wprowadziła ustawa z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 40, poz. 227), która weszła w życie w dniu 1 lipca 2010 r.

   Obecnie zgodnie z treścią art. 42 § 3 K.k. sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze w stosunku do znajdujących się w chwili czynu w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegłych z miejsca zdarzenia sprawców przestępstwa określonego w art. 177 § 2 K.k. (spowodowanie wypadku w komunikacji, z następstwem w postaci śmierci innej osoby lub ciężkiego uszczerbku na jej zdrowiu) lub w art. 355 § 2 K.k. (spowodowanie wypadku w komunikacji z takim samym następstwem, popełnionego przez żołnierza), a także sprawców przestępstwa określonego w art. 173 K.k. (spowodowanie katastrofy w komunikacji), którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami.

   Orzeczenie zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze w sytuacjach opisanych w powyższym przepisie ma zatem charakter względnie obligatoryjny, nie zaś tylko fakultatywny (a zatem pozostawiony uznaniu sądu), jak miało to miejsce przed wejściem w życie powołanej wyżej nowelizacji.

   Bezwzględnie obligatoryjne jest natomiast orzeczenie przez sąd zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w art. 42 § 3 K.k.

   Wskazana wyżej nowelizacja wprowadziła do porządku prawnego także kwalifikowany typ przestępstwa z art. 178a § 1 K.k. Stypizowany w § 4 art. 178a K.k. nowy typ przestępstwa przewiduje, że jeżeli sprawca czynu określonego w art. 178a § 1 K.k. był wcześniej prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173 K.k., art. 174 K.k. (spowodowanie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji), art. 177 K.k. lub art. 355 § 2 K.k. popełnione w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo dopuścił się czynu określonego w art. 178a § l K.k. w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

   Niezależnie od znacznego podwyższenia sankcji grożącej sprawcom, którzy po raz kolejny nie stosują się do nakazu trzeźwości w ruchu komunikacyjnym, dalsze obostrzenie ich odpowiedzialności wynika z przewidzianych w powołanej nowelizacji zmian części ogólnej Kodeksu karnego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 58 § 4 K.k. i art. 69 § 4 K.k. wyłączona została możliwość orzekania za czyny z art. 178a § 4 K.k. kar wolnościowych na podstawie art. 58 § 3 K.k., a orzekanie za nie kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania stało się zasadą, od której odstępstwo może nastąpić tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

   Omawiana nowelizacja przewiduje również inne zmiany przepisów, które w myśl jej przepisów mają wejść w życie z dniem 1 lipca 2011 r. Zmiany te związane są z utworzeniem Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, na rzecz którego, zgodnie z nowym brzmieniem art. 47 § 1 K.k, w razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 173 K.k., art. 174 K.k., art. 177 lub art. 355 K.k., jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd będzie mógł orzec nawiązkę w wysokości do 100 tys. zł.

   W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a K.k., art. 179 K.k. (dopuszczenie do ruchu niebezpiecznego pojazdu) lub art. 180 K.k. (pełnienie czynności związanych bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego) sąd będzie mógł z kolei orzec na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 K.k., w wysokości nieprzekraczającej 60 000 zł.

   W tym miejscu należy również wspomnieć o rozwiązaniach przyjętych w ustawie z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), której projekt przygotowany został w Ministerstwie Sprawiedliwości i która weszła w życie w dniu 8 czerwca 2010 r.

   Rozwiązania zawarte w powołanej ustawie nie odnoszą się wprawdzie wprost do problematyki przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, jednak z uwagi na swą istotę mogą w sposób pośredni wywierać pożądany wpływ w zakresie podnoszenia efektywności zwalczania czynów tego rodzaju.

   Istotny wpływ na orzecznictwo sądów wobec nietrzeźwych uczestników ruchu mogą wywrzeć zmiany odnoszące się do kary grzywny polegające na podwyższeniu maksymalnego jej wymiaru i to zarówno w wypadku grzywien samoistnych, orzekanych jako kara zasadnicza, jak i grzywien akcesoryjnych, orzekanych w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary zasadniczej (w szczególności kary pozbawienia wolności).

   O ile według prawa obowiązującego przed wejściem życie tej ustawy maksymalny wymiar grzywny samoistnej wynosił 360 stawek dziennych, to obecnie możliwe jest orzeczenie nawet 540 stawek dziennych grzywny. W wypadku tzw. grzywny akcesoryjnej, orzekanej na podstawie art. 71 § 1 K.k. w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności nastąpiło podwyższenie maksymalnej liczby stawek dziennych takiej grzywny do 270 stawek (obecnie 180 stawek).

   Oddziaływanie na sprawców naruszających nakaz trzeźwości w komunikacji istotną dolegliwością o charakterze ekonomicznym, należycie dostosowaną do ciężaru czynu i potrzeb w zakresie prewencji indywidualnej przy jednoczesnym zapewnieniu należytej ściągalności orzeczonych grzywien może stanowić bardzo skuteczne remedium na problem nietrzeźwych kierowców przewyższające nawet skuteczność orzekanej wobec takich sprawców kary pozbawienia wolności, zwłaszcza stosowanej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Dotyczy to oczywiście tych przypadków, gdy naruszenie nakazu trzeźwości ma charakter incydentalny.

   Omawiana nowelizacja wprowadziła również istotne zmiany odnoszące się zarówno do istoty, jak i sposobu wykonania kary ograniczenia wolności. Zmiany te mają doprowadzić do szerszego stosowania przez sądy tego rodzaju kary i tym samym uczynienia tej kary realną alternatywą dla najczęściej orzekanych kar pozbawienia wolności, w tym kar tego rodzaju orzekanych z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. Wprowadzone zmiany umożliwią nałożenie na sprawcę każdego z obowiązków przewidzianych w art. 72 K.k., a nie tylko niektórych z nich, jak miało to miejsce poprzednio. Tym samym został wzmocniony element probacyjny tkwiący w karze ograniczenia wolności - skazany nie tylko będzie musiał podporządkować się podstawowym wymogom wynikającym z istoty kary tego rodzaju, a w szczególności obowiązkowi wykonywania nieodpłatnej pracy na cele społeczne, ale będzie ponadto motywowany nałożonymi na niego dodatkowo obowiązkami (np. obowiązkiem poddania się leczeniu odwykowemu; uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych; powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach; innego stosownego postępowania), których niespełnienie będzie mogło skutkować zarządzeniem wykonania kar zastępczych, w tym w warunkach określonych w ustawie również zastępczej kary pozbawienia wolności.

   Z uwagi na krótki czas obowiązywania nowych przepisów istotnie zaostrzających odpowiedzialność karną nietrzeźwych kierowców obecnie niecelowe jest podejmowanie kolejnych działań legislacyjnych zmierzających w tym samym kierunku, bez sprawdzenia skuteczności oddziaływania nowych rozwiązań w płaszczyźnie prewencji indywidualnej i generalnej.

   Ministerstwo Sprawiedliwości będzie monitorować funkcjonowanie nowych unormowań. Wnioski płynące z praktyki ich stosowania zostaną wykorzystane w toku przyszłych działań legislacyjnych, w wypadku ujawnienia okoliczności świadczących o celowości dokonania kolejnej zmiany prawa odnoszącej się do problematyki osób prowadzących pojazdy w stanie nietrzeźwości lub w stanie odurzenia.

   Odpowiadając na drugie z zagadnień podniesionych w interpelacji, uprzejmie informuję, że minister sprawiedliwości dostrzega istotny walor prewencyjny w częstych i systematycznych kontrolach stanu trzeźwości uczestników ruchu drogowego. Niejasne jest natomiast, na czym miałoby polegać postulowane w interpelacji zwiększenie częstotliwości tej kontroli w stosunku do osób, które już wcześniej popełniły przestępstwo albo wykroczenie związane z prowadzeniem pojazdu pod wpływem alkoholu. Zasygnalizowania wymaga, że osoby te objęte są orzeczonym tytułem środka karnego zakazem prowadzenia pojazdów, a ewentualne złamanie przez nie tego zakazu ujawniane jest najczęściej w toku zwykłych, rutynowych kontroli drogowych.

   Bezpośrednia realizacja wszelkich działań w tym zakresie pozostaje jednak w gestii ministra spraw wewnętrznych i administracji, nadzorującego Biuro Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji. Podstawowym zadaniem tego biura jest organizowanie i koordynowanie wszelkich działań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym.

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Zbigniew Wrona

   Warszawa, dnia 18 stycznia 2011 r.