VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 7271
w sprawie zagrożenia wyczerpaniem się sum gwarancyjnych w przypadku obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na przekazaną przy piśmie z dnia 12 stycznia 2009 r. sygn. SPS-023-7271/09 interpelację pani poseł Barbary Bartuś oraz grupy posłów w sprawie zagrożenia wyczerpaniem się sum gwarancyjnych w przypadku obowiązkowych ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej uprzejmie przekazuję następujące wyjaśnienia.
Suma gwarancyjna, której wysokość jest określana w umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, stanowi wyrażone kwotowo górne ograniczenie odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu ubezpieczeń z danej umowy ubezpieczenia OC. W przypadku tzw. powszechnych obowiązkowych ubezpieczeń OC wysokość minimalnej sumy gwarancyjnej jest określona przepisami ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152, z późn. zm.). W odniesieniu do obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych minimalna suma gwarancyjna jest wskazana w art. 36 ust. 1 tej ustawy i wynosi odpowiednio: w przypadku szkód osobowych - równowartość w złotych kwoty 1,5 mln euro na jedno zdarzenie niezależnie od liczby poszkodowanych, a w przypadku szkód w mieniu - równowartość w złotych kwoty 300 tys. euro na jedno zdarzenie niezależnie od liczby poszkodowanych.
Kwoty te będą jednak ulegać systematycznemu podwyższeniu, co wynika z przepisów ustawy z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 102, poz. 691). W odniesieniu do umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zawartych pomiędzy 11 grudnia 2009 r. a 10 czerwca 2012 r. wynosić będą równowartość w złotych odpowiednio 2,5 mln euro (szkody osobowe) i 500 tys. euro (szkody w mieniu), zaś w odniesieniu do umów zawartych od dnia 11 czerwca 2012 r. - 5 mln euro (szkody osobowe) i 1 mln euro (szkody w mieniu) - na jedno zdarzenie niezależnie od liczby poszkodowanych. Kwoty powyższe, jak również zawarta w ustawie z dnia 24 maja 2007 r. ścieżka dojścia do docelowych wysokości, są zgodne z przepisami tzw. piątej dyrektywy komunikacyjnej Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. (2005/14/WE). Przedstawione wysokości minimalnej sumy gwarancyjnej w ubezpieczeniu OC komunikacyjnym, a zwłaszcza ostateczne wysokości, są więc określone na dosyć wysokim poziomie, który powinien w pełni zagwarantować wszystkim poszkodowanym w wyniku wypadków drogowych realizację ich roszczeń odszkodowawczych, bez utraty środków pieniężnych na leczenie czy też rehabilitację.
Odnośnie do umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, które były zawierane w latach 90., należy wskazać, iż w okresie od dnia 1 stycznia 1990 r. do dnia 31 grudnia 2003 r. wysokość minimalnej sumy gwarancyjnej w ubezpieczeniu OC komunikacyjnym była określona w wysokości równowartości w złotych kwoty 600 tys. euro, przy czym suma ta była ustanowiona na jedno zdarzenie niezależnie od liczby poszkodowanych i obejmowała łącznie szkody na osobie i szkody w mieniu. Kwota ta, pomimo że znacznie niższa od obecnie obowiązującej, również była zgodna z postanowieniami prawa europejskiego zawartymi w art. 1 ust. 2 tzw. drugiej dyrektywy komunikacyjnej UE z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie ujednolicenia przepisów państw członkowskich dotyczących ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu użytkowania pojazdów samochodowych (84/5/EWG). W okresie obowiązywania powyższej minimalnej sumy gwarancyjnej znany jest tylko jeden przypadek jej wyczerpania się - wypadek autobusu PKS koło Gdańska, po którym jednak odpowiedzialny cywilnie podmiot (po wyczerpaniu się sumy gwarancyjnej) sam dokonywał zaspokojenia roszczeń osób poszkodowanych. Należy bowiem wskazać, że w przypadku wyczerpania się sum gwarancyjnych istnieje w dalszym ciągu możliwość dochodzenia przez poszkodowanego pozostałych do zaspokojenia roszczeń bezpośrednio od osoby odpowiedzialnej cywilnie za szkodę.
W przedmiotowej sprawie wypowiadał się również Sąd Najwyższy. W postanowieniu z dnia 30 stycznia 2008 r. (III CZP 140/07) SN wyraźnie stwierdził, że: ˝Nie można z góry wyłączyć dopuszczalności sądowej modyfikacji stosunku prawnego wynikającego z umowy ubezpieczenia na podstawie art. 3571 K.c. z uwzględnieniem wymienionych w tym przepisie przesłanek. Trzeba też uznać, że dopuszczalność modyfikacji sumy gwarancyjnej stanowi jeden z elementów mechanizmu normatywnego, którego zadaniem jest zapewnienie realnej ochrony poszkodowanego˝. Sąd Najwyższy uznał również, że: ˝Żądanie na podstawie art. 3571 K.c. modyfikacji sumy gwarancyjnej z punktu widzenia poszkodowanego stanowi niejako subsydiarne uprawnienie służące temu celowi. Skoro zgodnie z art. 822 §4 K.c. (i art. 19 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych...) może on dochodzić roszczenia odszkodowawczego bezpośrednio od ubezpieczyciela, to tym bardziej powinien być uprawniony wnosić żądania mające służyć jego ochronie˝.
Jak wynika z powyższych tez, Sąd Najwyższy nie wykluczył dopuszczalności stosowania klauzuli rebus sic stantibus w odniesieniu do zapewnienia realnej ochrony poszkodowanego w przypadku wyczerpania się sumy gwarancyjnej, po rozważeniu interesów obu stron.
Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, pragnę stwierdzić, iż zawsze - w możliwych sporadycznych przypadkach wyczerpania się sumy gwarancyjnych w obowiązkowych ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej - istnieje możliwość dobrowolnej kontynuacji wypłat świadczeń przez odpowiedzialne gwarancyjnie zakłady ubezpieczeń lub dochodzenie pozostałych do zaspokojenia roszczeń bezpośrednio od podmiotu odpowiedzialnego za szkodę. Pozostaje także możliwość dochodzenia swoich roszczeń w postępowaniu cywilnym, z uwzględnieniem art. 3571 Kodeksu cywilnego.
Podsekretarz stanu
Katarzyna Zajdel-Kurowska
Warszawa, dnia 28 stycznia 2009 r.