VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 17748

w sprawie potrzeby wprowadzenia monitoringu kosztów ponoszonych przez MSZ w związku z roszczeniami przyznawanymi obywatelom przez Europejski Trybunał Praw Człowieka

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na zapytanie pana posła Jarosława Żaczka (znak: SPS-023-17748/10 z dnia 25 sierpnia 2010 r.) w sprawie potrzeby wprowadzenia monitoringu kosztów ponoszonych przez MSZ w związku z roszczeniami przyznawanymi obywatelom przez Europejski Trybunał Praw Człowieka przedstawiam następujące informacje.

   Ad 1. Słuszne zadośćuczynienie orzekane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (˝ETPCz˝ lub ˝Trybunał˝) pokrywane jest, co do zasady, ze specjalnej rezerwy budżetowej. W szczególności w ustawie budżetowej na 2010 r. zaplanowano rezerwę celową nr 16: Zobowiązania wymagalne Skarbu Państwa, z której to rezerwy do budżetu MSZ przekazano na dzień 30 czerwca br. dodatkowe środki w wysokości 2352 tys. zł na realizację płatności wynikających z wyroków i decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Minister finansów pismem nr FS4-412/75/45/MC/2010 z dnia 15 czerwca 2010 r. poinformował, że zaplanowana w ustawie budżetowej na rok 2010 rezerwa celowa: Zobowiązania wymagalne Skarbu Państwa została wykorzystana. W związku z powyższym oraz wziąwszy pod uwagę fakt, iż nieterminowe uregulowanie zobowiązań spowodowałoby dodatkowe skutki finansowe dla budżetu państwa w postaci odsetek za zwłokę, zobowiązania te regulowane są w ramach wydatków zaplanowanych w ustawie budżetowej na rok 2010 w części 45: Sprawy zagraniczne i członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. Łączna kwota odszkodowań z tytułu wyroków Trybunału w Strasburgu, zapłaconych przez MSZ na dzień 31 sierpnia 2010 r., wyniosła 4190 tys. zł. Płatności orzeczeń ETPCz niemające pokrycia w planie wydatków i skredytowane przez MSZ wynoszą na dzień 31 sierpnia 2010 r. 1837 tys. zł, tj. 0,11% budżetu MSZ.

   Zgodnie z informacją otrzymaną z Ministerstwa Finansów zwiększenie wydatków w części 45 (tj. Sprawy zagraniczne i członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej) z przeznaczeniem na uregulowanie ww. zobowiązań będzie możliwe w przypadku zmiany przeznaczenia oszczędności powstałych w innych rezerwach celowych lub utworzenia nowej rezerwy celowej. Zważywszy na doświadczenia z lat ubiegłych, MSZ zawsze otrzymywał środki z rezerw i nie dopuszczał do uszczuplenia własnego budżetu na korzyść płatności orzeczeń ETPCz.

   Ad 2. Przygotowanie reformy szkolnictwa polskiego i polonijnego za granicą należy w całości do zadań resortu oświaty. Z funduszy polonijnych przeznaczonych na szkolnictwo i będących w dyspozycji Departamentu Współpracy z Polonią MSZ dofinansowywane są jedynie niektóre projekty uzupełniające organizacji polonijnych, zaopiniowane i przedłożone przez polskie placówki konsularne. Biorąc pod uwagę wyjaśnienia zawarte w odpowiedzi na pytanie nr 1, można zauważyć, iż wypłata kwot zasądzonych przez ETPCz nie wpłynie negatywnie na finansowe wspomaganie oświaty polonijnej w zakresie właściwości MSZ.

   Kwestie poruszone w pytaniach 3. i 4., odnoszące się do zadań i obowiązków Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, nie znajdują się w zakresie kompetencji Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

   Ad 5. W chwili obecnej zarówno kwestie dotyczące postępowań przed Trybunałem, jak i kwestie odnoszące się do koordynacji wykonywania jego wyroków, łącznie z wypłatą przyznanego słusznego zadośćuczynienia, koordynowane są przez pełnomocnika Ministra Spraw Zagranicznych do spraw postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka wspieranego przez zespół prawników biura pełnomocnika.

   Ponadto zarządzeniem nr 73 prezesa Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2007 r. utworzono międzyresortowy Zespół do spraw Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który jest organem opiniodawczo-doradczym prezesa Rady Ministrów. W skład zespołu wchodzą eksperci wyznaczeni przez poszczególne resorty, prezesa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa oraz szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Przewodniczący zespołu z własnej inicjatywy lub na wniosek członka zespołu może zapraszać do udziału w pracach zespołu, z głosem doradczym, osoby niebędące członkami zespołu, w szczególności przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej oraz przedstawicieli innych instytucji i urzędów państwowych. Na posiedzenia byli zapraszani m.in. rzecznik praw obywatelskich, sędziowie Sądu Najwyższego. Zaproszenia były również kierowane do kancelarii Sejmu i Senatu.

   Do zadań zespołu należy m.in.: wypracowywanie propozycji stanowisk dotyczących najważniejszych problemów wynikających ze skarg komunikowanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, wypracowywanie oraz przedstawianie Radzie Ministrów propozycji działań mających na celu zapobieganie wydaniu przez Trybunał wyroków stwierdzających naruszenie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przez Polskę lub w celu wykonania wydanych wyroków, opiniowanie projektów aktów prawnych budzących szczególne wątpliwości co do ich zgodności z konwencją oraz orzecznictwem Trybunału, analizowanie problemów związanych z problematyką ochrony praw człowieka i działania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

   Należy zwrócić również uwagę, iż wyroki ETPCz nakładają na polskie władze nie tylko obowiązek wypłaty słusznego zadośćuczynienia, ale również przyjęcie odpowiednich środków o charakterze indywidualnym (tzn. odnoszących się do osobistej sytuacji skarżącego) oraz ogólnym (tzn. mających zapobiegać podobnym naruszeniom w przyszłości, np. poprzez zmianę praktyki organów administracyjnych lub ustawodawstwa). Biorąc pod uwagę wzrost liczby skarg komunikowanych władzom polskim, jak również związaną z tym zwiększoną liczbę wyroków stwierdzających naruszenie praw chronionych konwencją, zasadne wydaje się wydzielenie i zwiększenie obsady stanowisk zajmujących się analizą orzecznictwa, jak również określenie wypływających z niego zobowiązań, w tym zobowiązań o charakterze pieniężnym.

   Ad 6. Płatności związane z wypłatą słusznego zadośćuczynienia zasądzonego przez ETPCz, co do zasady, pokrywane są ze specjalnej rezerwy celowej, a nie z budżetu MSZ (porównaj odpowiedź na pytanie nr 1). W przypadku wyczerpania zaplanowanej rezerwy celowej zobowiązania te z uwagi na swą wymagalność są kredytowane przez MSZ (na dzień 31 sierpnia 2010 r. była to kwota stanowiąca 0,11% budżetu MSZ) do czasu przekazania oszczędności powstałych w innych rezerwach celowych.

   Ad 7. Kwestie dotyczące przyznania słusznego zadośćuczynienia oraz składania roszczeń finansowych uregulowane są w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, regulaminie Trybunału oraz rozwinięte w instrukcji dotyczącej praktyki wnoszenia roszczeń o słuszne zadośćuczynienie (wydanej przez prezesa Trybunału zgodnie z art. 32 regulaminu Trybunału) i utartej praktyce postępowania przed Trybunałem.

   Przyznanie słusznego zadośćuczynienia nie jest automatyczne w przypadku stwierdzenia przez ETPCz naruszenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zgodnie z art. 41 konwencji w przypadku stwierdzenia naruszenia konwencji lub jej protokołów, jeśli prawo danego państwa pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka słuszne zadośćuczynienie, gdy zachodzi taka potrzeba. Zasądzając zadośćuczynienie, Trybunał może kierować się standardami krajowymi, nie jest natomiast nimi związany.

   Terminy i inne wymagania formalne dotyczące składania roszczeń uregulowane są w art. 60 regulaminu Trybunału, który przewiduje:

   1. Skarżący, który chce uzyskać zasądzenie słusznego zadośćuczynienia na podstawie art. 41 konwencji w przypadku stwierdzenia przez Trybunał naruszenia jego praw wynikających z konwencji, musi w tym celu zgłosić wyraźne roszczenie.

   2. Skarżący przedstawia uporządkowane szczegóły dotyczące wszystkich roszczeń, łącznie z wszelkimi istotnymi dokumentami wspierającymi roszczenie, w terminie wyznaczonym na składanie przez skarżącego stanowiska odnośnie do meritum sprawy, chyba że prezes Izby zarządzi inaczej.

   3. W razie niespełnienia przez skarżącego wymogów określonych w poprzedzających ustępach Izba może odrzucić roszczenia w całości lub w części.

   4. Roszczenia skarżącego podaje się do wiadomości rządu pozwanego celem przedstawienia uwag.

   Zgodnie z powyższym artykułem oraz utartą praktyką strona skarżąca jest zobowiązana do przedstawienia swoich roszczeń w terminie wyznaczonym przez Trybunał, zazwyczaj w ostatniej fazie postępowania, po uprzednim przedstawieniu stanowisk przez strony postępowania na temat istnienia domniemanych naruszeń. Należy przy tym zauważyć, iż Trybunał odrzuci roszczenia zgłoszone w formularzu skargi, nieprzedłożone ponownie w odpowiedni sposób w dalszym stadium postępowania oraz roszczenia wniesione po terminie.

   W przypadku ewentualnych dalszych pytań uprzejmie proszę o kontakt telefoniczny lub elektroniczny.

   Z wyrazami szacunku

   Sekretarz stanu

   Jan Borkowski

   Warszawa, dnia 10 września 2010 r.