VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 24124

w sprawie nieprawidłowości w podziale środków na świadczenia i dotacje związane z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych w woj. podkarpackim

   Szanowny Panie Marszałku! W nawiązaniu do pisma z dnia 29 sierpnia 2011 r. (sygn. SPS-023-24124/11) przekazującego interpelację posła na Sejm RP pana Marka Kuchcińskiego w sprawie nieprawidłowości w podziale środków na świadczenia i dotacje związane z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych w woj. podkarpackim uprzejmie przedstawiam następujące informacje.

   W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji trwają prace nad stworzeniem systemu powszechnych ubezpieczeń od skutków klęsk żywiołowych. W tym celu powołany został przez ministra spraw wewnętrznych i administracji zespół roboczy do spraw wprowadzenia w kraju powszechnego systemu ubezpieczeń od skutków klęsk żywiołowych. W pracach ww. zespołu uczestniczą przedstawiciele administracji rządowej (MSWiA oraz Rządowego Centrum Bezpieczeństwa), Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Polskiej Izby Ubezpieczeń i Rzecznika Praw Ubezpieczonych.

   Podstawowym zadaniem ww. zespołu jest opracowanie systemu ubezpieczeń zapewniającego bezpieczeństwo rodzinom i osobom, które na skutek działania żywiołu utraciły możliwość korzystania z domu lub mieszkania. Zespół dąży do stworzenia kompleksowego rozwiązania zakładającego powszechność ubezpieczeń.

   Dotychczas w trakcie prac zespołu roboczego:

   - przeanalizowano dane dotyczące zmian klimatu w Polsce,

   - przeanalizowano i określono dane dotyczące przedmiotu ubezpieczenia, tj. liczbę budynków mieszkalnych w podziale na obiekty w mieście i na wsi oraz formę własności,

   - przeanalizowano straty w budynkach mieszkalnych spowodowane przez ostatnie zdarzenia o charakterze klęsk żywiołowych,

   - przeanalizowano dane dotyczące pomocy państwa dla osób i rodzin, które poniosły straty w gospodarstwach domowych,

   - dokonano analizy przepisów krajowych i wspólnotowych dotyczących pomocy państwa w zakresie ubezpieczeń od skutków klęsk żywiołowych.

   Zespół przeanalizował ponadto przygotowany przez Polską Izbę Ubezpieczeń ˝Przegląd systemów ubezpieczenia ryzyk katastroficznych w wybranych krajach Unii Europejskiej˝, w szczególności systemy ubezpieczeń obowiązujące w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Austrii, Rumunii, Francji i Szwajcarii. Pozytywne doświadczenia innych krajów w ww. zakresie mogą zostać wykorzystane przy wypracowaniu rozwiązania najbardziej optymalnego w polskich warunkach.

   Należy również zauważyć, że kraje Unii Europejskiej podążają dwiema drogami, których wspólnym celem jest zapewnienie powszechności ubezpieczeń. Jedną z nich jest system zachęt dla podmiotów przystępujących do ubezpieczenia, drugą - wprowadzenie obowiązku ubezpieczenia. Liczba podmiotów ubezpieczonych przekłada się bezpośrednio na wysokość składki ubezpieczeniowej.

   Obecnie analizowana jest możliwość zapewnienia powszechności ubezpieczeń bez wprowadzania obowiązku ubezpieczenia, przy ewentualnym zaangażowaniu środków budżetu państwa. Prace zespołu uwzględniają również zdefiniowanie indywidualnej składki na ubezpieczenie oraz koszty związane z dochodzeniem do zakładanego poziomu powszechności. Rozważane jest także wypracowanie systemu ewentualnych dopłat ze środków budżetu państwa do indywidualnych składek na ubezpieczenie.

   Zgodnie z obowiązującym trybem procedowania projektów aktów prawnych Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotuje projekt założeń do projektu ustawy o systemie powszechnych ubezpieczeń od skutków klęsk żywiołowych. Projekt założeń, niezwłocznie po jego opracowaniu, wraz z przekazaniem go do uzgodnień międzyresortowych, udostępniony zostanie w Biuletynie Informacji Publicznej MSWiA w celu przeprowadzenia konsultacji społecznych.

   Jednym ze świadczeń pomocy społecznej jest zasiłek celowy, który zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.) może zostać przyznany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. Stosownie do art. 40 ust. 2 ww. ustawy zasiłek celowy może być przyznany osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej. Odpowiednio do powyższego zasiłki celowe przysługują osobom i rodzinom, które w wyniku strat poniesionych wskutek klęski żywiołowej w prowadzonym przez siebie gospodarstwie domowym nie są w stanie zaspokajać swoich niezbędnych potrzeb bytowych. Przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną należy do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę (art. 18 ust. 1 pkt 4 ww. ustawy), a środki na realizację i obsługę tego zadania zapewnia budżet państwa (art. 18 ust. 2 ww. ustawy).

   Stosownie do art. 22 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej do zadań wojewody należy ustalanie sposobu wykonywania zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Odpowiednio do powyższego szczegółowe określenie trybu postępowania przy przyznawaniu zasiłku celowego pozostaje w kompetencji właściwego wojewody. Decyzje podjęte w tym zakresie przez wojewodę powinny uwzględniać zarówno skalę zdarzenia na terenie danego województwa, jak i możliwości organizacyjne ośrodków pomocy społecznej.

   Zgodnie z art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.) dotacje celowe na realizację zadań z zakresu administracji rządowej przekazywane są jednostce samorządu terytorialnego przez wojewodę w terminie umożliwiającym pełne i terminowe wykonywanie zadań. Środki na realizację zadań związanych z wypłatą zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową uruchamiane są z rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych. Po zidentyfikowaniu przez wojewodę potrzeb w tym zakresie wnioskuje on o zwiększenie budżetu ze środków rezerwy. Stosownie do ww. przepisu na wypłatę zasiłków celowych związanych z wystąpieniem zdarzeń klęskowych w 2010 r. przekazano z rezerwy budżetu państwa łączną kwotę 918,724 mln zł. Z tego wypłacono:

   - 54 562 zasiłki celowe w wysokości do 6 tys. zł na kwotę 151,600 mln zł,

   - 20 780 zasiłków na remont i odbudowę budynków mieszkalnych (zasiłki do 20 tys. zł, do 100 tys. zł i do 300 tys. zł) na kwotę 689,173 mln zł.

   Dla województwa podkarpackiego uruchomiono kwotę 260,643 mln zł na wypłatę 14 459 zasiłków. Wypłacono 10 038 zasiłków w kwocie do 6 tys. zł na sumę 35,718 mln zł, 1793 zasiłki w kwocie do 20 tys. zł na sumę 23,860 mln zł oraz 261 zasiłków do 300 tys. zł na sumę 38,985 mln zł.

   Podkreślić należy, że minister spraw wewnętrznych i administracji w wytycznych skierowanych do wojewodów określił ogólne kierunki działania w zakresie udzielania, ze środków rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, pomocy społecznej poszkodowanym w wyniku zdarzeń klęskowych, bez wkraczania w ustawowy tryb załatwiania tych spraw. Bezspornym jest, że zasiłek celowy wypłacany jest na podstawie ustawy o pomocy społecznej, która określa zarówno tryb, jak i zasady rozpoznawania i rozstrzygania spraw o przyznanie zasiłku celowego. Natomiast sformułowanie przez ministra SWiA wytycznych znajdowało uzasadnienie z uwagi na dużą skalę zdarzenia klęskowego i potrzebę uruchomienia w związku z tym znacznych środków z budżetu państwa. Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, iż w przypadku zdarzeń klęskowych istotne było niezwłoczne przekazanie pomocy poszkodowanym.

   Należy wskazać, że ogłoszenie stanu klęski żywiołowej nie stanowi samoistnej czy nawet dodatkowej przesłanki do otrzymania nadzwyczajnej pomocy finansowej z budżetu państwa przez poszkodowane podmioty (np. zasiłków celowych z pomocy społecznej). Zgodnie art. 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558, z późn. zm.) stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej nie daje możliwości zapewnienia dodatkowej pomocy tym osobom, które poniosły straty w wyniku występowania niekorzystnych warunków atmosferycznych (np. powodzi). Celem wprowadzenia stanu klęski żywiołowej jest odmienne określenie zasad działania organów władzy publicznej w celu sprawnego usunięcia skutków klęski oraz niezbędne ograniczenie zakresu wolności i praw człowieka i obywatela. Stan klęski żywiołowej nie jest natomiast niezbędną przesłanką do udzielenia pomocy państwa osobom poszkodowanym zdarzeniem klęskowym.

   Ustawa o pomocy społecznej nie definiuje pojęcia klęski żywiołowej, dlatego uzasadnionym wydaje się posiłkowanie się definicją klęski żywiołowej zawartą w art. 3 ust. 1 ustawy o stanie klęski żywiołowej, zgodnie z którą przez klęskę żywiołową rozumie się katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem. W myśl ww. przepisu katastrofą naturalną jest natomiast zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności z wyładowaniami atmosferycznymi, wstrząsami sejsmicznymi, silnymi wiatrami, intensywnymi opadami atmosferycznymi, długotrwałym występowaniem ekstremalnych temperatur, osuwiskami ziemi, pożarami, suszami, powodziami, zjawiskami lodowymi na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowym występowaniem szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi, albo też działaniami innego żywiołu. Odpowiednio do powyższego w przypadku poniesienia przez rodziny lub osoby samotnie gospodarujące szkód wyrządzonych jednym z ww. zdarzeń o charakterze klęski żywiołowej, w wyniku którego osoby te nie mogą zaspokajać swoich niezbędnych potrzeb bytowych, możliwe jest przyznanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków związanych z usuwaniem ich skutków. Podkreślić należy, że opracowane przez ministra SWiA wytyczne dotyczące przyznawania pomocy dotyczyły jedynie zdarzeń o charakterze klęskowym. Zgodnie bowiem z art. 17 ust. 1 pkt 6 ustawy o pomocy społecznej przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego należy do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym.

   W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotowany został projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (druk sejmowy nr 4184). Projektowane przepisy mają na celu w szczególności zapewnienie niezbędnych potrzeb bytowych osobom poszkodowanym powodzią oraz zapewnienie ciągłości prowadzenia działalności gospodarczej. Przepisy ustawy przewidują m.in. natychmiastowe udzielenie pomocy osobom poszkodowanym żywiołem w formie jednorazowego zasiłku powodziowego w kwocie do 2 tys. zł. Projekt umożliwi również udzielenie jednostkom samorządu terytorialnego dotacji z budżetu państwa na zadania własne związane z usuwaniem skutków powodzi w wysokości większej niż 80% wartości kosztów związanych z usuwaniem tych szkód. Ustawa uchwalona została przez Sejm RP na posiedzeniu w dniu 18 sierpnia 2011 r.

   W związku z ogromnymi stratami w uprawach rolnych spowodowanymi zdarzeniami klęskowymi, jakie miały miejsce w lipcu 2011 r., w tym zdarzeniami z dnia 14 lipca 2011 r. zaistniałymi na terenie województwa mazowieckiego, minister rolnictwa i rozwoju wsi opracował projekt programu pomocy dla poszkodowanych rolników. W dniu 26 lipca 2011 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu pomocy dla rolników, producentów rolnych, rodzin rolniczych, w których gospodarstwach rolnych lub działach specjalnych produkcji rolnej powstały szkody spowodowane wystąpieniem w 2011 r. huraganu, deszczu nawalnego lub przymrozków wiosennych, oraz uchwaliła rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków realizacji programu pomocy dla rodzin rolniczych, w których gospodarstwach rolnych lub działach specjalnych produkcji rolnej powstały szkody spowodowane wystąpieniem w 2011 r. huraganu, deszczu nawalnego lub przymrozków wiosennych (Dz. U. Nr 167, poz. 996).

   Poszkodowani rolnicy będą mogli otrzymać jednorazowy zasiłek celowy z pomocy społecznej w wysokości 5 tys. zł po spełnieniu warunków szczegółowo określonych w ww. rozporządzeniu Rady Ministrów. Program pomocy przewiduje także inne formy wsparcia poszkodowanych, w tym kredyty preferencyjne na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej, a także poręczenia i gwarancje ich spłaty. Przewidziano również pomoc w formie odraczania terminu płatności składek do KRUS, rozkładania ich na dogodne raty, a także umarzania w całości lub części bieżących składek. Z kolei wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast będą mogli przyznać poszkodowanym ulgi w podatku rolnym za 2011 r.

   Odpowiednio do powyższego pomoc państwa zostanie także skierowana do osób, których uprawy zostały zniszczone w wyniku ostatnich zdarzeń klęskowych.

   Zgodnie z art. 4 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590, z późn. zm.) zadania z zakresu planowania cywilnego obejmują także pomoc udzielaną ludności w zapewnieniu jej warunków przetrwania w sytuacjach kryzysowych. W planach zarządzania kryzysowego określa się także organizację ratownictwa, opieki medycznej, pomocy społecznej oraz pomocy psychologicznej (art. 5 ust. 2 pkt 3 ppkt f ww. ustawy). Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie województwa jest wojewoda (art. 14 ust. 1 ustawy).

   Obiektywne kryteria przyznawania pomocy jednostkom samorządu terytorialnego na zadania związane z odbudową infrastruktury określone zostały w wytycznych ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 3 lutego 2011 r. w sprawie zasad i trybu uruchamiania środków budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego na zadania związane z przeciwdziałaniem i usuwaniem skutków zdarzeń noszących znamiona klęsk żywiołowych. Wytyczne określają zasady i tryb udzielania jednostkom samorządu terytorialnego dotacji celowych z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych związanych z remontem i odbudową obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku zdarzeń noszących znamiona klęski żywiołowej, w tym przeciwdziałanie skutkom takich zdarzeń w przyszłości. Zgodnie z ww. zasadami jednostka samorządu terytorialnego może otrzymać środki z rezerwy celowej budżetu państwa na przeciwdziałanie i usuwanie skutków klęsk żywiołowych, jeżeli straty wywołane klęską żywiołową są nie mniejsze niż 5% planowanych dochodów własnych jednostki na rok bezpośrednio poprzedzający rok wystąpienia klęski żywiołowej. Ponadto straty oszacowane przez komisje jednostek samorządu terytorialnego powinny zostać zweryfikowane przez wojewódzkie komisje do spraw szacowania strat.

   W myśl wytycznych, a także stosownie do art. 128 ust. 2 ustawy o finansach publicznych wysokość dotacji nie może przekroczyć 80% kosztów realizacji zadania, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej. Ponadto dotacja nie będzie udzielona, jeżeli wartość zadania po udzieleniu zamówienia publicznego jest mniejsza niż 40 tys. zł, a jednocześnie wartość dotacji nie może być niższa niż 32 tys. zł. Powyższe uzasadnione jest skierowaniem wsparcia z budżetu państwa na realizację tych zadań, z realizacją których jednostka samorządu terytorialnego nie jest w stanie sobie poradzić sama. Należy także podkreślić, iż przekazanie jednostce samorządu terytorialnego dotacji celowej każdorazowo poprzedzone jest umową zawieraną z tą jednostką, stosownie do art. 150 ustawy o finansach publicznych, który m.in. szczegółowo określa przeznaczenie przyznanych środków.

   Jednocześnie uprzejmie informuję, iż organem właściwym w zakresie kwestii wykorzystania środków Funduszu Pracy na pomoc dla osób pracujących przy odbudowie własnych gospodarstw oraz szkoleń dla pracowników pomocy jest minister pracy i polityki społecznej.

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Włodzimierz Karpiński

   Warszawa, dnia 13 września 2011 r.