VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 23343

w sprawie zapobiegania rozprzestrzenianiu się enterokrwotocznych i enteropatogennych szczepów bakterii Eschericha coli

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację panów posłów Zbigniewa Kozaka oraz Leonarda Krasulskiego w sprawie zapobiegania rozprzestrzenianiu się enterokrwotocznych i enteropatogennych szczepów bakterii Escherichia coli, nadesłaną przy piśmie Pana Marszałka z dnia 7 lipca 2011 r., znak SPS-023-23343/11, z upoważnienia prezesa Rady Ministrów pana Donalda Tuska uprzejmie informuję, co następuje.

   Ustosunkowując się do pytań panów posłów dotyczących podejmowanych działań przez służby sanitarno-epidemiologiczne w kwestii zapobiegania rozprzestrzenianiu się enterokrwotocznych i enteropatogennych szczepów bakterii E. coli, informuję, że Escherichia coli (E. coli, pałeczka okrężnicy) jest bakterią występującą w formie wielu odmiennych szczepów (serotypów). Wiele z nich stanowi część naturalnej flory jelitowej człowieka i stale bytuje w przewodzie pokarmowym zdrowych ludzi. Niektóre szczepy, niewystępujące naturalnie u człowieka, a stanowiące część flory bakteryjnej jelit u zwierząt mają zdolność produkowania werotoksyny, ang. Shiga-like toxin (tzw. szczepy enterokrwotoczne o serotypach m.in. O157 i O104).

   Od połowy maja 2011 r. w Niemczech notowano zachorowania wywołane szczepem E. coli 0104:04, który produkuje werotoksynę. Zachorowanie objawia się biegunką, a w ok. 1/4 przypadków u chorych doszło do rozwoju zespołu hemolityczno-mocznicowego, który w części przypadków skutkował trwałymi uszkodzeniami funkcji nerek, a nawet zgonem.

   Od początku epidemii w Niemczech zanotowano ponad 3052 przypadków biegunek wywołanych zakażeniem, zaś u 733 osób rozwinął się zespół hemolityczno-mocznicowy (HUS). Z powodu zakażenia zmarło łącznie 45 osób. Zachorowania wystąpiły również w innych krajach UE, u osób, które w maju i czerwcu odwiedziły Niemcy. Łącznie zakażenia wykryto u 125 osób, u jednej osoby wystąpił zgon z powodu wystąpienia niewydolności nerek w przebiegu zespołu hemolityczno-mocznicowego (HUS).

   W dniu 26 lipca 2011 r. Instytut Roberta Kocha w Berlinie ogłosił wygaśnięcie ogniska epidemicznego E. coli 0104:H4 STEC w Niemczech. Komunikat ten został wydany na podstawie danych epidemiologicznych wskazujących, że od dnia ostatniego zachorowania wywołanego szczepem epidemicznym E. coli upłynęły ponad trzy tygodnie, tj. okres przekraczający ponad 2-krotnie najdłuższy okres wylegania choroby.

   Zachorowania wywołane E. coli 0104:H4 STEC w krajach Unii Europejskiej spowodowały znaczne ograniczenie obrotów warzyw na europejskim rynku i poważne straty ich producentów. Działania prowadzone w obliczu zagrożenia wynikającego z zakażeń wywołanych werotoksycznymi szczepami bakterii E. coli przyczyniły się do rozszerzenia współpracy pomiędzy krajami UE w zakresie zapobiegania chorobom i dolegliwościom ludzkim oraz usuwania innych źródeł zagrożeń dla zdrowia ludzkiego. W zależności od wdrażania krajowych systemów kontroli żywności, jak i systemów zdrowia publicznego w państwach członkowskich na poziomie wspólnotowym kraje Unii Europejskiej muszą być gotowe do stawienia czoła epidemiom szerzącym się przez produkty żywnościowe.

   Ustosunkowując się do pierwszego pytania panów posłów dotyczącego farm ekologicznych wykorzystujących nawożenie naturalne, uprzejmie informuję, iż kwestie związane z zapobieganiem zagrożeniom zdrowia ludzi i zwierząt, które mogą powstać w wyniku stosowania nawozów oraz środków wspomagających uprawę roślin, są uregulowane ustawą z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. z 2007 nr 147, poz. 1033). Do obrotu mogą być wprowadzane nawozy naturalne, wyłącznie zgodnie z przepisami rozporządzenia (WE) Nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 października 2002 roku ustanawiającego przepisy zdrowotne związane z ubocznymi produktami zwierzęcymi nieprzeznaczonymi do spożycia przez ludzi. Rozporządzenie to reguluje m.in. dopuszczalny poziom bakterii Clostridium perfringens, Salmonella oraz bakterii z rodziny Enterobacteriaceae (do tej rodziny należy bakteria E. coli) w produktach opuszczających kompostownie.

   Ponadto zgodnie z art. 3 ww. ustawy nawozy naturalne mogą być zbywane do bezpośredniego rolniczego wykorzystania wyłącznie na podstawie umowy zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Umowa jest następnie przechowywana przez co najmniej 8 lat od dnia jej zawarcia. Takie rozwiązanie umożliwia przeprowadzenie dochodzenia epidemiologicznego w zakresie wyśledzenia źródła zakażeń.

   W odpowiedzi na drugie pytanie uprzejmie informuję, iż w związku ze stwierdzonym na terenie Niemiec zachorowaniami wywołanymi E. coli 0104:H4 STEC oraz ustaleniami niemieckich służb zdrowia publicznego wskazującymi, iż przyczyną zachorowań są skażone warzywa - inspektorzy Państwowej Inspekcji Sanitarnej od dnia 31 maja 2011 r. do dnia 26 lipca 2011 r. przeprowadzili 20 299 kontroli sanitarnych w supermarketach, na targowiskach, w zakładach żywienia zbiorowego. W trakcie kontroli zwracano szczególną uwagę na pochodzenie warzyw i owoców, obecność w sprzedaży ogórków i innych warzyw importowanych z Hiszpanii (pochodzących z prowincji Almeria lub Malaga), warzyw i owoców dystrybuowanych do Polski z Niemiec niezależnie od kraju pochodzenia.

   Zgodnie z poleceniem głównego inspektora sanitarnego do badań mikrobiologicznych pobranych zostało 661 próbek polskich warzyw i owoców, a także pochodzących z Hiszpanii, Niemiec, które trafiły do Polski za pośrednictwem Niemiec z innych krajów. W dotychczas zbadanych próbkach wyniki były negatywne.

   Realizowane czynności kontrolne ukierunkowane były głównie na ocenę:

   - źródła pochodzenia oferowanych do sprzedaży, wykorzystywanych w produkcji i przetwórstwie świeżych owoców i warzyw,

   - prawidłowości funkcjonowania w zakładach systemów identyfikowalności dostawców i odbiorców ww. asortymentu (śledzenie drogi produktu),

   - warunków transportu,

   - warunków przechowywania/ekspozycji w zakładach świeżych owoców i warzyw,

   - prawidłowości przebiegu procesów technologicznych, w których wykorzystywane były jako surowiec świeże warzywa i owoce - przestrzeganie zasad dobrej praktyki produkcyjnej,

   - przestrzegania higieny sprzedaży/produkcji, w tym higieny osobistej personelu - realizacja ustanowionych w zakładach zasad dobrej praktyki higienicznej.

   Z przeprowadzonych kontroli wynika, iż w znacznej części skontrolowanych zakładów oferowane są bądź wykorzystywane w przygotowywaniu potraw wyłącznie warzywa i owoce produkcji krajowej, w większości dostarczane od lokalnych dostawców i rolników w ramach dostaw bezpośrednich. Podczas kontroli prowadzono również działalność informacyjną i edukacyjną w zakresie potencjalnych źródeł zagrożenia, procesu przygotowywania produktów żywnościowych do spożycia, w tym warzyw, oraz zachowania zasad i profilaktyki higieny osobistej.

   Zgodnie z ww. wytycznymi jednostki PIS pobierają do badań w kierunku liczby bakterii E. coli próbki warzyw świeżych, takich jak: ogórki, pomidory, szpinak, rzodkiewka, sałata, marchew, cykoria sałatkowa, kapusta pekińska i kiełki. Do badań pobierane są próbki warzyw krojonych gotowych do spożycia oraz warzyw w całości gotowych do spożycia. Próbki są pobierane w obrocie: w hipermarketach i supermarketach, targowiskach oraz giełdach owocowo-warzywnych. Szczególną uwagę zwraca się na produkty pochodzące z gospodarstw ekologicznych.

   Powyższe wytyczne dotyczą również prowadzenia badań monitoringowych warzyw świeżych. Zgodnie z ww. wytycznym próbki pobierane są w każdym województwie z częstotliwością raz w tygodniu, w ilości po 5 próbek z każdego z ww. rodzaju warzyw świeżych.

   Jednocześnie należy podkreślić, że w Głównym Inspektoracie Sanitarnym opracowywany jest corocznie we współpracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi ˝Plan pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej˝.

   Ww. plan zawiera wytyczne poboru prób przez stacje sanitarno-epidemiologiczne, tj,:

   - kierunki badań,

   - rodzaj produktów,

   - liczbę próbek.

   Plan ma charakter ramowy. Zawarta w nim liczba próbek stanowią obligatoryjne minimum. Ponadto przydzielenie 25-30% (lub większej liczby próbek) ponad plan pozostaje w kompetencji państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego w przypadku:

   - podejrzenia niewłaściwej jakości zdrowotnej i możliwości zagrożenia zdrowia,

   - zatruć,

   - skarg składanych przez konsumentów lub producentów żywności,

   - w ramach kontroli i pobierania próbek w tych podmiotach, u których wcześniej stwierdzono przekroczenia (tzw. follow-up inforcement).

   W ramach ˝Planu pobierania próbek do badania żywności w ramach urzędowej kontroli i monitoringu dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej˝ próbki są badane m.in. w kierunku zanieczyszczeń mikrobiologicznych. W 2011 r. zaplanowano do pobrania i zbadania w tym kierunku 34 056 próbek. Do badań pobierane są próbki z następujących grup asortymentowych:

   - mięso, podroby i przetwory mięsne,

   - drób, podroby i produkty drobiarskie, jaja i ich przetwory,

   - ryby, owoce morza i ich przetwory,

   - mleko i przetwory mleczne,

   - ziarna zbóż i przetwory zbożowo-mączne,

   - wyroby cukiernicze i ciastkarskie,

   - warzywa,

   - owoce,

   - wody mineralne i napoje bezalkoholowe,

   - tłuszcze roślinne,

   - zioła i przyprawy,

   - kawa, herbata, kakao, herbatki owocowe i ziołowe,

   - wyroby garmażeryjne i kulinarne,

   - środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego,

   - suplementy diety.

   Próbki badane są w kierunku bakterii takich jak: Salmonella, Yersinia enterocolitica, Listeria monocytogenes, przypuszczalne Bacillus cereus, drobnoustroje tlenowe mezofilne, grupa Enterobacteriaceae, Escherichia coli, w tym szczep 0157, Campylobacter jejuni.

   Zgodnie w wymaganiami rozporządzenia WE nr 2073/2005 nie ma obowiązku badania próbek w kierunku bakterii enterokrwotocznych takich jak E. coli 0157. Jednak z uwagi na fakt, iż bakteria E. coli 0157 jest jedną z głównych przyczyn zatruć pokarmowych, Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadzi corocznie monitoring w kierunku obecności E. coli 0157 w mięsie, podrobach i przetworach mięsnych. W ramach ww. planu zaplanowano do zbadania w 2011 r. 1620 próbek w kierunku obecności E. coli 0157.

   Pragnę dodać, że EFSA powołała 26 czerwca 2011 r. grupę roboczą EFSA (European Food Safety Authority), w której znaleźli się naukowcy EFSA oraz eksperci z Komisji Europejskiej, Krajów Członkowskich, Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), powołani do koordynacji działań mających na celu znalezienie źródła zakażeń E. coli 0104:H4 w Niemczech. Stwierdzili, że najprawdopodobniej przyczyną zakażeń była partia nasion kozieradki importowana z Egiptu i stosowana do produkcji kiełków. Nie można wykluczyć, że może to dotyczyć również innych partii nasion importowanych z Egiptu w okresie 2009-2011. EFSA zaleciła Komisji Europejskiej podjęcie wszelkich działań mających uchronić konsumenta od narażenia na podejrzane nasiona oraz przeprowadzenie poszukiwań we wszystkich krajach, które mogłyby być odbiorcami tych partii nasion. W tej sytuacji EFSA zaleciła konsumentom zaniechania uprawy kiełków do konsumpcji własnej oraz spożywania kiełków i nasion na surowo.

   Ustosunkowując się do pytania trzeciego panów posłów, uprzejmie informuję, iż Ministerstwo Zdrowia na bieżąco monitoruje zasoby medyczne, które mogą być użyte pod kątem leczenia chorych w warunkach epidemii chorób zakaźnych. Podstawowe zasoby medyczne, które mogą być wykorzystane w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych, przedstawiają się następująco:

   a) liczba szpitali, w których funkcjonują oddziały zakaźne - 95,

   b) liczba oddziałów zakaźnych - 130,

   c) liczba łóżek - 3520.

   Ponadto w odniesieniu do leczenia zakażeń, które mogą skutkować powikłaniami w postaci wystąpienia niewydolności nerek, dostępne są zasoby w postaci 264 stacji dializ zlokalizowanych w szpitalach i przychodniach specjalistycznych oraz 3025 stanowisk dializacyjnych.

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Jakub Szulc

   Warszawa, dnia 1 sierpnia 2011 r.