VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 8078

w sprawie zobowiązań państwa wobec posiadaczy przedwojennych papierów wartościowych

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pani Joanny Skrzydlewskiej, posła na Sejm RP, z dnia 18 lutego 2009 r. (SPS-023-8078/09) w sprawie spłaty zobowiązań zaciągniętych w ramach emisji przedwojennych skarbowych papierów wartościowych, uprzejmie wyjaśniam.

   1. W świetle przepisów prawa roszczenia wynikające z przedwojennych skarbowych papierów wartościowych wyemitowanych przed 1939 r. należy uznać co do zasady za przedawnione, ponieważ ostatni termin zapadalności papierów wartościowych wyemitowanych przez Skarb Państwa przed II wojną światową przypadał na dzień 1 grudnia 1995 r.

   Do roszczeń z tytułu obligacji przedwojennych zastosowanie znajdują odpowiednio:

   1) art. XIX ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. Przepisy wprowadzające przepisy ogólne prawa cywilnego, stanowiący, iż do roszczeń nieprzedawnionych do dnia wejścia w życie ustawy Przepisy ogólne prawa cywilnego będą miały zastosowanie przepisy tej ustawy dotyczące przedawnienia, to jest jej art. 105, w myśl którego roszczenia majątkowe przedawniają się z upływem dziesięciu lat;

   2) art. XXXV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny, stanowiący iż do roszczeń nieprzedawnionych do dnia wejścia w życie Kodeksu cywilnego będą miały zastosowanie przepisy tego kodeksu dotyczące przedawnienia, tj. art. 118 K.c., w myśl którego roszczenia majątkowe podlegają 10-letniemu terminowi przedawnienia.

   2. Przedwojenne obligacje Skarbu Państwa były przedmiotem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (TK) z dnia 24 kwietnia 2007 r. (sygn. akt SK 49/05 - Dz. U. Nr 812, poz. 554). W orzeczeniu tym TK uznał za zgodne z Konstytucją RP ww. przepisy dotyczące terminów przedawnienia roszczeń. Fakt przedawnienia roszczeń wynikających z przedwojennych skarbowych papierów wartościowych potwierdził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2008 r.(sygn. akt 41/08).

   3. Odnośnie terminu wymagalności roszczenia należy stwierdzić, że Skarb Państwa nie przeprowadził wykupu obligacji wyemitowanych przed II wojną światową. Należy jednak mieć na uwadze, iż stosownie do art. 455 K.c. posiadacze przedwojennych obligacji mogli zgłosić Skarbowi Państwa żądanie wypłacenia należnych kwot z obligacji. Zgodnie z art. 120 § 1 K.c., jeżeli wymagalność roszczenia, od której zaczyna bieg przedawnienie, zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej wymaganym terminie. Dla posiadaczy przedwojennych obligacji tym najwcześniej możliwym terminem był ostateczny termin wykupu danej obligacji. Ponadto uprzejmie informuję, iż przepisy regulujące początek biegu terminu przedawnienia mają charakter bezwzględnie obowiązujący, strony nie mogą więc w drodze czynności prawnej ustanawiać odrębnych reguł w zakresie ustalania początku biegu terminu przedawnienia, nie mogą też uzależniać początku biegu tego terminu od innych zdarzeń prawnych niż wskazane w ustawie. Ponadto należy mieć na uwadze, że instytucja przedawnienia jest instytucją prawa cywilnego powszechnie stosowaną, mającą na celu zapewnienie pewności obrotu gospodarczego.

   4. W okresie 1939-1945, tj. w okresie II wojny światowej, bieg terminu przedawnienia zgodnie z art. 121 pkt 4 K.c. został zawieszony i okres ten nie był uwzględniany przy obliczaniu biegu terminu przedawnienia. Natomiast odnośnie okresu powojennego, tj. lat 1945-1989, pragnę wyjaśnić, iż okres ten nie może być uznany za ˝siłę wyższą˝ uzasadniającą zawieszenie biegu terminu przedawnienia. Jak wskazał SN w wyroku z dnia 9 listopada 2001 r. (I CKN 690/99), samo ˝zaniechanie dochodzenia roszczenia na drodze sądowej ze względu na negatywną postawę przedstawicieli państwa wobec takich roszczeń nie może być uznane za siłę wyższą˝. Ponadto należy dodać, iż nawet gdyby podzielić argumentację, że w okresie PRL-u obowiązujący wówczas ustrój społeczno-polityczny nie stwarzał warunków do wystąpienia z roszczeniami wynikającymi z przedwojennych skarbowych papierów wartościowych, to argument ten stracił na znaczeniu po 1989 r., a więc jeszcze w okresie, kiedy większość roszczeń nie była przedawniona.

   5. Wprawdzie art. 19 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. o zaciąganiu nowych i określaniu wysokości nieumorzonych zobowiązań pieniężnych (Dz. U. Nr 45, poz. 332, z późn. zm.) zawierał upoważnienie dla Rady Ministrów do wydania, na wniosek ministra skarbu, rozporządzenia w sprawie przedterminowego wykupu, konwersji lub konsolidacji wszystkich lub niektórych papierów wartościowych emitowanych m.in. przez Skarb Państwa, jednak Rada Ministrów takiego rozporządzenia nie wydała. Należy przy tym zauważyć, że przedmiotowa delegacja stwarzała jedynie możliwość, a nie nakładała obowiązek (delegacja fakultatywna) na Radę Ministrów. W związku z czym nie sposób uznać zaniechania Rady Ministrów ze skorzystania z delegacji ustawowej zawierającej upoważnienie fakultatywne za postępowanie bezprawne. Posiadacze przedwojennych skarbowych papierów wartościowych mogli dochodzić swych roszczeń niezależnie od tego, czy wydano, czy nie wydano rozporządzenia wykonawczego. Brak przepisów nie stanowił w tym zakresie żadnej przeszkody. Takie stanowisko potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z 24 listopada 2000 r. (III CZP 37/00).

   6. Odnosząc się do podniesionej przez panią poseł kwestii wypłaty przez Skarb Państwa odszkodowań obywatelom państw obcych, uprzejmie wyjaśniam, iż zawarte po II wojnie światowej porozumienia międzynarodowe, na mocy których zaspokajane były roszczenia z przedwojennych papierów wartościowych, ale będących w posiadaniu obywateli państw obcych, dotyczyły regulacji wzajemnych zobowiązań między Polską a danym krajem. Beneficjentem środków finansowych przekazywanych przez Polskę był dany kraj, a nie jego obywatele. Umowy te co do zasady nie regulowały zasad postępowania z tymi środkami finansowymi. Tym samym jeżeli zostały one przeznaczone na zaspokojenie roszczeń posiadaczy polskich przedwojennych skarbowych papierów wartościowych, to decydowało o tym państwo, któremu te środki zostały wypłacone. Państwo to też decydowało o wysokości wypłaconych świadczeń, ponieważ kwoty, jakie wypłaciła Polska, były wielkościami ryczałtowymi.

   7. W obecnej sytuacji należy uznać, że nie istnieje uzasadnienie dla tworzenia specjalnych przepisów prawnych dotyczących przedwojennych obligacji Skarbu Państwa. Posiadacze takich obligacji mogą dochodzić swoich roszczeń przed sądami powszechnymi, które są właściwe do rozstrzygnięcia spraw tego rodzaju.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Elżbieta Chojna-Duch

   Warszawa, dnia 12 marca 2009 r.