VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
na interpelację nr 19969
w sprawie ochrony danych osobowych zawartych w e-księgach wieczystych
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Macieja Orzechowskiego oraz grupy posłów w sprawie ochrony danych osobowych zawartych w e-księgach wieczystych, przesłaną przy piśmie z dnia 19 stycznia 2011 r., znak: SPS-023-19969/11, uprzejmie przedstawiam pisemną odpowiedź.
System informatyczny zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych został wykonany i jest eksploatowany zgodnie z ustawą z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361, z późn. zm.), powoływaną dalej jako u.k.w.i.h., oraz przepisami wykonawczymi do tej ustawy. Uprawnienie sądów do zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym wynika z art. 251 ust. l u.k.w.i.h. Zgodnie z art. 363 ust. 1, dla prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym, o którym mowa powyżej, minister sprawiedliwości tworzy i utrzymuje centralną bazę danych ksiąg wieczystych stanowiącą ogólnokrajowy zbiór ksiąg wieczystych prowadzonych w tym systemie.
Problem zagrożenia pozyskiwania danych osobowych z ksiąg wieczystych w celach innych niż ustalenie stanu prawnego nieruchomości nie jest nowy. Zgodnie bowiem z art. 2 u.k.w.i.h. księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę. Zasada jawności wyraża zatem jedną z fundamentalnych funkcji polskiego systemu ksiąg wieczystych mającą elementarne znaczenie z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa prawnego obrotu nieruchomościami. Księgi wieczyste mogą bowiem spełniać należycie funkcję rejestru stanu prawnego nieruchomości tylko wtedy, gdy dla każdego są dostępne, a ich treść jest jawna.
Księgi wieczyste są jawne pod względem formalnym i materialnym. Jawność formalna oznacza m.in. prawo każdej osoby do przeglądania księgi wieczystej. Jawność księgi wieczystej nie jest także w żaden sposób uzależniona od konieczności spełnienia przez osoby zainteresowane przeglądaniem księgi wieczystej jakiegokolwiek warunku, poza dokładną znajomością numeru księgi wieczystej. Konsekwencją ustawowej zasady jawności ksiąg wieczystych jest nieskuteczność powoływania się na nieznajomość wpisów i uczynionych wzmianek o złożonych wnioskach o wpis.
Zasada jawności materialnej wyrażona została natomiast w art. 3 u.k.w.i.h., na podstawie którego domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym oraz że prawo wykreślone nie istnieje. Zasada jawności materialnej polega na tym, że księga wieczysta ujawnia stan prawny nieruchomości, dla której jest prowadzona.
Wyrażona w art. 2 u.k.w.i.h. zasada jawności ksiąg wieczystych prawidłowo jest realizowana, gdy do ksiąg wieczystych zagwarantowany jest powszechny dostęp, co osiąga się właśnie m.in. dzięki wglądowi przez Internet. Niewątpliwie zaś dostęp ten winien zostać zorganizowany w taki sposób, by każda osoba mogła zapoznać się z treścią księgi wieczystej w każdej chwili (nawet poza godzinami urzędowania sądów) i nie mogła zasłaniać się nieznajomością wpisów w tej księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę, z powodu braku możliwości dostępu do jej treści. Zapewnienie takich warunków powoduje, iż zasada jawności realizowana jest w pełni i nie jest ograniczona godzinami urzędowania sądów prowadzących księgi wieczyste. Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, że dla niektórych zainteresowanych wiedza dotycząca stanu prawnego oznaczonej nieruchomości jest niezbędna również w czasie, gdy sąd prowadzący księgi wieczyste jest zamknięty.
Zasada jawności ksiąg wieczystych oznacza również, że wszystkie dane - w tym osobowe - znajdujące się w treści księgi wieczystej są jawne i nie można zasłaniać się ich nieznajomością. W ocenie Ministerstwa Sprawiedliwości niedopuszczalna byłaby także sytuacja polegająca na tym, by prawo do przeglądania księgi wieczystej realizowane było w ograniczonym zakresie (tj. z pominięciem określonych danych). Tego rodzaju działanie w żaden sposób nie realizowałoby bowiem zasady jawności ksiąg wieczystych, co więcej, mogłoby wprowadzać w błąd osoby przeglądające księgi wieczyste. Realizacja obowiązku zapewniania zasady jawności ksiąg wieczystych, a także wykonanie uprawnienia wynikającego z powyższej zasady nie może się odbyć bowiem bez udostępnienia danych osobowych zawartych w treści księgi wieczystej. Odmienne stanowisko, stosownie do którego urzeczywistnienie powyższej zasady mogłaby odbywać się bez udostępniania danych osobowych zawartych w treści księgi wieczystej, prowadziłoby w istocie do odmowy udostępnienia treści księgi, a tym samym naruszenia jednej z podstawowych oraz fundamentalnych zasad systemu ksiąg wieczystych.
Ministerstwo Sprawiedliwości zwraca również uwagę, iż realizacja zasady jawności księgi wieczystej prowadzić może do rozpowszechnienia danych zawartych w treści księgi bez względu na sposób udostępniania księgi do wglądu, tj. w siedzibie sądu czy też poza sądem (przez Internet). Podkreślić bowiem należy, iż prawo do przeglądania księgi wieczystej jest w zasadzie nieograniczone. Każda osoba, która zna numer księgi wieczystej, może bez ograniczeń zapoznać się z treścią księgi wieczystej bądź uzyskać jej odpis. Przy czym zarówno obecnie, jak i przed udostępnieniem prawa wglądu przez Internet do księgi wieczystej każda osoba mogła uczynić to poprzez nieograniczony wgląd do księgi w siedzibie sądu. Zarówno w poprzednim, jak i nowym systemie udostępnienia do wglądu ksiąg wieczystych w żaden sposób nie jest bowiem możliwe kontrolowanie celów, dla których pozyskuje się dane z treści księgi wieczystej. Powyższe wynika z istoty jawnych rejestrów, do których dostęp jest nieograniczony.
Dodać przy tym tylko należy, iż na ograniczoną kontrolę rejestrów jawnych w zakresie weryfikowania przez administratora odbiorców danych oraz zakresu danych udostępnianych z rejestrów jawnych wskazują także przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentacji przetwarzania danych osobowych oraz warunków technicznych i organizacyjnych, jakim powinny odpowiadać urządzenia i systemy informatyczne służące do przetwarzania danych osobowych (Dz. U. Nr 100, poz. 1024). Zgodnie bowiem z § 7 ust. 1 pkt 4 ww. rozporządzenia, dla każdej osoby, której dane osobowe są przetwarzane w systemie informatycznym - z wyjątkiem systemów służących do przetwarzania danych osobowych ograniczonych wyłącznie do edycji tekstu w celu udostępnienia go na piśmie - system ten zapewnia odnotowanie informacji o odbiorcach, w rozumieniu art. 7 pkt 6 ustawy, którym dane osobowe zostały udostępnione, dacie i zakresie tego udostępnienia, chyba że system informatyczny używany jest do przetwarzania danych zawartych w zbiorach jawnych.
Z powyżej wskazanych względów nie jest także możliwe kontrolowanie sposobu wykorzystywania danych pozyskanych z jawnego rejestru. Przedmiotową weryfikację może natomiast przeprowadzić osoba, której dane osobowe pozyskano z księgi wieczystej i której dane są przetwarzane w innych celach niż cele wynikające z księgi. Podkreślić bowiem należy, iż jawność danych osobowych sama w sobie nie stanowi przesłanki legalizującej proces gromadzenia danych z jawnego rejestru przez inny podmiot niż prowadzący rejestr i w celach innych, niż wynika to z przepisów regulujących jawny rejestr. Innymi słowy, jeżeli prowadzony rejestr ksiąg wieczystych jest jawny, to nie oznacza, by z uwagi na powyższą jawność dopuszczalne było gromadzenie z tego rejestru danych osobowych w celach innych niż ujawnienie stanu prawnego nieruchomości. Dodać jednocześnie należy, iż ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz. U. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.) przewiduje cały szereg instrumentów prawnych umożliwiających osobom, których dane zostały pozyskane z rejestru ksiąg wieczystych w celach innych niż ustalenie stanu prawnego nieruchomości, ochronę swoich praw (art. 18, 32, 33 ustawy o ochronie danych osobowych), nie wyłączając prawa do złożenia przez nich zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 50 ustawy o ochronie danych osobowych, bądź też dochodzenia na drodze cywilnej ochrony swoich praw wynikających z naruszenia dóbr osobistych określonych w art. 23 Kodeksu cywilnego.
Odnosząc się do poruszonego w interpelacji braku przepisów nakazujących identyfikację osoby sprawdzającej treść księgi wieczystej przez Internet, uprzejmie informuję, że Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi prace nad projektem założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, którego celem jest m.in. uregulowanie powszechnego dostępu przez Internet na poziomie przepisów ustawy. W trakcie prac rozważany był problem wymagania od osoby przeglądającej księgi wieczyste przez Internet swoich danych osobowych. Koncepcja ta została uznana za chybioną wobec faktycznego braku możliwości weryfikacji prawdziwości podawanych danych.
Art. 363 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zobowiązuje ministra sprawiedliwości do zapewnienia bezpieczeństwa centralnej bazy danych ksiąg wieczystych, w szczególności ochrony przed nieuprawnionym dostępem osób trzecich, zniszczeniem oraz utratą danych. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych każdy ma prawo do ochrony dotyczących go danych osobowych. Zatem minister sprawiedliwości dokłada wszelkich starań, aby zapewnić bezpieczeństwo centralnej bazy danych ksiąg wieczystych oraz ochronić zbiór danych, w tym danych osobowych, przed nieuprawnionym dostępem osób trzecich. Od strony technicznej zostały wdrożone zabezpieczenia uniemożliwiające automatyczne pobieranie danych z centralnej bazy danych w celu przechowywania kopii bazy danych ksiąg wieczystych. Zapewnienie bezpieczeństwa nie może jednak być w kolizji z fundamentalną zasadą jawności ksiąg wieczystych nakazującą udostępnienie przeglądania księgi wieczystej każdej osobie prawnej lub fizycznej.
Rozumiejąc jednak powstały problem, w opracowywanym projekcie założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece Ministerstwo Sprawiedliwości planuje zawarcie założeń do przepisów umożliwiających karnoprawną ochronę danych zawartych w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych w stopniu większym, niż wynika to z przepisów ustawy o ochronie danych osobowych. Rozważane jest wprowadzenie przepisu wskazującego na ministra sprawiedliwości jako podmiot wyłącznie uprawniony do przetwarzania danych zawartych w zbiorze danych centralnej bazy danych ksiąg wieczystych, z możliwością powierzenia tego uprawnienia wskazanym podmiotom, a także przepisów karnych określających sankcje za naruszenie tej zasady.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Piotr Kluz
Warszawa, dnia 9 lutego 2011 r.