VI kadencja

Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej

na interpelację nr 7373

w sprawie ujednolicenia orzekania o niepełnosprawności między ZUS i KRUS a zespołem do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności

   Odpowiadając na przekazaną przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 20 stycznia 2009 r., znak: SPS-023-7373/09, interpelację pana posła Józefa Piotra Klima w sprawie ujednolicenia orzekania o niepełnosprawności między ZUS i KRUS a zespołem do spraw orzekania o niepełnosprawności, uprzejmie wyjaśniam:

   Orzecznictwo o niepełnosprawności, realizowane przez zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, nie jest sprzeczne z orzecznictwem o niezdolności do pracy, realizowanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Pomiędzy tymi orzecznictwami występują natomiast różnice, które wynikają z celów, do jakich systemy zostały powołane. Najważniejszą z różnic jest to, że niepełnosprawność nie oznacza braku zdolności do pracy.

   System rentowy (realizowany przez organy orzecznicze ZUS/KRUS) w postępowaniu orzeczniczym kieruje się kryteriami pozwalającymi ustalić niezdolność do pracy i na tej podstawie ustala prawo do świadczenia rentowego - jako rekompensaty za utraconą zdolność do zarobkowania - jedynie w stosunku do osób spełniających warunki określone w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1118, z późn. zm.) i ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25, z późn. zm.). Stopień naruszenia sprawności organizmu, będący podstawą diagnozy orzeczniczej w systemie rentowym, służy do określenia rozmiaru i zakresu ograniczeń, jakich doznaje osoba w pełnieniu aktywności zawodowej, możliwości zarobkowania i uzyskania samodzielności ekonomicznej

   Natomiast naruszenie sprawności organizmu, służące diagnozie orzeczniczej ustalającej niepełnosprawność, jest podstawą do określenia ograniczeń, jakich doznaje osoba w samodzielnej egzystencji lub pełnieniu ról społecznych. Decyzja o zaliczeniu osoby do odpowiedniego stopnia niepełnosprawności nie tylko potwierdza samą niepełnosprawność, wskazuje również formy rehabilitacji zawodowej i społecznej, z jakich osoba orzeczona może korzystać, oraz warunkuje prawo do korzystania z wielu ulg i uprawnień przyznanych na podstawie odrębnych przepisów (m. in. z zakresu pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, dodatków mieszkaniowych), wspierających osoby niepełnosprawne w życiu osobistym lub społecznym.

   W postępowaniu służącym ustaleniu niepełnosprawności istotne znaczenie odgrywa kryterium społeczne, które nie występuje w orzeczeniach rentowych. Rozdzielenie orzecznictwa na rentowe i pozarentowe było więc uzasadnione z uwagi na odrębność celów orzekania.

   Jednocześnie pomimo tych różnic ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92, z późn. zm.) traktuje, co do zasady, osoby posiadające orzeczenie ZUS i KRUS na równi z osobami niepełnosprawnymi posiadającymi orzeczenie zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności dla celów ulg i uprawnień przewidzianych w tej ustawie. W świetle art. 5 ww. ustawy orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o:

   1) całkowitej niezdolności do pracy traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;

   2) niezdolności do samodzielnej egzystencji traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;

   3) całkowitej niezdolności do pracy traktowane jest na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;

   4) częściowej niezdolności do pracy traktowane jest na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.

   Natomiast zgodnie z art. 62 przedmiotowej ustawy osoby, które przed dniem 1 stycznia 1998 r. zostały zaliczone do jednej z grup inwalidów, są osobami niepełnosprawnymi w rozumieniu ustawy, jeżeli przed tą datą orzeczenie o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów nie utraciło mocy. Osoby o stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym uznaje się za niepełnosprawne, z tym że:

   1) osoby, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, traktuje się jako zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności;

   2) pozostałe osoby traktuje się jako zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

   W ciągu jedenastu lat od wprowadzenia reformy orzecznictwa (polegającej na oddzieleniu systemu rentowego od systemu pozarentowego) podejmowane były - dla dobra osób niepełnosprawnych - próby skoordynowania tych systemów. Ich zasadniczym zadaniem było uniknięcie podwójnego orzekania dla celów rentowych i pozarentowych. W tym celu w roku 2002 wprowadzono do ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przepis art. 5a służący ustalaniu wskazań do ulg i uprawnień osobom posiadającym ściśle określone orzeczenia organów rentowych, bez konieczności przechodzenia pełnej procedury orzeczniczej. Natomiast w roku 2007 znowelizowano przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w celu umożliwienia traktowania osób legitymujących się orzeczeniami o niezdolności do samodzielnej egzystencji (wydawanymi przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych) na równi z osobami niepełnosprawnymi.

   Przedmiotowe działania nie przyniosły jednak (m.in. ze względu na odległość czasową pomiędzy ustaleniem grupy inwalidzkiej lub niezdolności do pracy a określeniem wskazań do korzystania z ulg i uprawnień) oczekiwanego rezultatu. W mojej ocenie system nie uwzględnia we właściwym zakresie interesów obywatela, który dla każdej instytucji musi gromadzić oddzielnie dokumenty, często powtarzać badania diagnostyczne i konsultacje specjalistyczne i poddawać się badaniu przez różne zespoły orzekające. Nie bez znaczenia pozostaje także czynnik ekonomizacji systemu orzeczniczego.

   Mając na uwadze powyższe oraz kierując się potrzebą zdiagnozowania obecnie funkcjonujących systemów orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy, w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej podjęte zostały działania mające na celu przygotowanie projektu założeń zmian systemowych w zakresie orzekania o niepełnosprawności oraz niezdolności do pracy. Działania te będą obejmowały:

   - dokonanie oceny działania pięciu systemów orzeczniczych w kontekście ich kompatybilności i konieczności koordynacji działań lub możliwości ich zintegrowania,

   - przygotowanie projektu założeń zmian systemowych w zakresie orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy,

   - po przyjęciu przez Radę Ministrów założeń przystąpienie do opracowania projektu regulacji prawnych dotyczących orzekania o niepełnosprawności i niezdolności do pracy.

   Minister

   Jolanta Fedak

   Warszawa, dnia 27 lutego 2009 r.