VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury - z upoważnienia ministra - na ponowną interpelację poseł Danuty Olejniczak

na interpelację nr 10134

w sprawie kredytów mieszkaniowych tzw. starego portfela, które były zaciągane przez spółdzielnie mieszkaniowe w imieniu poszczególnych członków na przełomie lat 80. i 90. na poczet realizacji budownictwa mieszkaniowego, oraz praktyk banków dotyczących spłaty tych kredytów

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na kolejną interpelację pani poseł Danuty Olejniczak, przekazaną przy piśmie Pana Marszałka z dnia 7 września 2009 r., znak SPS-023-10134p/09, w sprawie kredytów mieszkaniowych tzw. starego portfela, zawierającą uwagi do odpowiedzi na interpelację udzieloną przez ministra infrastruktury w piśmie z dnia 21 lipca br., znak: BS-WPGa-0701-61/09/2229, uprzejmie przedstawiam uzgodnione z ministrem finansów dodatkowe wyjaśnienia.

   W chwili rozpoczęcia przemian gospodarczych w Polsce na przełomie lat 80. i 90. banki związane były ze spółdzielniami mieszkaniowymi umowami kredytowymi niezawierającymi postanowień określających wysokość oprocentowania, zasad kapitalizacji odsetek, okoliczności, w jakich może nastąpić zmiana oprocentowania kredytu, a także sposobu informowania o zmianie oprocentowania kredytu.

   Ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. Prawo bankowe (Dz. U. Nr 7, poz. 56, z późn. zm.) upoważniała w art. 25 ust. 1 prezesa NBP do określania granic odsetek pobieranych od kredytów w ramach założeń polityki pieniężno-kredytowej. Ww. ustawa nie przewidywała wymogu określania w umowach kredytowych oprocentowania kredytu ani zasad kapitalizacji niespłaconej części zadłużenia kredytowego, nie definiowała pojęcia umowy kredytu ani nie określała jej elementów.

   Ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe (Dz. U. Nr 4, poz. 21, późn. zm.), która obowiązywała w okresie od 10 lutego 1989 r. do 31 grudnia 1997 r. wprowadziła w art. 27 definicję umowy kredytowej oraz jej istotne postanowienia, a także stanowiła w art. 33 ust. 1, że bank pobiera od wykorzystanego kredytu oprocentowanie według stawki zmiennej lub stałej, stosownie do postanowień umowy kredytowej. Tak więc dopiero od dnia 10 lutego 1989 r. umowy kredytowe zawierane przez banki ze spółdzielniami mieszkaniowymi zaczęły zawierać postanowienia określające wysokość oprocentowania kredytu, z zastrzeżeniem możliwości zmiany wysokości oprocentowania.

   Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 kwietnia 1989 r. w sprawie zmiany przepisów wykonawczych dotyczących zasad udzielania i oprocentowania kredytów na cele budownictwa mieszkaniowego (Dz. U. Nr 22, poz. 118) zmieniające rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1988 r. w sprawie ogólnych zasad udzielania kredytu bankowego na cele mieszkaniowe (Dz. U. z 1989 r. Nr 1, poz. 1) określiło wysokość oprocentowania kredytu udzielanego spółdzielniom mieszkaniowym na poziomie 3% - w przypadku mieszkań przydzielanych na warunkach spółdzielczego prawa do lokalu i 6% - w przypadku mieszkań przydzielanych na warunkach spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. W związku z powyższym w zawieranych umowach kredytowych określano oprocentowanie kredytów na poziomie 3% i 6%, z zastrzeżeniem możliwości zmiany wysokości oprocentowania.

   Kwestia kapitalizacji odsetek nie była w tym okresie regulowana w umowach kredytowych, jak również orzecznictwo sądowe tamtego okresu nie wskazywało konieczności określenia warunków, od jakich zależy zmiana oprocentowania kredytów udzielanych spółdzielniom mieszkaniowym, gdyż oprocentowanie to było ustalone w ww. rozporządzeniu.

   Spółdzielnie mieszkaniowe korzystały z preferencyjnego oprocentowania do dnia 1 stycznia 1990 r., tj. do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o uporządkowaniu stosunków kredytowych (Dz. U. Nr 74, poz. 440). Ustawa ta mająca charakter szczególny - wydana w związku z zasadniczą zmianą systemu gospodarczego i ustroju państwa - dokonała ingerencji w treść umów kredytowych poprzez uchylenie postanowień tych umów ustalających oprocentowanie kredytów według stawek stałych i preferencyjnych, z równoczesnym wyraźnym zastrzeżeniem, że w pozostałym zakresie umowy te pozostają bez zmian.

   Jednocześnie w ww. ustawie ustalono, że kredytobiorcom może być udzielona pomoc polegająca na pokrywaniu ze środków budżetowych części zadłużenia wobec banku lub części należnego bankowi oprocentowania. Art. 2 ww. ustawy stanowił, że:

   - należności banków z tytułu zmienionego, stosownie do przepisów niniejszej ustawy, oprocentowania kredytów za rok 1990 podlegają spłacie w 40% kwoty odsetek, a w pozostałej części są dopisywane do zadłużenia kredytobiorcy (ust. 1);

   - na żądanie kredytobiorcy bank pobiera od niego oprocentowanie w wysokości wyższej od określonej w ust. 1, kwota odsetek dopisywanych do zadłużenia kredytobiorcy ulegała wówczas odpowiedniemu obniżeniu (ust. 2);

   - w 1990 r. w szczególnie uzasadnionych przypadkach, w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy, bank może na żądanie kredytobiorcy dopisać do jego zadłużenia więcej niż 60% oprocentowania kredytu (ust. 3).

   Wprowadzono więc podstawę ustawową kapitalizacji niespłaconych, a także niewykupionych przez budżet państwa odsetek. Szczegółowy zakres, zasady i tryb udzielania pomocy w spłacie należnego bankowi oprocentowania ustalane były przez Radę Ministrów, w drodze rozporządzenia. Przewidziana po raz pierwszy przez ww. ustawę kapitalizacja niespłaconych odsetek od kredytów korespondowała z przepisem art. 482 § 2 Kodeksu cywilnego, znoszącym ograniczenia przewidziane w § 1 tego artykułu w odniesieniu do pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

   Jednocześnie Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 7 kwietnia 1994 r. (III CZP 34/94) stwierdził, iż przepis art. 482 § 1 Kodeksu cywilnego, który proklamuje tzw. zakaz anatocyzmu, czyli zakaz umawiania się z góry o odsetki od zaległych odsetek, nie ma zastosowania do spłaty należności banków powstałych z tytułu, zmienionego ustawą z 28 grudnia 1989 r. o uporządkowaniu stosunków kredytowych, oprocentowania kredytów za rok 1990.

   Wobec narastania bardzo znacznych obciążeń kredytobiorców spółdzielni mieszkaniowych, a w konsekwencji ich członków, wydane zostało na podstawie ww. ustawy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1990 r. w sprawie zakresu, zasad i trybu udzielania kredytobiorcom pomocy ze środków budżetowych w spłacie części należnego bankom oprocentowania od kredytów udzielonych do dnia 31 grudnia 1989 r. oraz rozporządzenie RM z dnia 9 kwietnia 1990 r. w sprawie zakresu, zasad i trybu udzielania kredytobiorcom pomocy ze środków budżetowych w 1990 r. w spłacie części należnego bankom oprocentowania od kredytów udzielonych po dniu 31 grudnia 1989 r. Te akty wykonawcze przewidywały m.in. spłacenie w 1990 r. ze środków budżetu centralnego 32% należnego bankom oprocentowania kredytów udzielonych na cele budownictwa mieszkaniowego. Pozostała część oprocentowania, tj. niespłacona przez kredytobiorców i niepokryta przez budżet państwa, podlegała kapitalizacji zgodnie z art. 2 ust. 1-3 oraz art. 3 ust. 3 ustawy o uporządkowaniu stosunków kredytowych.

   Rozporządzenia powyższe utraciły moc na podstawie § 4 ust. 1 rozporządzenia RM z dnia 21 maja 1991 r. w sprawie zakresu, zasad i trybu udzielania kredytobiorcom pomocy ze środków budżetowych w 1991 r. w spłacie części należnego bankom oprocentowania od kredytów.

   W 1991 r. pomocy państwa w spłacie kredytów mieszkaniowych nadany został inny kształt. Od dnia 1 stycznia 1991 r. obowiązywało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 marca 1991 r. w sprawie zasad i trybu wykupienia należności banków z tytułu skapitalizowania w 1991 r. odsetek od kredytów mieszkaniowych (dotyczące odsetek od kredytów zaciągniętych do dnia 31 grudnia 1990 r.), które wprowadziło zmienione zasady wykupu ze środków budżetowych odsetek od kredytów mieszkaniowych, wiążąc je z normatywną wielkością spłaty odsetek i rat kapitałowych za 1 m² powierzchni użytkowej mieszkania, ustalaną w powiązaniu z przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem w podstawowych działach gospodarki narodowej oraz z poziomem miesięcznych dochodów gospodarstwa domowego kredytobiorcy (członka spółdzielni). Niespłacone przez kredytobiorców skapitalizowane przez bank odsetki od kredytów na inwestycje, których realizacja została zakończona, podlegały w 100% wykupieniu ze środków budżetowych. W przypadku kredytów w okresie realizacji wykupieniu ze środków budżetowych podlegało 40% należności banków z tytułu skapitalizowanych odsetek, do wysokości przewidzianej w ustawie budżetowej na rok 1991.

   Od dnia 21 października 1991 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 października 1991 r. w sprawie zasad i trybu wykupienia należności banków z tytułu odsetek od kredytów mieszkaniowych, które ponownie zmieniło zasady i tryb wykupienia ze środków budżetu państwa należności banków z tytułu odsetek od kredytów mieszkaniowych. Wprowadzono zasadę, iż należności banków z tytułu niespłaconych przez kredytobiorców odsetek od tych kredytów objęte są przejściowym wykupem przez budżet oraz określono nowe warunki objęcia kredytów mieszkaniowych pomocą państwa w spłacie; ustalono m.in. wymóg hipotecznego zabezpieczenia tych kredytów oraz zobowiązania się kredytobiorcy do przeznaczania na spłatę kredytu wraz z odsetkami nie mniej niż 25% miesięcznych dochodów gospodarstwa domowego w całym okresie spłaty i umożliwienia kontroli przez bank wypełniania tego warunku.

   W latach 1992-1995 zasady pomocy państwa w spłacie kredytów mieszkaniowych podlegały regułom przyjętym w rozporządzeniach Rady Ministrów wydanych na podstawie powołanej ustawy o uporządkowaniu stosunków kredytowych oraz ustaw budżetowych na kolejne lata tego okresu.

   W § 3 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zasad i trybu wykupienia należności banków z tytułu odsetek od kredytów mieszkaniowych zaciągniętych do dnia 20 października 1991 r. wprowadzono zasadę corocznego określania maksymalnej wysokości oprocentowania kredytów mieszkaniowych korzystających z ulg w spłacie. W 1992 r. nie mogło ono przekroczyć 110% stopy procentowej kredytu refinansowego NBP. Ta sama wysokość oprocentowania obowiązywała w latach 1993-1994.

   Przedstawione powyżej akty prawne umożliwiły stosowanie przez banki oprocentowania według zmiennej stopy oraz kapitalizację odsetek, co znalazło również potwierdzenie w orzecznictwie sądowym.

   Odpowiedzią na zagadnienie przedstawione w pkt 6 interpelacji jest inicjatywa poselska zawarta w druku nr 2065, której wejście jak najszybciej w życie będzie stanowić dalsze, istotne rozwinięcie formy pomocy w spłacie, ukształtowanej od 1996 r. w art. 10 ust. 1 pkt 5 i art. 11 ust. 6 ustawy z dnia 30 listopada 1996 r. o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych, udzielaniu premii gwarancyjnych oraz refundacji bankom wypłaconych premii gwarancyjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1115, z późn. zm.).

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Piotr Styczeń

   Warszawa, dnia 29 września 2009 r.