VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 10837

w sprawie pogarszającej się sytuacji ludzi o niskich dochodach

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana Krzysztofa Tchórzewskiego, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w sprawie pogarszającej się sytuacji ludzi o niskich dochodach, uprzejmie informuję:

   Pomoc dla osób, które znalazły się w trudnej sytuacji materialnej spowodowanej kryzysem, może być udzielana zgodnie z przepisami określonymi w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U z 2008 r. Nr 115, poz. 728, z późn. zm).

   Przepisy ustawy o pomocy społecznej przewidują możliwość udzielenia pomocy osobom lub rodzinom, w szczególnie uzasadnionych przypadkach w formie pieniężnej lub rzeczowej, w celu zaspokojenia niezbędnych potrzeb bytowych. Działania pomocy społecznej mogą być działaniami elastycznymi, dostosowanymi do aktualnej sytuacji materialnej osób i rodzin, spowodowanymi nie tylko przez niedostatek finansowy, ale także przez pojawianie się różnorakich innych ryzyk socjalnych, przy czym istnieje prawna możliwość udzielania skutecznej pomocy społecznej także w sytuacjach wyjątkowych, gdy posiadany dochód przekracza przewidziane prawem progi dochodowe (art. 40 i 41 ustawy o pomocy społecznej). W takiej sytuacji istnieje możliwość ubiegania się o pomoc w formie zasiłku celowego, przyznawaną w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu. W szczególnie uzasadnionych przypadkach może być przyznany specjalny zasiłek celowy niepodlegający zwrotowi lub zasiłek okresowy, zasiłek celowy lub pomoc rzeczowa, pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku. Powyższe zasiłki należą do zadań własnych gminy i to na niej spoczywa obowiązek z jednej strony dokładnego rozpoznania sytuacji, w jakiej znalazła się osoba lub rodzina, z drugiej zaś strony obowiązek zorientowania na możliwości finansowe władz samorządu terytorialnego.

   Proszę zwrócić uwagę na fakt, iż podmiotem odpowiedzialnym za zapewnienie osobom znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji życiowej, której nie mogą przezwyciężyć, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości, pomocy w formie posiłku są władze samorządu terytorialnego, nie administracja rządowa.

   Budżet państwa zapewnia wypłatę zasiłków będących zadaniami zleconymi z zakresu administracji rządowej. Przez gminę realizowane są w ramach zadań zleconych: zasiłki stałe - skierowane do osób niezdolnych do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnych do pracy, zasiłki celowe na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi, składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia. Ze środków budżetu państwa realizowana jest również pomoc w ramach zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej mających na celu ochronę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia. Od 2006 r. zadania te realizowane są w ramach ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝ (Dz. U. Nr 267, poz. 2259, z późn. zm.). Celem programu jest:

   1) wsparcie gmin w wypełnianiu zadań własnych o charakterze obowiązkowym w zakresie dożywiania dzieci oraz zapewnienia posiłku osobom jego pozbawionym, ze szczególnym uwzględnieniem osób z terenów objętych wysokim poziomem bezrobocia i ze środowisk wiejskich;

   2) długofalowe działanie w zakresie poprawy stanu zdrowia dzieci i młodzieży poprzez ograniczanie zjawiska niedożywienia;

   3) upowszechnianie zdrowego stylu żywienia;

   4) poprawa poziomu życia osób i rodzin o niskich dochodach;

   5) rozwój w gminach bazy żywieniowej, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży.

   Program ten jest finansowany z budżetu państwa oraz ze środków budżetów gmin, a łączne nakłady na finansowanie programu w całym okresie jego realizacji wyniosą nie mniej niż 2 900 000 tys. zł. Planowane środki z budżetu państwa na realizację działań przewidzianych w ramach programu nie mogą być w poszczególnych latach mniejsze niż 500 000 tys. zł. Środki, o których mowa, są planowane w częściach budżetu państwa, których dysponentami są wojewodowie (budżety wojewodów) oraz w rezerwie celowej budżetu państwa. Środki na realizację tego programu są również planowane w budżetach gmin.

   Poziom finansowania pomocy w zakresie dożywiania realizowanej w ramach pomocy społecznej przez jednostki samorządu terytorialnego, wspierany przez budżet państwa, jest wyrazem polityki społecznej w zakresie tego segmentu zabezpieczenia społecznego, a także możliwości finansowych. Poziom finansowania zadań zleconych pomocy społecznej samorządom terytorialnym jest ustalany przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w ustawie budżetowej. Wojewodowie w części budżetu państwa, których są dysponentami, planują w rezerwie celowej także środki na wspieranie realizacji przez samorząd terytorialny zadań z zakresu pomocy społecznej, które nie zostały zaplanowane w części 85: Budżety wojewodów, w dziale: 852: Pomoc społeczna, w tym także na pomoc w zakresie dożywiania.

   W związku z wystąpieniem pana posła wyjaśniam także, że przyjęte w ustawie o pomocy społecznej rozwiązania oparte są m.in. o konstytucyjną zasadę pomocniczości państwa. Zastosowanie tej zasady w przepisach o pomocy społecznej uczyniło jednostki samorządu terytorialnego głównymi podmiotami pomocy społecznej. Dlatego też większość zadań z zakresu pomocy społecznej realizowana jest przez jednostki samorządu terytorialnego w ramach zadań własnych, tak obligatoryjnych (np. w przypadku gminnych jednostek samorządu terytorialnego są to zadania określone w art. 17 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy), jak i fakultatywnych (art. 17 ust. 2 ww. ustawy) w ramach ich środków własnych. Zgodnie z tą zasadą ogólną regionalne jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania pomocy społecznej określone w art. 21 ustawy o pomocy społecznej. Ponadto gminne jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania pomocy społecznej zlecane im do realizacji przez administrację rządową w oparciu o art. 18 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728, z późn. zm.), a powiatowe jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania pomocy społecznej zlecane im do realizacji przez administrację rządową w oparciu o art. 20 ww. ustawy. Realizacja tych zadań powinna wpisywać się w lokalne polityki społeczne określane i realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego. Wynika to stąd, że samorządy terytorialne, będąc głównym podmiotem pomocy społecznej, określają i realizują lokalne polityki społeczne w zakresie pomocy społecznej będące instytucjonalną odpowiedzią władz tych jednostek na potrzeby społeczne. To one suwerennie definiują cele swojej polityki w zakresie pomocy społecznej, a także ustalają wielkość środków finansowych przeznaczanych na realizację obligatoryjnych i nieobligatoryjnych zadań pomocy społecznej mających zapewnić osiągnięcie zakładanych rezultatów, jakim jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. O tej niezmiernie ważnej, strategicznej funkcji jednostek samorządu terytorialnego realizowanej w ramach polityki społecznej mówią zapisy ustawy o pomocy społecznej w art. 2, art. 17 ust. 1 pkt 1 (i odpowiednio art. 110, ust. 4), art. 19 pkt 1 (i odpowiednio art. 112 ust. 9), art. 21 pkt 1 (i odpowiednio art. 113, ust. 2).

   W przedstawionym pokrótce aktualnym stanie prawnym, działając na podstawie art. 22, pkt 14 ustawy o pomocy społecznej, wojewodowie także mają możliwość finansowo wspierać realizację przez jednostki samorządu terytorialnego programów w określonym przez nich obszarze pomocy społecznej.

   Jeżeli zaś chodzi o udzielenie przez państwo pomocy kredytobiorcom, którzy utracili pracę i znaleźli się w trudnej sytuacji finansowej oraz nie mogą spłacać kredytu mieszkaniowego, w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej przygotowano ustawę z dnia 19 czerwca 2009 r. o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych udzielonych osobom, które utraciły pracę (Dz. U. Nr 115, poz. 964). Ustawa weszła w życie w dniu 5 sierpnia 2009 r.

   Kredyt objęty pomocą został zdefiniowany jako kredyt mieszkaniowy, którego udzielono w celu nabycia prawa do lokalu mieszkalnego rozumianego jako samodzielny lokal mieszkalny oraz lokal mieszkalny wraz z pomieszczeniami przynależnymi w rozumieniu ustawy o własności lokali lub domu jednorodzinnego w rozumieniu przepisów ustawy Prawo budowlane, w którym nie znajduje się będący własnością kredytobiorcy lokal użytkowy. Ustawą zostały objęte kredyty mieszkaniowe udzielone przez instytucję kredytującą, tj. bank krajowy, oddział instytucji kredytowej, oddział banku zagranicznego, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1,18 i 20 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm) albo spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową (SKOK-i).

   Uprawionym do okresowej zwrotnej pomocy finansowej w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna zobowiązana do spłaty kredytu, która po dniu 1 lipca 2008 r. utraciła zatrudnienie lub inną pracę zarobkową (tj. pracę lub świadczenie usług na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych), a także zakończyła prowadzenie działalności gospodarczej jako przedsiębiorca niezatrudniający pracowników, zarejestrowała się jako bezrobotna i uzyskała prawo do zasiłku (czyli przepracowała wymagany okres uprawniający do zasiłku), a w dniu złożenia wniosku o pomoc posiadała status bezrobotnego, niekoniecznie z prawem do zasiłku (art. 3 ww. ustawy).

   Uprawnionym jest wyłącznie osoba bezrobotna z prawem do zasiłku z uwagi na to, że źródłem finansowania okresowej zwrotnej pomocy finansowej są środki pochodzące z Funduszu Pracy, do którego wcześniej za uprawnionego były odprowadzane składki. Ograniczenie kategorii upoważnionych do osób, które nabyły prawo do zasiłku, wynika z tego, że skoro nabyły prawo do zasiłku, to oznacza, że osoby te były wcześniej zatrudnione przez okres wystarczający do nabycia prawa do zasiłku, a zatem były aktywne zawodowo. Decyzja tych osób o wzięciu kredytu była zatem racjonalna, gdyż mogły przewidywać, iż są w stanie taki kredyt spłacać. W ten sposób w kręgu uprawnionych nie znalazły się osoby, które w czasie obowiązywania ustawy podjęły zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na krótki okres (krótszy niż okres wymagany do uzyskania prawa do zasiłku) w celu skorzystania z pomocy określonej w ustawie. Celem regulacji było stworzenie instrumentu wsparcia ze środków państwowego funduszu celowego, przeznaczonego m.in. na łagodzenie skutków bezrobocia, poprzez objęcie osób, których bezrobocie dotknęło w sytuacji znaczącego obciążenia finansowego wynikającego z decyzji o zaciągnięciu kredytu mieszkaniowego. Środki pochodzące na realizację pomocy wynikającej z ustawy pochodzić będą z wpływów z prywatyzacji mienia Skarbu Państwa, które zostały przekazane do Funduszu Pracy, a zatem pomoc ta nie będzie finansowana ze składek pracodawców wpłacanych do funduszu.

   Pomoc jest skierowana również do osób prowadzących samodzielnie działalność gospodarczą, ponieważ ich sytuacja jest zbliżona do sytuacji osób, które utraciły zatrudnienie lub inną pracę zarobkową. Zarówno jedni, jak i drudzy tracą swoje jedyne źródło dochodów. Ponadto niezasadne byłoby pominięcie tej grupy osób z uwagi na to, iż niejednokrotnie wcześniej podejmowanie takiej działalności mogło być wspierane ze środków Funduszu Pracy. Natomiast w odniesieniu do przedsiębiorców zatrudniających pracowników przewidywane jest wprowadzenie regulacji zapewniających inne szczególne mechanizmy wsparcia w okresie spowolnienia gospodarczego.

   Pomocą są objęci również ci kredytobiorcy, których małżonkowie posiadający wspólność majątkową utracili pracę.

   Jednocześnie, zgodnie z art. 4 ww. ustawy, pomoc nie będzie mogła być przyznana uprawionemu, jeżeli jemu lub jego małżonkowi przysługuje tytuł prawny do innego niż objęty kredytowaniem lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego. W ustawie zakłada się bowiem, że pomoc skierowana jest do osób, które zamieszkują w lokalu mieszkalnym lub domu jednorodzinnym, na który został udzielony kredyt mieszkaniowy.

   Pomoc przyznawana na podstawie ustawy jest ograniczona zarówno pod względem wysokości, tj. do kwoty równej racie kapitałowej kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami bieżącymi nieprzekraczającej jednak 1200 zł miesięcznie, jak i w czasie, tj. do 12 miesięcy, i jest ściśle związana z posiadaniem w tym okresie przez beneficjenta pomocy statusu bezrobotnego (utrata tego statusu będzie skutkować wygaśnięciem decyzji w sprawie udzielenia pomocy). Ustawa ogranicza również horyzont czasowy, w którym funkcjonować będzie mechanizm pomocy - wnioski o jej przyznanie będą mogły być składane do dnia 31 grudnia 2010 r., a przesłanka utraty pracy zostaje odniesiona do osób, które stały się bezrobotne po dniu 1 lipca 2008 r. Data 1 lipca 2008 r. wynika z faktu, iż znaczące spowolnienie wzrostu gospodarczego w krajach Unii Europejskiej obserwowane jest od III kwartału 2008 r. a według prognoz sytuacja gospodarcza powinna się poprawiać w 2010 r., co przełoży się na wzrost zatrudnienia w 2011 r. Pierwsza rata pomocy będzie udzielona po dniu wydania decyzji, przy czym w przypadku gdy spłata kredytu jest objęta ubezpieczeniem na wypadek utraty pracy - po wygaśnięciu tego ubezpieczenia.

   Decyzję o przyznaniu pomocy wydaje właściwy starosta, na wniosek złożony w powiatowym urzędzie pracy, w którym zarejestrowała się osoba bezrobotna. Szczegółowy zakres wymaganych we wniosku informacji określa art. 6 ww. ustawy. Starosta w decyzji określa wysokość pomocy, jako równowartość maksymalnie 12-miesięcznych rat kapitałowych i odsetkowych kredytu mieszkaniowego, w oparciu o wydany przez instytucję kredytującą harmonogram płatności określający terminy i wysokość kolejnych rat.

   Spłaty rat kredytu mieszkaniowego dokonuje Bank Gospodarstwa Krajowego na podstawie decyzji starosty - na rachunek instytucji kredytującej.

   Decyzja starosty wygasa, a tym samym zakończenie udzielania pomocy będzie następowało w przypadku utraty statusu bezrobotnego przez uprawnionego albo współmałżonka, zbycia przedmiotu kredytowania, wypowiedzenia umowy kredytu mieszkaniowego, podjęcia czynności egzekucyjnych z przedmiotu kredytowania lub spłaty kredytu.

   Zgodnie z zapisami ustawy zwrot przyznanej pomocy będzie rozpoczynał się po upływie 2 lat od zakończenia jej udzielania. Raty są nieoprocentowane i równomiernie rozłożone w czasie (równe miesięczne raty wpłacane miesięcznie przez 8 lat po upływie okresu karencji). W przypadku zbycia przedmiotu kredytowania zwrot pomocy w całości jest dokonywany w terminie 30 dni od dnia zbycia (art. 14 ww. ustawy). W przypadku otrzymania pomocy nienależnej na podstawie ustawy sankcją finansową będzie obowiązek uiszczenia oprócz należności głównej ustawowych odsetek od kwoty przyznanej nienależnie pomocy.

   Starosta może odroczyć termin płatności, rozłożyć na raty lub umorzyć w całości albo w części należność z tytułu przyznanej na podstawie ustawy pomocy, stosując w tym zakresie odpowiednio przepisy art. 76 ust. 7 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.).

   Z szacunkiem

   Sekretarz stanu

   Jarosław Duda

   Warszawa, dnia 16 września 2009 r.