VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 10333
w sprawie oceny pracy i zakresu odpowiedzialności biegłych sądowych
Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na pismo wicemarszałka Sejmu pana Krzysztofa Putry z dnia 7 lipca 2009 r., nr SPS-023-10333/09, przy którym przekazana została interpelacja pana posła Grzegorza Tobiszowskiego w sprawie łączenia zatrudnienia jako lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z pełnieniem funkcji biegłego sądowego oraz dopuszczalnego miejsca i czasu wykonywania czynności związanych ze sporządzeniem opinii przez biegłego, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Biegły sądowy jest organem pomocniczym sądu lub innego organu, któremu ustawa przyznaje, w toku prowadzonego postępowania, uprawnienie do zlecenia biegłemu przygotowania opinii w zakresie wymagającym posiadania wiadomości specjalnych.
Instytucja biegłego sądowego uregulowana została w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133), wydanym na podstawie art. 157 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.).
Stosownie do wskazanych regulacji biegłego sądowego ustanawia prezes sądu okręgowego na pięcioletnią kadencję, na wniosek osoby ubiegającej się o ustanowienie. Biegłym może być ustanowiona osoba, która spełnia kumulatywnie następujące przesłanki: korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, ukończyła 25 lat życia, posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona, daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego oraz wyrazi zgodę na ustanowienie jej biegłym. Jednocześnie należy wskazać, iż ustanowienie biegłym osoby zatrudnionej wymaga zasięgnięcia opinii zakładu pracy zatrudniającego tę osobę, zaś ustanowienie biegłym osoby wykonującej wolny zawód wymaga zasięgnięcia opinii organizacji zawodowej, do której osoba ta należy.
Zagadnienie powoływania biegłych do wydania opinii w konkretnym postępowaniu normują przede wszystkim właściwe ustawy proceduralne. Stosownie do art. 193 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.), jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych.
Na tle procedury cywilnej zagadnienie powołania biegłych reguluje art. 278 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.), stanowiąc w § 1, iż w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii.
Powyższe normy prawne, jak również inne, zawarte w powołanych aktach prawnych, nie zawierają ograniczeń ani wyłączeń dotyczących możliwości łączenia funkcji biegłego sądowego z wykonywaniem jakiegokolwiek zawodu. Możliwe jest natomiast, by akt prawny regulujący funkcjonowanie określonej instytucji czy grupy zawodowej zawierał przepisy zakazujące łączenia zatrudnienia z innymi formami zarobkowania, w tym z pełnieniem funkcji biegłego sądowego na podstawie wpisu na listę biegłych sądowych prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego. Należy jednak wskazać, iż brak jest takich przepisów w odniesieniu do lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Wydaje się zatem, iż nie ma barier prawnych dla ustanowienia biegłym sądowym osoby zatrudnionej jako lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Należy przy tym mieć na uwadze, iż przepisy Kodeksu postępowania cywilnego oraz Kodeksu postępowania karnego przewidują instrumenty prawne pozwalające na wyłączenie biegłego od opiniowania w sprawie, w której mogłyby powstać wątpliwości co do jego bezstronności.
Stosownie do art. 281 Kodeksu postępowania cywilnego, aż do ukończenia czynności biegłego strona może żądać jego wyłączenia z przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Gdy strona zgłasza wniosek o wyłączenie biegłego po rozpoczęciu przez niego czynności, obowiązana jest uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia powstała później lub że przedtem nie była jej znana. Oznacza to, iż strona ma możliwość złożenia wniosku o wyłączenie biegłego zarówno przed jego powołaniem, w trakcie sporządzania opinii, jak też po jej złożeniu, gdy tylko dowiedziała się, iż zachodzi którakolwiek z enumeratywnie wyliczonych przesłanek określonych w art. 48 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, jak również w przypadku powzięcia wiadomości na temat okoliczności, która może wywoływać wątpliwości co do bezstronności biegłego. Okoliczność taką może stanowić na przykład fakt powołania do wykonywania czynności biegłego osoby, która wydała wcześniej orzeczenie względem osoby będącej stroną postępowania, jako lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Analogicznie Kodeks postępowania karnego w art. 196 przewiduje, iż nie mogą być biegłymi osoby, do których odnoszą się przyczyny wyłączenia sędziego wskazane w art. 40 § 1 pkt 1-3 i 5. W przypadku zaś wystąpienia okoliczności osłabiających zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego, jego opinia nie stanowi dowodu i powołuje się innego biegłego, zatem także w postępowaniu karnym istnieje mechanizm pozwalający na zapewnienie pełnego obiektywizmu osoby powołanej do sporządzenia opinii.
Jakkolwiek zatem brak jest przepisów wyłączających możliwość pełnienia funkcji biegłego sądowego przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, przepisy proceduralne dotyczące korzystania z opinii biegłych sądowych umożliwiają wyłączenie ich z udziału w sprawie, w której z uwagi na wykonywaną przez nich działalność mogłoby dojść do naruszenia zasady bezstronności.
Odnosząc się do drugiego pytania, należy wskazać, iż z perspektywy oceny prawidłowości opinii biegłego sądowego bez znaczenia jest fakt przeprowadzenia czynności przygotowawczych, badań czy też samego spisania opinii w miejscu zatrudnienia i czasie pracy biegłego, w którym winien pozostawać w gotowości do realizacji obowiązków pracowniczych na rzecz zatrudniającego go podmiotu. Okoliczności te same w sobie nie mają bowiem wpływu na przesłanki uwzględniane w toku dokonywania oceny opinii przez organ zlecający, takie jak: rzetelność, fachowość, bezstronność, jasność czy też logiczność.
Opisana sytuacja może natomiast zostać oceniona jako nieprawidłowe wykonywanie obowiązków pracowniczych. Stosownie do art. 100 § 1 i 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) pracownik jest obowiązany w szczególności wykonywać pracę sumiennie, stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, a także przestrzegać czasu pracy i regulaminu pracy. Przestrzeganie czasu pracy ustalonego w danym zakładzie polega zaś na systematycznym i punktualnym zgłaszaniu się w wyznaczonym miejscu z zamiarem wykonywania pracy oraz w stanie psychofizycznej możności jej wykonania i trwaniu co najmniej w takim położeniu przez okres równy odpowiedniej normie czasu pracy. Opisane zachowanie stanowi wyraz dopełnienia obowiązku gotowości do świadczenia pracy, będącego pierwszą (wstępną) fazą realizacji pracowniczego zobowiązania ze stosunku pracy. Spełnienie drugiej fazy, tj. faktycznego wykonywania pracy, zależy bowiem od ˝dania˝ pracownikowi jej substratu, czyli od dopełnienia przez pracodawcę jego powinności rzeczywistego zatrudniania pracownika1).
Dokonanie oceny konkretnego przypadku wykonywania przez lekarza, będącego jednocześnie biegłym sądowym, czynności związanych z przygotowaniem opinii w miejscu i czasie jego pracy należy zatem do osoby sprawującej nad nim bezpośredni nadzór, jako pracownikiem, i pozostaje poza kompetencjami ministra sprawiedliwości.
Z wyrazami szacunku
Podsekretarz stanu
Zbigniew Wrona
Warszawa, dnia 20 lipca 2009 r.
1) Komentarz do art. 100 Kodeksu pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94) [w:] R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska, L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T. Zieliński, Kodeks pracy - komentarz, LEX, 2009, wyd. V.