VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 553

w sprawie pomocy finansowej dla rodzin wychowujących dzieci z głębokim upośledzeniem

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 21 stycznia 2008 r. dotyczące interpelacji posła Henryka Siedlaczka w sprawie pomocy finansowej dla rodzin wychowujących dzieci z głębokim upośledzeniem, uprzejmie informuję:

   1. Głównym systemem wsparcia materialnego rodzin wychowujących dzieci, w tym rodzin wychowujących niepełnosprawne dziecko, jest system świadczeń rodzinnych regulowany przepisami ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. Nr 139, poz. 992, z późn. zm.).

   Ustawa ta, w odniesieniu do rodzin wychowujących dziecko niepełnosprawne, zawiera szereg preferencyjnych rozwiązań. Rodziny takie, w porównaniu do rodzin, w których nie są wychowywane dzieci legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, mogą liczyć na szereg dodatkowych świadczeń. Są to (poza zasiłkiem rodzinnym na dziecko):

   - dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu rehabilitacji i kształcenia dziecka niepełnosprawnego - dodatek przysługuje na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności w kwocie 60 zł na dziecko do ukończenia 5. roku życia lub 80 zł na dziecko pomiędzy 5. a 24. rokiem życia. Jest to dodatek do zasiłku rodzinnego i przysługuje przy dochodzie nie wyższym niż 583 zł na osobę w rodzinie,

   - dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka - dodatek przysługuje osobie samotnie wychowującej dziecko, którego drugi z rodziców nie żyje lub ojciec jest nieznany, lub powództwo o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych od drugiego z rodziców zostało oddalone. Na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub znacznym stopniu niepełnosprawności dodatek przysługuje w kwocie 250 zł miesięcznie, nie więcej jednak niż 500 zł na wszystkie dzieci. Jest to dodatek do zasiłku rodzinnego i przysługuje przy dochodzie nie wyższym niż 583 zł na osobę w rodzinie,

   - świadczenie pielęgnacyjne w kwocie 420 zł miesięcznie - jest to świadczenie dla rodzica lub opiekuna faktycznego (tj. osoby faktycznie sprawującej opiekę nad dzieckiem, jeżeli wystąpiła do sądu z wnioskiem o przysposobienie dziecka) niepełnosprawnego dziecka, który nie podejmuje bądź rezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem; przysługuje bez względu na wiek niepełnosprawnego dziecka. W ramach świadczenia pielęgnacyjnego osoba sprawująca opiekę podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i zdrowotnemu. Świadczenie przysługuje, jeżeli dochód w rodzinie nie przekracza kwoty 583 zł na osobę,

   - zasiłek pielęgnacyjny w kwocie 153 zł miesięcznie - niezależne od dochodów i wieku świadczenie dla każdej osoby legitymującej się orzeczeniem o niepełnosprawności, znacznym stopniu niepełnosprawności lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku uprawniającym do zasiłku rodzinnego; zasiłek nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego.

   Faktem jest, że, przede wszystkim z uwagi na możliwości budżetowe państwa, prawo do świadczeń rodzinnych (z wyjątkiem zasiłku pielęgnacyjnego) uzależnione jest od spełnienia przez rodzinę kryterium dochodowego. Biorąc pod uwagę kryterium dochodowe, rodziny wychowujące dziecko niepełnosprawne są jednak uprawnione do świadczeń przy wyższym kryterium dochodowym niż rodziny wychowujące zdrowe dzieci. Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, jeżeli członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności, kryterium uprawniające do świadczeń wynosi 583 zł na osobę, natomiast rodzina wychowująca zdrowe dzieci ma prawo do świadczeń rodzinnych, jeśli miesięczny dochód w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 504 zł.

   Zgodnie z art. 18 ustawy o świadczeniach rodzinnych kwoty kryteriów dochodowych podlegają okresowej weryfikacji co 3 lata. Datą kolejnej weryfikacji jest 1 września 2009 r. Zgodnie z ww. ustawą nowe kwoty kryteriów ustalane są z uwzględnieniem wyników badań progu wsparcia dochodowego rodzin, przeprowadzanych przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. W badaniach tych uwzględnia się między innymi zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych.

   W działaniach z zakresu pomocy społecznej na rzecz dzieci niepełnosprawnych, niesamodzielnych, wymagających stałej opieki ze strony osób trzecich obowiązkiem całego społeczeństwa, a zwłaszcza władz samorządowych wszystkich szczebli, jest zapewnienie im godnych warunków życia, poszanowania godności i zapewnienia należytej opieki. Polityka państwa wobec tej grupy osób nastawiona jest przede wszystkim na wsparcie w ich środowisku naturalnym. Najważniejszym elementem systemu decydującym o przyszłości tej grupy społecznej oraz inicjującym wszelkie formy wsparcia jest samorząd gminny. Do jego zadań należy jak najefektywniejsze wsparcie osoby niesamodzielnej w środowisku. Gmina w tym celu świadczy usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze, tworzy dzienne domy pobytu, w których organizowane są zajęcia dla tych osób, w zależności od potrzeb, możliwości oraz zainteresowań uczestników. Placówki takie prowadzone są również przez organizacje pozarządowe, często otrzymujące wsparcie finansowe na ten cel ze środków publicznych.

   Zgodnie z art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U Nr 64, poz. 593, z późn. zm.) osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Usługi te mogą być również przyznane osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni i zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić. Usługi te są zadaniem własnym gminy. Usługi opiekuńcze mogą obejmować:

   - pomoc w codziennych zajęciach, takich jak robienie zakupów, sprzątanie, gotowanie, załatwianie spraw w urzędach itp.,

   - mycie, kąpanie, ubieranie, pomoc dla osób chorych, dozowanie lekarstw, prześcielenie łóżka, zapobieganie powstawaniu odleżyn i odparzeń, karmienie,

   - w miarę możliwości zapewnienie kontaktów z rodziną i otoczeniem.

   Usługi te są bezpłatne lub odpłatne w części lub w całości. Szczegółowe zasady odpłatności za usługi opiekuńcze ustalają władze gminy, w drodze uchwały. Wysokość opłat uzależniona jest przede wszystkim od dochodu osoby korzystającej z usług opiekuńczych oraz kosztu i zaawansowania usługi specjalistycznej. W przypadku szczególnej i trudnej sytuacji życiowej świadczeniobiorcy istnieje możliwość odstąpienia od opłat za usługi. Osoby, których dochód nie przekracza kwoty kryterium dochodowego, określonego w ustawie o pomocy społecznej (dla osoby samotnie gospodarującej - 477 zł, dla osoby w rodzinie - 351 zł), nie ponoszą odpłatności za usługi.

   Przez specjalistyczne usługi opiekuńcze należy rozumieć usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym, np. pielęgniarki, rehabilitantów, psychologów i pedagogów. Rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych, warunki i tryb ich ustalania, a także kwalifikacje osób je świadczących określone są w rozporządzeniu ministra polityki społecznej w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych z dnia 22 września 2005 r. (Dz. U. Nr 189, poz. 1598, z późn. zm.). Do specjalistycznych usług opiekuńczych zaliczono: pielęgnację wspierającą proces leczenia, rehabilitację fizyczną i usprawnianie zaburzonych funkcji organizmu zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub zaleceniami specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii.

   Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być świadczone także w ośrodkach wsparcia. Ośrodek wsparcia jest dzienną formą pomocy instytucjonalnej, w ramach której świadczone są różne usługi dostosowane do specyficznych potrzeb osób korzystających z tej formy pomocy, w tym usługi żywieniowe. Przy ośrodkach wsparcia mogą być prowadzone miejsca całodobowe okresowego pobytu. Ośrodkami wsparcia, kierującymi swoją ofertę także do osób niepełnosprawnych, ale z zaburzeniami psychicznymi, są m.in. środowiskowe domy samopomocy. Tworzenie i finansowanie takich jednostek jest zadaniem z zakresu administracji rządowej zleconej do realizacji gminie lub powiatowi.

   Jednym z elementów wzmacniania osób niepełnosprawnych i ich rodzin w ich środowisku naturalnym jest, zgodnie z art. 42 ustawy o pomocy społecznej, opłacanie przez gminę składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę, która rezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem. Naliczana jest ona od kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, jeżeli dochód na osobę w rodzinie osoby opiekującej się nie przekracza 150% kwoty kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i osoba opiekująca się nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z innych tytułów lub nie otrzymuje emerytury albo renty. Dotyczy to również osób, które w związku z koniecznością sprawowania opieki pozostają na bezpłatnym urlopie. Składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w wysokości określonej przepisami o systemie ubezpieczeń społecznych jest opłacana przez okres sprawowania opieki. Składka ta nie przysługuje osobie, która w dniu złożenia wniosku o przyznanie świadczenia: ukończyła 50 lat i nie posiada okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) wynoszącego co najmniej 10 lat lub posiada okres ubezpieczenia (składkowy i nieskładkowy) wynoszący 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn.

   Ponadto osoby wymagające długotrwałej opieki, znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej mogą otrzymywać pomoc finansową w formie świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Świadczenia pieniężne przysługują osobom lub rodzinom, których dochód nie przekracza kryterium dochodowego (kryterium dochodowe: a) dla osoby samotnie gospodarującej - w wysokości nieprzekraczającej 477 zł, b) dla osoby w rodzinie - w wysokości nieprzekraczającej 351 zł). Zgodnie z art. 39 ww. ustawy w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej osoby albo rodziny może być przyznany zasiłek celowy. Zasiłek ten ma charakter fakultatywny, jego przyznawanie i wypłacanie jest zadaniem własnym gminy. Zasiłek, o którym mowa, w szczególności może być przyznany na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, ale także na likwidację barier architektonicznych, jeżeli jest to niezbędne ze względu na potrzeby osoby niepełnosprawnej. Osoby, których dochód przewyższa kryterium dochodowe w uzasadnionych przypadkach nieprzewidzianych literą ustawy, uzasadniających przyznanie pomocy społecznej, mogą otrzymać specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi. Może też być przyznany zasiłek okresowy, zasiłek celowy lub pomoc rzeczowa, pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku lub wydatków na pomoc rzeczową. Zasiłki celowe finansowane są z budżetu gmin.

   W ramach świadczeń z pomocy społecznej oferowany jest także szereg świadczeń niepieniężnych, do których zaliczamy między innymi pracę socjalną. Jest to jedna z najważniejszych, nominalnie najskuteczniejszych metod wspierania osób i rodzin wymagających pomocy, rozumiana jako działalność zawodowa mająca na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny będący pisemną umową zawartą z osobą ubiegającą się o pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych przez tę osobę i pracownika socjalnego działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny. Pomocy w tej formie udziela się bez względu na dochód rodziny. Bez względu na posiadany dochód prowadzone jest również poradnictwo specjalistyczne, w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne, dla osób i rodzin, które mają trudności w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych lub potrzebują wsparcia.

   Ważny element wsparcia rodzin z dziećmi stanowi pomoc w formie dożywiania, która realizowana jest w ramach programu wieloletniego ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝, który został wprowadzony ustawą z dnia 29 grudnia 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝ (Dz. U. Nr 267, poz. 2259). Program realizowany będzie w okresie od 2006 r. do 2009 r. W ramach programu pomocą w zakresie dożywiania objęte są: dzieci do 7. roku życia, uczniowie do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej, a także osoby i rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji z różnych powodów (np. ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, wielodzietności, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, zdarzenia losowego, sytuacji kryzysowej), w szczególności osoby samotne, w podeszłym wieku, chore lub niepełnosprawne - w oparciu o przyjęte w ustawie kryteria dochodowe - do 150% kryterium dochodowego określonego w art. 8 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej, czyli dla osoby samotnie gospodarującej - 715,50 zł, na osobę w rodzinie - 526,50 zł). Pomoc może być przyznawana w formie posiłku, zasiłku celowego lub w postaci produktów żywnościowych. Źródłem finansowania programu są zarówno środki własne gmin, jak również środki budżetu państwa. Art. 13 ust. 2 ustawy o ustanowieniu programu gwarantuje, że środki planowane corocznie w budżecie państwa na jego realizację nie będą niższe niż środki zaplanowane na ten cel w projekcie ustawy budżetowej na 2006 r., tj. 500 mln zł. Ogółem w latach 2006-2009 kwota wydatkowana z budżetu państwa (bez środków własnych gmin) na realizację programu wynosić będzie nie mniej niż 2 mld zł.

   Kolejną formą pomocy oferowaną osobom niepełnosprawnym wymagającym długoterminowej opieki jest umieszczenie w domu pomocy społecznej. Prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej przysługuje osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania. Osoby wymagające wzmożonej opieki medycznej kierowane są do zakładu opiekuńczo-leczniczego bądź placówki pielęgnacyjno-opiekuńczej. Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, w tym specjalistyczne, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających, a także może świadczyć usługi zdrowotne.

   W zależności od typu dom pomocy społecznej świadczy różne usługi. Rozróżnia się następujące typy domów pomocy społecznej: dla osób w podeszłym wieku, dla osób przewlekle somatycznie chorych, dla osób przewlekle psychicznie chorych, dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, dla osób niepełnosprawnych fizycznie. Jednocześnie wyjaśniam, że konstrukcja przepisów ustawy o pomocy społecznej regulujących kwestię odpłatności mieszkańca za pobyt w domu pomocy społecznej wyklucza sytuację, w której koszt pobytu chorego członka rodziny w domu pomocy społecznej przekracza możliwości finansowe jego rodziny.

   Jak wynika z powyższego, w naszym kraju funkcjonują systemowe rozwiązania pomagające dzieciom niepełnosprawnym i ich rodzinom w pokonywaniu ich trudnej sytuacji życiowej.

   2. Jeśli chodzi o ustawę pielęgnacyjną, uprzejmie wyjaśniam, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie prowadzi prac nad tego typu projektem. Sprawa ta należy do kompetencji Ministerstwa Zdrowia i dlatego też w tej kwestii Pan Poseł powinien zwrócić się bezpośrednio do ministra zdrowia.

   3. Odnośnie do kryterium dochodowego uprawniającego do wsparcia ze strony państwa należy wskazać, że na gruncie ustawy o świadczeniach rodzinnych, jak już zostało wyżej przedstawione, występuje zróżnicowanie kryterium dochodowego tylko w zależności od tego, czy rodzice wychowują dziecko niepełnosprawne, czy zdrowe. Natomiast nie ma różnic w kryterium dochodowym, które dodatkowo zależałoby od stopnia niepełnosprawności dziecka. Wynika to z braku stopni niepełnosprawności w orzecznictwie dotyczącym dziecka.

   4. Uprzejmie informuję, że na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. Nr 135, poz. 1268, z późn. zm.) od 1 października 2003 r. organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. KRUS.

   Renta socjalna przysługuje osobie, która: jest pełnoletnia oraz jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało: przed ukończeniem 18. roku życia albo w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia albo w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

   Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy i przewidywanego okresu jej trwania dokonuje lekarz orzecznik ZUS na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2004 Nr 39, poz. 353, z późn. zm.). W myśl tej ustawy za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przy ocenie prawa do tej renty nie jest istotne, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy, lecz to, aby niezdolność ta była skutkiem naruszenia sprawności organizmu, powstałego we wskazanych okresach.

   Zgodnie z art. 6 ustawy o rencie socjalnej renta socjalna jest waloryzowana na zasadach i w trybie określonych dla emerytur i rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (od 2008 r. przywrócona została coroczna waloryzacja). Oznacza to, iż aktualna wysokość renty socjalnej, jak i innych świadczeń emerytalno-rentowych od 1 marca 2008 r. zostanie poddana waloryzacji.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Czesława Ostrowska

   Warszawa, dnia 11 lutego 2008 r.