VI kadencja
Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 23490
w sprawie podawania nazwisk podejrzanych w środkach masowego przekazu
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Krzysztofa Brejzy w sprawie podawania nazwisk podejrzanych w środkach masowego przekazu, przekazaną za pismem z dnia 18 lipca 2011 r., nr SPS-023-23490/11, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Interpelacja dotyka skomplikowanej problematyki kolizji dóbr konstytucyjnie chronionych, w przypadku której zapewnienie jednoczesnej ich nienaruszalności zdaje się być niemożliwe. Z jednej strony bowiem mamy konstytucyjne prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym, z drugiej zaś prawo do informacji i wolność wyrażania poglądów. Nie można jednocześnie zapominać o innych dobrach eksponowanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP (bezpieczeństwo publiczne, porządek publiczny, moralność publiczna).
Prawo do informacji i wolność prasy doznaje ograniczeń w zakresie tzw. sprawozdawczości sądowej. Ograniczenia te uzasadnione są zarówno interesem wymiaru sprawiedliwości, jak i poszanowaniem interesów indywidualnych osób uczestniczących w takim postępowaniu (prawa do ochrony wizerunku, intymności i prywatności), co podkreślane jest także w orzecznictwie sądowym (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2002 r., II CKN 1095/99, OSNC 2003, nr 3, poz. 42).
Problematyka dotycząca publikacji w środkach masowego przekazu danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, została uregulowana w art. 13 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24, z późn. zm.). Zgodnie z ust. 2 tego artykułu nie wolno publikować w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, jak również danych osobowych i wizerunku świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych, chyba że osoby te wyrażą na to zgodę. Wyjątek od tej zasady przewidziano w ust. 3, który stanowi, że właściwy prokurator lub sąd może zezwolić, ze względu na ważny interes społeczny, na publikację tych danych.
Zauważyć należy, iż ratio legis przepisu art. 13 ust. 2 Prawa prasowego stanowi dążenie do ochrony dóbr osobistych osób w nim wymienionych. W odniesieniu do osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, jest to wyrazem poszanowania zasady domniemania niewinności wyrażonej w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP.
W praktyce przyjęło się, że zadośćuczynienie wymienionemu obowiązkowi następuje w drodze anonimizacji w publikacji prasowej osoby stojącej pod zarzutem popełnienia przestępstwa polegającej na podawaniu jej pełnego imienia oraz pierwszej litery jej nazwiska.
Choć art. 13 ust. 2 Prawa prasowego stanowi samodzielną podstawę dla ochrony danych osobowych wskazanych w nim osób, to posiłkowo uzasadnione w tym zakresie jest stosowanie art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.), który za dane osobowe uważa wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., IV CSK 474/07). W tym znaczeniu przez dane osobowe, o których mowa w art. 13 ust. 2 Prawa prasowego, należy rozumieć wszelkie informacje pozwalające na identyfikację osoby chronionej. Należą do nich nie tylko informacje o jej imieniu i nazwisku, dacie i miejscu urodzenia, miejscu zamieszkania, lecz także inne informacje dotyczące np. stosunków rodzinnych, wykonywanego zawodu czy miejsca pracy, które umożliwiają identyfikację osoby w danym środowisku. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażany jest pogląd o zakazie publikacji tak rozumianych danych osobowych osób, przeciwko którym toczy się postępowanie sądowe (zob. wyrok. Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r., IV CKN 191/01).
Ujawnienie w prasie danych pozwalających zidentyfikować osobę, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, bez jej zgody, ingeruje bezpośrednio w sferę jej prawa do ochrony życia prywatnego oraz może prowadzić do naruszenia czci i dobrego imienia.
Zgodnie z treścią art. 38 Prawa prasowego odpowiedzialność cywilną za naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materiału prasowego ponoszą autor, redaktor lub inna osoba, którzy spowodowali opublikowanie tego materiału; nie wyłącza to odpowiedzialności wydawcy. Natomiast redaktor, który nieumyślnie dopuścił do opublikowania materiału prasowego zawierającego znamiona przestępstwa, o którym mowa w art. 37a Prawa prasowego (przestępstwo popełnione przez opublikowanie materiału prasowego), wyczerpuje znamiona występku określonego w art. 49a Prawa prasowego.
Niezależnie od powyższego należy zauważyć, iż cześć zaliczana jest do dóbr osobistych człowieka podlegających ochronie na podstawie art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.). W przypadku zagrożenia lub naruszenia tego dobra poszkodowanemu przysługują przewidziane w art. 24 § 1 i 2 K.c. roszczenia o zaniechanie działania zagrażającego temu dobru albo o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, a także prawo żądania zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Zasygnalizowania wymaga, iż działania naruszające zakaz określony w art. 13 ust. 2 Prawa prasowego mogą być oceniane również na płaszczyźnie odpowiedzialności karnej wynikającej z art. 241 § 1 K.k., który stanowi, iż podlega karze, kto bez zezwolenia rozpowszechnia publicznie wiadomości z postępowania przygotowawczego, zanim zostały ujawnione w postępowaniu sądowym.
Odnosząc się bezpośrednio do pytań zawartych w interpelacji, należy stwierdzić, że w obecnym stanie prawnym brak regulacji nakazującej publikowanie danych podejrzanych i oskarżonych przez podanie imienia i pierwszej litery nazwiska. Istnieje w tym względzie jednak wzmiankowana praktyka, która przy uwzględnieniu wyżej przedstawionych rozważań dot. pojęcia danych osobowych, co do zasady, dostatecznie anonimizuje osobę, której dotyczy publikacja prasowa, a tym samym czyni zadość regulacji zawartej w art. 13 ust. 2 Prawa prasowego. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której identyfikacja tożsamości osoby możliwa będzie, zwłaszcza w przypadku tzw. osób publicznych, nawet przy publikacji jedynie imienia i pierwszej litery nazwiska. Wówczas nie powinno dochodzić do publikacji - nawet w ten zwyczajowo przyjęty sposób - danych osoby, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe. Za niedopuszczalne należy uznać również przypadki jednoczesnego publikowania, oprócz podania imienia i pierwszej litery nazwiska, szeregu informacji dodatkowych, które pozwalają na ustalenie tożsamości osoby chronionej tą regulacją.
Właściwe, zgodne z ratio legis tego przepisu i uwzględniające powyższe zastrzeżenia stosowanie art. 13 ust. 2 Prawa prasowego gwarantuje jednak odpowiednią ochronę dóbr osobistych osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, uzasadniając pogląd, że obecny stan prawny nie jest w tym zakresie dotknięty jakąkolwiek luką bądź inną wadliwością uzasadniającą inicjowanie działań legislacyjnych mających na celu jego modyfikację. Podkreślić przy tym należy, iż w wypadku naruszenia dóbr osobistych osoby chronionej zakazem określonym w art. 13 ust. 2 Prawa prasowego powołane w niniejszej odpowiedzi instrumenty prawne zapewniają poszkodowanemu możliwość skutecznego dochodzenia odszkodowania, co stanowi dodatkowy mechanizm skłaniający podmioty zobowiązane do stosowania przepisów tej ustawy do przestrzegania wynikającego z powołanego przepisu zakazu.
Z poważaniem
Sekretarz stanu
Stanisław Chmielewski
Warszawa, dnia 11 sierpnia 2011 r.