VI kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 12971

w sprawie egzekwowania postanowień sądu o kontaktach rodzica z dzieckiem

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Krzysztofa Brejzy w sprawie egzekwowania postanowień sądów ustalających kontakty z małoletnimi uprzejmie przedstawiam poniższą odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości.

   Egzekucja orzeczeń dotyczących kontaktów z dzieckiem prowadzona jest w oparciu o przepisy o egzekucji świadczeń niepieniężnych, tj. art. 1050 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej K.p.c.), gdy rodzic uprawniony do kontaktów z dzieckiem ma prawo zabierać dziecko poza miejsce zamieszkania, oraz art. 1051 K.p.c., gdy do kontaktów powinno dochodzić w miejscu zamieszkania dziecka.

   Zgodnie z art. 1052 K.p.c. sąd, który jest organem egzekucyjnym w tych sprawach, może ukarać zobowiązanego jednorazowo grzywną do 1000 zł, jeżeli nie wykonuje on postanowienia sądu. Górna granica łącznej wysokości grzywien w jednej sprawie jest określona na 100 000 zł. W przypadku art. 1050 K.p.c. nałożenie grzywny następuje po bezskutecznym upływie terminu zakreślonego przez sąd do wykonania czynności i zagrożeniu grzywną na wypadek jej niewykonania. W sytuacji z art. 1051 K.p.c. sąd nakłada grzywnę po ustaleniu, że naruszono tytuł egzekucyjny bez konieczności wyznaczania dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania.

   Dłużnik winien uiścić nałożoną grzywnę w terminie 7 dni. Nieopłacenie grzywny w tym terminie powoduje jej automatyczną zamianę na areszt, bowiem przy wymierzaniu grzywny sąd ma obowiązek orzec jednocześnie o takiej zamianie na wypadek jej niezapłacenia (art. 1053 § 1 zdanie pierwsze K.p.c.).

   Nowe rozwiązania w skuteczniejszej realizacji kontaktów nasuwa uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r. podjęta na skutek pytania prawnego Sądu Okręgowego we Wrocławiu (sygn. akt SN III CZP 75/08). W uchwale tej wskazano, że postanowienie regulujące kontakty rodziców z dzieckiem, nakazujące wydawanie dziecka przez rodzica, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, oraz zobowiązujące drugiego rodzica do odprowadzania dziecka, podlega wykonaniu w postępowaniu unormowanym w art. 598¹ i nast. K.p.c. (dotychczas ten tryb nie był powszechnie stosowany do egzekucji orzeczeń w przedmiocie kontaktów). Oznacza to, że przy wykonywaniu postanowień dotyczących kontaktów możliwe jest stosowanie przepisów o przymusowym odbieraniu małoletnich. Daje to wierzycielowi możliwość skorzystania z innego sposobu przymusowego wykonania orzeczenia niż ten uregulowany w art. 1050-1051 K.p.c., zaś zagwarantowanie obecności kuratora sądowego, asysty pracownika socjalnego lub ewentualnie Policji przy tzw. przymusowym odebraniu dziecka może doprowadzić niejednokrotnie do szybszego wykonania orzeczenia w przedmiocie kontaktów z małoletnim i zaspokojenia w tym przedmiocie interesu wierzyciela.

   Zasada określona powyższą uchwałą nie znajduje obecnie wyraźnego uregulowania w konkretnych przepisach prawa procesowego i w związku z tym sądy powszechne, w przypadku trudności w realizacji tych orzeczeń, stosują zarówno przepisy art. 1050 i 1051 K.p.c., jak i przepisy art. 598¹ i nast. K.p.c.

   Dla uregulowania istniejącej sytuacji podejmowane są inicjatywy ustawodawcze, których celem jest jednolite i kompletne uregulowanie problematyki egzekwowania orzeczeń ustalających kontakty. W Sejmie znajduje się obecnie projekt (druk nr 1856), który zakłada wprowadzenie nowego art. 598¹⁵ K.p.c. wskazującego, iż do egzekucji kontaktów stosowane są przepisy art. 598⁵-598¹² K.p.c. (przymusowe odbieranie małoletnich). Rozwiązanie to wykluczy możliwość stosowania art. 1050 i 1051 K.p.c.

   Powyższą problematyką zajęła się również Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego, która opracowała projekt zmian uwzględniający zarówno oddziaływanie poprzez kary finansowe, jak i możliwość przymusowego odbierania małoletnich. Wydaje się, iż ta właśnie propozycja pozwoli rozwiązać istniejące obecnie wątpliwości procesowe w tych sprawach, a jednocześnie pomoże w skutecznym wykonywaniu orzeczeń.

   Nadmienić należy, iż w związku z przyjęciem przez Radę Ministrów w dniu 17 maja 2007 r. ˝Programu działań rządu w sprawie wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wobec Rzeczypospolitej Polskiej˝ Ministerstwo Sprawiedliwości realizuje obowiązek nałożony w punkcie 13.1.3 programu, przewidujący monitorowanie skali problemu dotyczącego nieskuteczności egzekucji postanowień sądowych dotyczących kontaktów z dzieckiem bądź nakazujących wydanie dziecka. W związku z powyższym prezesi sądów okręgowych są zobowiązani nadsyłać kwartalne sprawozdania według wzorów tabel opracowanych przez resort sprawiedliwości. Dzięki gromadzonym w ten sposób informacjom monitorowane są postępowania dotyczące egzekucji kontaktów.

   Z analizy sprawozdań wynika, że jedynie w nielicznej części spraw nie dochodziło do wykonania orzeczenia mimo kilkakrotnego ukarania grzywną dłużnika i niezwykle rzadko dochodziło do wykonania aresztu wobec dłużnika (zgłoszono dwa przypadki oczekiwania na areszt orzeczony w wyniku nieuiszczenia grzywny). W wielu sprawach wierzyciel rezygnuje z przeprowadzania dalszych etapów postępowania egzekucyjnego, zaś sądy nie mają możliwości ustalać z urzędu, jaka jest przyczyna braku kontynuacji postępowania egzekucyjnego. Jak bowiem wynika z treści art. 1050 i 1051 K.p.c., rozpoczęcie każdego etapu postępowania o egzekucję kontaktów wymaga wniosku wierzyciela. W tego rodzaju postępowaniu sąd nie może wszczynać postępowania z urzędu. Podkreślić jednak należy, iż bardzo często pierwsze orzeczenie w trybie art. 1050 § 1 K.p.c. jest wystarczające do przywrócenia stanu zgodnego z prawem.

   Ministerstwo Sprawiedliwości, poprzez wyznaczenie kierunków czynności nadzorczych, dokonuje kontroli spraw w zakresie wykonania orzeczeń dotyczących kontaktów z dzieckiem przez wizytatorów sądów okręgowych, ale także przez sędziów delegowanych do pracy w ministerstwie. Działania te mają na celu poprawę sprawności postępowania oraz wyeliminowanie stwierdzonych uchybień w odniesieniu do spraw, które są objęte monitoringiem ministra sprawiedliwości. W szczególności zwracana jest uwaga na sprawność prowadzonego postępowania.

   W oparciu o sprawozdanie MS-s16 dotyczące spraw rodzinnych z zakresu spraw cywilnych, z wyłączeniem spraw nieletnich, w sądach rejonowych za rok 2008 ustalono, że w roku 2008 wpłynęło 2231 spraw o egzekucję kontaktów (w 2007 r. - 2117 spraw, a w I półroczu 2009 r. - 1078 spraw). W okresie sprawozdawczym obejmującym rok 2008 załatwiono łącznie 2114 spraw (w roku 2007 - 2112 spraw, a w I półroczu 2009 r. - 1116 spraw).

   Dane powyższe wskazują, iż wpływ oraz załatwialność spraw w tej kategorii utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Jednocześnie sprawy o egzekucję kontaktów, w trybie art. 1050 i 1051 K.p.c., nie przekraczają 0,5% ogólnego wpływu spraw rodzinnych z zakresu spraw cywilnych, które trafiają do sądów rejonowych. Jak bowiem wynika z danych znajdujących się w sprawozdaniach MS-s16, ogólny wpływ w tej kategorii wynosił w roku 2008 - 567 469 spraw, w roku 2007 - 509 727 spraw, a w pierwszym półroczu 2009 r. - 298 272 sprawy.

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Stanisław Chmielewski

   Warszawa, dnia 17 grudnia 2009 r.