VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -

na zapytanie nr 10071

w sprawie zastosowania środka zapobiegawczego wobec niektórych grup zawodowych

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na zapytanie pana posła Grzegorza Roszaka w sprawie zastosowania środka zapobiegawczego wobec niektórych grup zawodowych, przesłane pismem z dnia 20 czerwca 2011 r., nr SPS-024-10071/11, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

   W zapytaniu zgłoszono postulat wprowadzenia do Kodeksu postępowania karnego rozwiązania, zgodnie z którym w odniesieniu do osób wykonujących zawody wskazane w art. 180 § 2 K.p.k., a więc notariusza, adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarza i dziennikarza, wyłącznie sądowi przysługiwałoby prawo stosowania określonego w art. 276 K.p.k. środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu. Należy zauważyć, że szczególne przesłanki i tryb zwalniania osoby przesłuchiwanej od obowiązku zachowania tajemnicy określonej w art. 180 § 2 K.p.k. ma charakter gwarancji procesowej przysługującej oskarżonemu, który w ramach wcześniejszych kontaktów z osobami wymienionymi w tym przepisie mógł przekazać im istotne informacje mające znaczenie dla toczącego się postępowania, działając w zaufaniu do gwarantowanej przepisami prawa poufności ich profesji.

   Wprowadzenie w tym przepisie szczególnego trybu zwalniania enumeratywnie wymienionych kategorii osób z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej podyktowane jest nałożeniem na nie ustawowego, związanego z wykonywanym zawodem, obowiązku zachowania tajemnicy. Sankcją za jego naruszenie jest nie tylko odpowiedzialność cywilnoprawna, ale także odpowiedzialność karna. Istnienie tego obowiązku stanowi dla osób poszukujących pomocy prawnej (notariusz, adwokat, radca prawny, doradca podatkowy), pomocy lekarskiej czy też udzielających informacji dziennikarzowi gwarancję poufności. Osoby, którym zostały powierzone informacje ze sfery prywatności późniejszego oskarżonego, mogą skorzystać z prawa odmowy zeznań. Uprawnienie to utrudnia organom dochodzeniowo śledczym dotarcie do powierzonych takim osobom oświadczeń oskarżonego, a tym samym stanowi gwarancję przestrzegania zasad wzmacniających prawo do obrony, w tym prawo do milczenia (art. 175 § 1 K.p.k.), oraz braku obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (art. 74 § 1 K.p.k.).

   Powierzanie tym grupom zawodowym, w ramach ich obowiązków zawodowych, czynności związanych z obowiązkiem zachowania poufności nie uzasadnia jednak ich odmiennego traktowania, gdy postępowanie dotyczy ich osobiście. Zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci zakazu wykonywania zawodu może mieć negatywny wpływ na interes osób trzecich narażonych na utratę możliwości korzystania z profesjonalnej pomocy, zwłaszcza gdy będzie dotyczyło adwokata, notariusza, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub lekarza. Pełnione funkcje osób z tych grup zawodowych, nie pomijając istotnej w państwie demokratycznym roli dziennikarzy, samoistnie nie uzasadniają ich odmiennego traktowania w sytuacjach, gdy sami stają się uczestnikami postępowań karnych w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa.

   Wynikająca z obowiązujących przepisów dopuszczalność stosowania - w wypadkach uzasadnionych potrzebami procesowymi - środka zapobiegawczego w postaci zawieszenia w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu również wobec przedstawicieli wskazanych zawodów nie powinna być kwestionowana. Ponieważ od przedstawicieli zawodów zaufania publicznego należy wymagać więcej, w szczególności nieskazitelności ich charakteru, wykonywanie przez nich czynności zawodowych pomimo przedstawionego zarzutu popełnienia przestępstwa związanego z wykonywaniem zawodu w wielu wypadkach mogłoby budzić społeczny sprzeciw, a w niektórych sytuacjach wręcz negatywnie wpływać na wizerunek wymiaru sprawiedliwości, jak również obniżać zaufanie do określonej grupy zawodowej.

   Kodeks postępowania karnego problematykę środków zapobiegawczych reguluje w artykułach 249-277. Środki zapobiegawcze mogą być stosowane w stosunku do podejrzanego, a więc osoby, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że to on je popełnił (art. 249 § 1 K.p.k.). Zgodnie z art. 276 K.p.k. tytułem środka zapobiegawczego można zawiesić podejrzanego (oskarżonego) w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazać powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów. Przepis art. 276 K.p.k. nie zawiera dodatkowych przesłanek stosowania tego środka zapobiegawczego, ale uznać należy, iż jego zastosowanie będzie uzasadnione tylko wtedy, gdy właśnie w związku z wykonywaniem tego rodzaju czynności lub zawodu popełniony został czyn będący przedmiotem zarzutu postawionego podejrzanemu (oskarżonemu) (por. J. Grajewski, L. Paprzycki, S. Steinborn, teza 6 do art. 276 K.p.k. w: ˝Kodeks postępowania karnego. Komentarz˝, Lex/el. 2011; R. A. Stefański: ˝Środki zapobiegawcze w nowym Kodeksie postępowania karnego˝, Warszawa 1998 r., s. 168).

   Wynika z tego, że zastosowanie w stosunku do podejrzanego będącego np. adwokatem środka zapobiegawczego w tej postaci będzie mogło mieć miejsce tylko wówczas, gdy zostanie mu przedstawiony zarzut popełnienia przestępstwa związanego z wykonywaniem tego zawodu. Nie jest bez znaczenia, że w takich sytuacjach niejednokrotnie stosowane będzie także tymczasowe zawieszenie adwokata w czynnościach zawodowych na podstawie art. 95j ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188, z późn. zm.). Nie można pominąć okoliczności, że środki zapobiegawcze stosowane na podstawie art. 276 K.p.k. realizują zarówno funkcje procesowe - możliwe jest bowiem, że w razie dalszego wykonywaniu czynności zawodowych albo wykonywania zawodu podejrzany może zacierać ślady i dowody przestępstwa, ale także i pozaprocesowe, w zakresie np. zapobiegania ponownemu popełnieniu przez oskarżonego podobnego, związanego ze sferą aktywności zawodowej, przestępstwa. Środki zapobiegawcze w postępowaniu przygotowawczym, z wyjątkiem tymczasowego aresztowania, może stosować prokurator (art. 250 § 4 K.p.k.). Wyjątek, w postaci wyłącznej kompetencji sądu do stosowania środka zapobiegawczego, uczyniony dla tymczasowego aresztowania (art. 250 § 2 K.p.k.), wynika z brzmienia art. 41 ust. 3 konstytucji.

   Interes prawny przedstawiciela każdej grupy zawodowej (nie zaś tylko osób wykonujących zawody określone w art. 180 § 2 K.p.k.) skutecznie zabezpiecza sądowa kontrola stosowania środków zapobiegawczych (art. 252 § 2 i 3 K.p.k.), w tym nałożony na sąd obowiązek niezwłocznego rozpoznania zażalenia. Tym samym w wypadku nieuzasadnionego zastosowania przez prokuratora środka zapobiegawczego na podstawie art. 276 K.p.k. jego decyzja procesowa stanowić będzie przedmiot niezwłocznej merytorycznej weryfikacji, dokonywanej przez powołany do rozpoznania zażalenia sąd. Wyklucza to zatem nawet hipotetyczną możliwość arbitralnego, a przy tym niepodlegającego kontroli, posługiwania się przez prokuratora tym instrumentem procesowym.

   W związku z powyżej przedstawionymi argumentami nie wydaje się uzasadniony postulat rozszerzenia kognicji sądu na przypadki stosowania wskazanego w zapytaniu nieizolacyjnego środka zapobiegawczego wobec określonych grup osób. Obowiązujące rozwiązanie dotyczące środka zapobiegawczego, o którym mowa w art. 276 K.p.k., nieprzewidujące specjalnego trybu jego stosowania wobec jakiejkolwiek grupy zawodowej, nie wymaga zmiany. Podkreślenia przy tym wymaga, iż zmiana trybu stosowania środków zapobiegawczych wobec pewnych grup osób mogłaby uzasadniać zarzut pozostawania w kolizji z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa.

   Nieprzekonujące są twierdzenia, że potrzebę wprowadzenia zmian trybu stosowania omawianego środka zapobiegawczego uzasadnia wpisany rzekomo w wykonywanie zawodu adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego czy też dziennikarza konflikt z organami ścigania. Hipotetyczna możliwość nadużycia prawa przez osobę wykonującą zawód prokuratora nie uzasadnia zarzutu pod adresem obowiązującej regulacji, zaś podkreślenia wymaga okoliczność, iż w zapytaniu nie wskazano nawet jednego konkretnego wypadku tego rodzaju błędnego zastosowania środka z art. 276 K.p.k. przez prokuratora. Jako w pełni uzasadniony jawi się więc pogląd, że wyrażone w art. 252 § 2 K.p.k. prawo zaskarżenia do sądu decyzji prokuratora o zastosowaniu określonego w art. 276 K.p.k. środka zapobiegawczego gwarantuje prawidłowość jego stosowania, umożliwiając poddanie merytorycznej kontroli, skutkującej modyfikacją decyzji procesowej, tych postanowień, mocą których środek ten został zastosowany niezasadnie.

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Zbigniew Wrona

   Warszawa, dnia 25 lipca 2011 r.