VI kadencja
Interpelacja nr 3985
do ministra sprawiedliwości
w sprawie łamania prawa w postępowaniach egzekucyjnych z nieruchomości na szkodę zarówno wierzycieli, jak i dłużników oraz braku reakcji organów ścigania w związku z prawdopodobnym zaistnieniem przestępstwa
Szanowny Panie Ministrze! Opinia publiczna zaniepokojona jest licznymi sygnałami dotyczącymi ujawniających się nieprawidłowości w prowadzonych przez komorników postępowaniach egzekucyjnych z nieruchomości.
Konstytucja RP wskazuje, iż Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia (art. 21 konstytucji). Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego wskazuje, że dom to dobro podstawowe, o podstawowym, szczególnie cennym dla każdego znaczeniu1). Pozbawienie człowieka domu musi odbywać się pod szczególnym nadzorem i w sposób cywilizowany. Ustawodawca wskazał, że egzekucja z nieruchomości znajduje się pod szczególnym nadzorem sądu. Niestety sprawy obywateli, które do mnie trafiają, wskazują, że nie funkcjonuje system nadzoru czynności komornika z urzędu przez sąd (art. 759 § 2 i 960 K.p.c.), bowiem żadna z tych nieprawidłowości poniżej przedstawionych nie została ˝wyłapana˝ i usunięta na etapie przedlicytacyjnym.
Największe nieprawidłowości mają miejsce na etapie sporządzenia wyceny przez biegłych oraz protokołu opisu i oszacowania przez komorników (art. 942 i następne K.p.c.) oraz niezlecenia z urzędu przez komornika ponownej wyceny nieruchomości, mimo iż między datą wyceny a licytacją upłynął czas, w którym nastąpił radykalny wzrost wartości nieruchomości, np. na skutek wejścia Polski do Unii Europejskiej.
Takie zjawiska patologiczne wystąpiły m.in. w toku postępowań prowadzonych w sprawach przez komornika ze Szczytna (7 spraw), komornika z Elbląga (1 sprawa), komornika z Biskupca (1 sprawa), komornika z Olsztyna (2 sprawy), komornika z Giżycka (1 sprawa), komornika z Ostródy (1 sprawa), komornika z łodzi (1 sprawa) czy komornika z Mrągowa (2 sprawy) - w załączeniu opis spraw.
We wszystkich tych sprawach biegły powołany przez komornika do oszacowania nieruchomości dokonywał czynności nierzetelnie, prawdopodobnie świadomie zaniżając jej wartość, np. nie ujawniając w swoim operacie wszystkich budynków, urządzeń czy też ich stanu. W części z nich biegły dokonywał swojej wyceny, nawet nie oglądając nieruchomości, której szacunku miał dokonać.
Komornik mający za zadanie nadzorować pracę tego biegłego nie weryfikował zawartych w tym operacie błędnych danych. Nierzetelny komornik mający sporządzić protokół opisu i oszacowania w miejscu położenia nieruchomości czynił to zza biurka w swojej kancelarii, ˝przyklepując˝ wadliwą opinię biegłego albo sporządzając operat ˝zza płotu˝, tłumacząc przy tym, iż zastał nieruchomość zamkniętą, a żaden przepis prawa nie nakazywał mu takiej weryfikacji.
Tymczasem działający przede wszystkim w interesie wierzyciela komornik ma obowiązek i możliwości prawne (asysta Policji) wejścia na teren nieruchomości i dokonania rzetelnego opisu i oszacowania (art. 765 K.p.c. w związku z rozporządzeniem z dnia 28 stycznia 2002 r. w sprawie udzielania pomocy lub asystowania komornikowi przez Policję - Dz. U. Nr 10, poz. 106).
Protokół opisu i oszacowania stanowi formalną podstawę ustalenia stanu nieruchomości oraz wszelkich okoliczności faktycznych i prawnych decydujących o jej wartości szacunkowej. Podkreśla się, że ustalenia komornika powinny odpowiadać rzeczywistemu stanowi rzeczy.
Opis i oszacowanie mają na celu dokładne ustalenie nieruchomości będącej przedmiotem egzekucji oraz szacunkowe określenie jej wartości - będącej podstawą ceny wywołania.
Czynności dokonywane przez biegłego stanowią podstawę oszacowania, jednak ich wyniki nie są dla komornika wiążące, są to jedynie czynności pomocnicze. Wycena dokonana przez biegłego podlega kontroli z punktu widzenia jej zgodności z przepisami prawa. Kontroli tej powinien dokonywać przede wszystkim komornik. Ustawodawca uznał, że z uwagi na dobro, z jakiego dokonywana jest egzekucja (tj. nieruchomość), podlega ona szczególnej kontroli. Ustawodawcy zależało na tym, aby oszacowania nieruchomości dokonywał specjalista w tej dziedzinie - tj. rzeczoznawca posiadający wiadomości specjalne z zakresu wyceny nieruchomości. Wycena ta podlega jednak kontroli przez organ egzekucyjny (tj. komornika i sąd nadzorujący to postępowanie). Ustawodawca wskazał, iż po tym, jak biegły dokona czynności potrzebnych do sporządzenia opisu i dokona szacunku nieruchomości - to komornik obowiązany jest osobiście sprawdzić w miejscu położenia nieruchomości, czy czynności dokonane przez biegłego wykonane zostały prawidłowo - zgodnie z zasadami sztuki, wiedzy i przepisami prawa. W razie stwierdzenia niezgodności wyceny - komornik obowiązany jest odmówić przyjęcia operatu sporządzonego przez biegłego i powołać nowego biegłego, zaś nierzetelnemu biegłemu odmówić wynagrodzenia2).
W toku większości wskazanych w załączniku wykazie postępowań egzekucyjnych obowiązywał przepis art. 951 K.p.c., który nakazywał sporządzenie aktualizacji operatu z urzędu, w razie gdy pomiędzy sporządzeniem opisu i oszacowania a terminem licytacyjnym zajdą istotne zmiany. W większości wymienionych przeze mnie egzekucji nieruchomości - już po wejściu do Unii Europejskiej (w wyniku którego nastąpił w Polsce gwałtowny wzrost cen nieruchomości) - zostały zbyte na podstawie nieaktualnej wyceny (sprzed kilku lat).
Wprawdzie ustawą z dnia 2.07.2004 r. o zmianie ustawy K.p.c. oraz niektórych innych ustaw ustanowiono inne brzmienie art. 951 K.p.c., tj. uzależniające przeprowadzenie dodatkowego opisu i oszacowania od wniosku dłużnika lub wierzyciela, jednak należy mieć na uwadze, że te postępowania egzekucyjne były wszczęte przed wejściem w życie tej nowelizacji. Tymczasem art. 7 powołanej ustawy nowelizującej K.p.c. stanowi cyt.: ˝Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne wszczęte przed wejściem w życie niniejszej ustawy toczą się według przepisów dotychczasowych˝.
Nierzetelne operaty, a co za tym idzie wycena nieruchomości prowadzą do tego, że dłużnik traci dom nie zaspokoiwszy wierzycieli, a na licytacji za ˝okazyjną cenę˝ ktoś ˝wtajemniczony˝ kupuje nieruchomość.
Czy organy ścigania nie powinny podejmować stanowczych kroków w celu wyeliminowania tego procederu poprzez przykładne ukaranie winnych popełnienia takich czynów?
Nie ulega wątpliwości, iż biegły sporządzając nierzetelny operat, dopuszcza się popełnienia przestępstwa poświadczenia nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne (art. 271 § 1 K.k.). Komornik zaś jako funkcjonariusz publiczny nie dopełnia swoich obowiązków, działając na szkodę interesu zarówno publicznego, jak i prywatnego - poprzez brak nadzoru właściwego nad pracą biegłych (art. 231 § 1 K.k.).
W wyniku nagłośnienia medialnego dotyczącego rażących nieprawidłowości przy egzekucjach z nieruchomości prowadzonych przez komornika sądowego Dariusza K., w których to egzekucjach wyceny dokonywał biegły Waldemar S., prokuratura skierowała przeciwko ww. akt oskarżenia. Dariusz K. i Waldemar S. zasiedli na ławie oskarżonych w Sądzie Rejonowym w Nidzicy. Zarzuty dotyczą postępowań egzekucyjnych z nieruchomości prowadzonych przez komornika Dariusza K. w sprawie ośmiu (!) dłużników. Proces jest już w toku.
Niestety, tam gdzie sprawą nie interesują się media, organy ścigania wielokrotnie umarzają postępowania karne, nie zauważając przestępstwa, pomimo iż mamy do czynienia z takimi samymi nieprawidłowościami, których dopuszczał się komornik w Szczytnie. Umorzono postępowania w sprawach przedstawionych w wykazie załączonym do interpelacji.
Z takimi rozstrzygnięciami trudno się zgodzić.
Panie Ministrze! Uprzejmie proszę o odpowiedź na następujące pytania:
1. Czy możliwe jest przeprowadzenie kontroli postępowań przygotowawczych w ośmiu ww. umorzonych sprawach (w załączeniu wykaz) i podjęcie (w trybie art. 327 K.p.k.) umorzonych postępowań w celu ewentualnego postawienia zarzutów winnym popełnienia czynów zabronionych?
2. Czy w związku z tym, iż jak wskazuje rzecznik praw obywatelskich - prawo obywatela, za którym nie idzie możliwość jego wyegzekwowania, staje się fikcją, nie jest zasadne uwzględnienie w pracach legislacyjnych konieczności doprecyzowania art. 759 § 2 K.p.c. (tj. nadzór sądu z urzędu nad czynnościami komorników na etapie przedlicytacyjnym) w ten sposób, że stronie postępowania egzekucyjnego będzie przysługiwać zażalenie na orzeczenie sądu co do nie podjęcia działań z urzędu bądź też rozszerzenie przesłanek, na podstawie których sąd może odmówić przybicia również w razie stwierdzenia istotnych nieprawidłowości na etapie przedlicytacyjnym (art. 991 K.p.c.), co byłoby zgodne z postulatami niektórych wybitnych przedstawicieli doktryny prawniczej nawet na gruncie obecnie obowiązującego brzmienia tego przepisu3)?
Z poważaniem
Poseł Lidia Staroń
Warszawa, dnia 17 czerwca 2008 r.
1) Orzeczenie TK z dnia 14 grudnia 1988 r. P 2/88.
2) F. Zedler, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, komentarz, t. III, Toruń 1995, s. 254.
3) M. Tyczka, Z. Świeboda, E. Wengerek, A. Barańska, S. Gołąb, Z. Wusatowski - komentatorzy K.p.c.; Orzeczenie SN z dnia 3 lipca 1998 r. I CKN 1069/07, Orzeczenie SN z dnia 22 kwietnia 1998 r. I CKN 1084/97.