VI kadencja

Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej

na interpelację nr 14142

w sprawie usprawnienia systemu wspierania rodzin z problemami i zmniejszenia liczby dzieci wychowywanych poza rodzinnym domem

   Odpowiadając na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 2 lutego 2010 r., znak: SPS-023-14142/10, dotyczące interpelacji posła Wojciecha Wilka w sprawie usprawnienia systemu wspierania rodzin z problemami i zmniejszania liczby dzieci wychowywanych poza domem rodzinnym, przedstawiam następujące stanowisko w tej kwestii.

   Analiza praktyki, dane statystyczne i badania naukowe wskazują, że aktualny model organizacji opieki nad dzieckiem i rodziną nie zapewnia instrumentów motywujących gminy do działań na rzecz pozostawienia dziecka w lokalnym środowisku rodzinnym. W związku z powyższym ministerstwo podjęło działania zmierzające do zmiany tego stanu rzeczy. W dniu 30 czerwca 2009 r. Rada Ministrów przyjęła ˝Założenia projektu ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nad dzieckiem˝. Zaproponowano w nich nowe rozwiązania w zakresie działań profilaktycznych w środowisku, skierowanych do rodzin wychowujących dzieci, jak również położono szczególny nacisk na pracę z rodziną dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej. W oparciu o przyjęte założenia został przygotowany projekt ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

   Projekt ustawy pod koniec stycznia br. został przekazany do konsultacji z partnerami społecznymi. Niezwłocznie po zakończeniu konsultacji oraz opracowaniu projektu zgodnie z uwzględnionymi uwagami projekt ustawy zostanie skierowany pod obrady komitetu Rady Ministrów. Po przyjęciu projektu ustawy przez komitet Rady Ministrów zostanie on przekazany pod obrady Rady Ministrów. Planuje się, że projekt ustawy przesłany zostanie do Sejmu RP w pierwszym półroczu 2010 r.

   Istotą proponowanych rozwiązań jest stworzenie spójnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną je wychowującą, jeżeli ma ona trudności w prawidłowym wypełnianiu swoich funkcji. Działania profilaktyczne podejmowane w ramach tego systemu powinny zapewnić rodzinie taką pomoc, aby w jej efekcie wyeliminowane zostało zagrożenie zabrania dziecka z rodziny lub zapewniony został szybki powrót do niej dla tych dzieci, które z uwagi na ich dobro, okresowo musiały zostać umieszczone poza rodziną.

   Profilaktyka rodzinna musi być rozumiana jako interdyscyplinarne działania i wsparcie ze strony służb i instytucji pracujących na rzecz dobra dziecka i rodziny w samorządzie. Działania profilaktyczne powinny być prowadzone przede wszystkim w gminie. Istotnym wsparciem tych działań będzie praca zespołów interdyscyplinarnych (w wielu gminach zespoły takie już pracują), w których skład - obok asystenta rodziny - wchodzić powinni (w zależności od oceny sytuacji rodziny i dziecka) pracownik socjalny, kurator, przedstawiciel służby zdrowia, pedagog szkolny, przedstawiciel organizacji pozarządowej, przedstawiciel Policji. Powyższe działania wzmocnione będą przez rodziny wspierające.

   Każda gmina będzie zobowiązana do opracowania lokalnych programów wspierania rodzin wychowujących małoletnie dzieci oraz rozwiązywania problemów społecznych. Programy te powinny powstawać w oparciu o systematycznie dokonywane rozpoznanie problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem diagnozy sytuacji w zakresie opieki nad dzieckiem i rodziną na poziomie lokalnym. Powinny one być ukierunkowane przede wszystkim na problemy: małoletnich matek, rodzin niepełnych, rodzin wielodzietnych, rodzin wychowujących dzieci w wieku 0-6 lat, rodzin zmagających się z trudnościami wychowywania dzieci w wieku dojrzewania, rodzin przeżywających trudności związane ze stanem zdrowia dziecka (np. dzieci chore, niepełnosprawne, nadpobudliwe, z zaburzeniami zachowania), rodzin w sytuacjach kryzysowych wynikających z problemów rodziców (konflikty małżonków, uzależnienia, bezrobocie, ubóstwo).

   Rodziny wychowujące dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza rodziny, które mają trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych w stosunku do swoich dzieci, potrzebują pomocy w zakresie organizowania czasu wolnego tym dzieciom, pokonywania trudności szkolnych, zaburzeń zachowania itp. W związku z tym konieczny jest rozwój różnorodnych środowiskowych form dziennej opieki instytucjonalnej nad dziećmi w wieku szkolnym oraz instytucji wspierających rodziny w wychowaniu i kształceniu dzieci. Rolę tę będą pełnić placówki wsparcia dziennego oraz rodziny wspierające. Placówki wsparcia dziennego powinny nie tylko organizować dzieciom czas wolny i pomoc w nauce, ale również wychowawcy w nich zatrudnieni powinni współpracować z rodzicami dziecka, uczyć ich, jak rozumieć swoje dziecko, jak je wychowywać, jak współpracować ze szkołą itp.

   Z punktu widzenia potrzeb dziecka rodzina jest podstawowym środowiskiem zapewniającym bezpieczeństwo emocjonalne, jest naturalnym środowiskiem wychowawczym, w którym główny element stanowią interakcje zachodzące między jej członkami. Zadaniem pracy z rodziną jest wspieranie więzi uczuciowych oraz integracja rodziny, pomoc w integrowaniu rodziny z otoczeniem, służenie odbudowywaniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, neutralizowanie przypadków patogennego oddziaływania rodziny na dziecko. Praca z rodziną powinna przybierać różnorodne formy dostosowane do potrzeb, możliwości i okoliczności udzielania pomocy i wsparcia.

   W działaniach profilaktycznych na rzecz rodzin wychowujących dzieci należy szczególną rolę przypisać organizacjom pozarządowym, organizacjom kościelnym, związkom wyznaniowym itp.

   Rodziny zagrożone kryzysem powinny być stale monitorowane przez pracowników socjalnych, pedagogów szkolnych, pracowników medycznych i inne instytucje, które kontaktują się z rodziną, w tym także - w razie potrzeby - przez Policję i kuratorów sądowych.

   Planuje się utworzenie w gminie nowych stanowisk pracy dla asystentów rodzinnych. Asystent rodzinny ma w założeniu pełnić odmienną funkcję od pracownika socjalnego. Przede wszystkim jego elastyczny, nienormowany czas pracy dostosowany będzie do rytmu życia rodziny i jej realnych potrzeb. Również forma jego zatrudnienia (np. umowa zlecenie lub umowa o pracę z zastosowaniem zadaniowego czasu pracy), zakładająca znaczną mobilność i dyspozycyjność, oraz zasada indywidualnej odpowiedzialności za wyniki pracy z konkretną rodziną będą niewątpliwie przyczyniać się do wzrostu efektywności wykonywanych przez asystenta rodziny zadań. Jego zadaniem będzie całościowe wspieranie rodzin wychowujących dzieci zagrożonych różnymi dysfunkcjami. Rola asystenta polegać będzie na aktywnym wspieraniu rodziny wychowującej dzieci, w której mają miejsce problemy trudne do pokonania samodzielnie przez tę rodzinę, w tym pomoc rodzicom ubiegającym się o odzyskanie władzy rodzicielskiej, o ile będzie to zasadne. Asystent w swojej pracy będzie korzystać z pomocy zespołu interdyscyplinarnego. Celem pracy asystenta jest osiągnięcie przez rodzinę podstawowego poziomu stabilności życiowej, która umożliwi jej wychowywanie dzieci.

   Efektem prawidłowo prowadzonej pracy z rodziną powinno być pozostanie dziecka w rodzinie lub jego powrót do rodziców, jeżeli już zostało umieszczone poza rodziną.

   Ponadto zakłada się opracowanie i wdrożenie rządowego programu osłonowego, którego celem będzie wspieranie samorządów lokalnych w rozwoju profilaktyki. W ramach tych programów zakłada się uruchomienie systemów szkoleń dla służb i instytucji działających na rzecz dziecka i rodziny (m.in. sędziowie sądów rodzinnych i opiekuńczych, kuratorzy, pracownicy socjalni, Policja). Szkolenia te będą miały na celu przygotowanie osób działających na rzecz dziecka i jego rodziny do kompleksowego, interdyscyplinarnego ich wspierania w środowisku lokalnym.

   W ramach programów oferowana będzie pomoc z budżetu państwa na realizację lokalnych programów wspierania rodzin wychowujących małoletnie dzieci, tworzenie różnorodnych instytucji wsparcia dziennego, a także na szkolenie osób tam pracujących w celu zdobycia umiejętności wczesnego diagnozowania sytuacji dziecka i rodziny oraz ewentualnego podjęcia działań na jej rzecz. Programy te służyć będą samorządom gmin w przygotowaniu kompetentnych asystentów rodziny.

   Wsparcie finansowe rodzin ze środków budżetu państwa odbywa się m.in. poprzez transfer świadczeń socjalnych, w tym poprzez świadczenia rodzinne. Na katalog świadczeń rodzinnych, określony ustawą z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, z późn. zm.), składają się zasiłek rodzinny wraz z dodatkami (z tytułu: urodzenia dziecka, opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej, kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, rozpoczęcia roku szkolnego, podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania), zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne oraz jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka. Istotnym elementem wsparcia rodzin jest również świadczenie z funduszu alimentacyjnego przyznawane w zastępstwie niewyegzekwowanych alimentów, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U z 2009 r. Nr 1, poz. 7, z późn. zm.).

   Tegoroczny budżet - mimo trwającego globalnego kryzysu ekonomicznego - zakłada m.in. wzrost wydatków na podstawowy instrument wsparcia rodziny, jakim są świadczenia rodzinne. W ustawie budżetowej na 2010 r. na realizację wypłat świadczeń rodzinnych i świadczeń z funduszu alimentacyjnego zaplanowano środki ogółem w wysokości 9 359 638 tys. zł, z tego 89 600 tys. zł w rezerwie celowej w części 83, poz. 35. Jest to o 1 051 175 tys. zł (tj. 12,6%) więcej niż w znowelizowanej ustawie budżetowej na 2009 r. Wzrost wydatków na świadczenia rodzinne wynika z ubiegłorocznej, ustawowej weryfikacji kwot świadczeń rodzinnych i wysokości kryteriów dochodowych do nich uprawniających. W jej wyniku od 1 listopada 2009 r. nastąpił wzrost kwot zasiłku rodzinnego we wszystkich grupach wieku dzieci o ponad 40%, w stosunku do poprzednio obowiązujących wysokości, a także wzrost o 100 zł, do kwoty 520 zł (tj. o 23,81%), wysokości świadczenia pielęgnacyjnego adresowanego do rodziców rezygnujących z pracy albo jej niepodejmujących w związku z koniecznością opiekowania się niepełnosprawnym dzieckiem. Wzrost wydatków wynika również z uniezależnienia od 1 stycznia 2010 r. prawa do świadczenia pielęgnacyjnego od spełniania ustawowego kryterium dochodowego. Przewiduje się, że po wejściu w życie tego rozwiązania, liczba osób uprawnionych do tego świadczenia zwiększy się o ok. 3,2 tys. osób. Ze względu na wieloraki strumień wsparcia finansowego rodzin środkami z budżetu państwa, trudno jest jednoznacznie określić wielkość środków pośrednio lub bezpośrednio do nich adresowanych (środków przeznaczonych na politykę rodzinną). Wsparcie to dokonywane jest także poprzez środki z budżetu państwa przekazywane na realizację innych ustaw, np. ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego ˝Pomoc państwa w zakresie dożywiania˝ (Dz. U. Nr 267, poz. 2259, z późn. zm.), ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.), ustawy z dnia 25 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.). Ze środków budżetu państwa finansowane lub dofinansowywane są również takie instrumenty bezpośrednio lub pośrednio związane z polityką rodzinną, jak np.: dodatki mieszkaniowe, ulgi w transporcie zbiorowym, świadczenia z pomocy społecznej, dłuższe urlopy macierzyńskie przekładające się na dłuższy zasiłek macierzyński. Wsparcie rodziny odbywa się także poprzez politykę fiskalną państwa sprzyjającą pozostawieniu jak największej ilości środków pieniężnych do dyspozycji rodziny (np. w efekcie zmniejszania obciążeń podatkowych czy też poprzez system ulg podatkowych). Od 1 stycznia 2009 r. obowiązują dwie stawki podatku dochodowego od osób fizycznych, istnieje również możliwość skorzystania z podatkowej ulgi prorodzinnej.

   Minister

   Jolanta Fedak

   Warszawa, dnia 5 marca 2010 r.