VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -

na zapytanie nr 4400

w sprawie regulaminów niektórych banków odbierających osobom starszym możliwość zaciągania kredytów bankowych, na przykładzie mieszkańców woj. małopolskiego

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na zapytanie poselskie pana posła Tadeusza Arkita oraz pana posła Jana Musiała z dnia 14 lipca br., przesłane przez Pana Krzysztofa Putrę, Wicemarszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, przy piśmie z dnia 21 lipca br., znak: SPS-024-4400/09, w sprawie regulaminów niektórych banków odbierających osobom starszym możliwość zaciągania kredytów bankowych, na przykładzie mieszkańców woj. małopolskiego, uprzejmie przedstawiam następujące stanowisko.

   Minister finansów nie dysponuje instrumentami prawnymi do bezpośredniego monitorowania postępowania banków w kwestii stosowania barier wiekowych przy udzielaniu kredytów oraz kontrolowania treści zawartych w regulaminach bankowych. Nadzór nad rynkiem finansowym w Polsce, w tym także nadzór bankowy, sprawowany jest przez Komisję Nadzoru Finansowego na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr 157, poz. 1119, ze zm.). W związku z powyższym w przypadku otrzymywania od obywateli sygnałów dotyczących stosowania przez banki przy udzielaniu kredytów kryterium wieku Ministerstwo Finansów przedstawia w swoich odpowiedziach wykładnię obowiązującego w tej dziedzinie prawa, informując jednocześnie obywateli o możliwości zgłoszenia takich zdarzeń do Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego. Komisja może podejmować stosowne działania w stosunku do banków, realizując cel nadzoru nad rynkiem finansowym określony w art. 2 ww. ustawy. Celem tym jest m.in. zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku przez realizację celów określonych w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm.).

   Powołana wyżej ustawa Prawo bankowe, określając warunki udzielenia kredytu, uzależnia w art. 70 ust. 1 jego przyznanie od faktu posiadania przez kredytobiorcę zdolności kredytowej. Zdolność kredytowa definiowana jest w tym przepisie jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Posiadanie zdolności kredytowej jest zasadą bezwzględną, od której przewidziany jest jedynie jeden wyjątek - w sytuacji gdy kredytobiorca ustanowi szczególny sposób zabezpieczenia spłaty kredytu oraz jednocześnie przedstawi program naprawy gospodarki, którego realizacja zapewni - według oceny banku - uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie (art. 70 ust. 2 ustawy Prawo bankowe).

   Należy zauważyć, że pomijanie przez bank udzielający kredytu obowiązku badania zdolności kredytowej skutkuje narażeniem interesów majątkowych jego deponentów i powstaniem ryzyka pogorszenia sytuacji finansowej samego banku. Takie działanie banku stanowiłoby naruszenie bezwzględnie obowiązujących norm prawa bankowego i skutkowałoby reakcją Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego polegającą na wszczęciu postępowania zmierzającego do nałożenia sankcji na bank lub członków jego organów.

   Kredytobiorca powinien posiadać zdolność kredytową przez cały okres spłaty kredytu, a jej utrata stanowi uzasadnioną przyczynę obniżenia kwoty kredytu lub nawet wypowiedzenia umowy kredytu przez bank (art. 75 ust. 1 ustawy Prawo bankowe).

   Jednocześnie pragnę podkreślić, że choć ustawa Prawo bankowe określa generalny nakaz badania posiadania przez kredytobiorców zdolności kredytowej, to ustawa ta nie określa szczegółowych zasad i kryteriów, w jaki sposób ocena taka powinna być dokonana. Tym samym banki, korzystając z ogólnej definicji pojęcia ˝zdolność kredytowa˝, zawartej w art. 70 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, wprowadzają własne zasady oceny tej zdolności. Banki kierują się przy tym wieloma kryteriami, takimi jak chociażby wysokość i źródło dochodu, zawód lub rodzaj działalności gospodarczej, koszty utrzymania, wielkość rodziny, charakter i wielkość innych zobowiązań. Dodatkowym kryterium może być w konkretnych przypadkach również wiek kredytobiorcy będącego osobą fizyczną, np. przy kredytach z długoletnim terminem spłaty czy długoletnich kredytach hipotecznych.

   Należy jednak zaznaczyć, że żadne ze wskazanych powyżej kryteriów oceny ryzyka kredytowego, w tym wiek, nie może być automatycznie stosowane do eliminowania przez banki potencjalnych kredytobiorców. Nie można przyjmować, że osoba, która ukończyła określony wiek, traci zdolność kredytową, która jest zależna od szeregu innych czynników. Konieczne jest więc analizowanie każdego przypadku indywidualnie, bez stosowania nieuprawnionych ˝automatycznych˝ wykluczeń. Pomimo iż bank działa jako niezależny podmiot prawa i korzysta z wolności gospodarczej, to takie postępowanie należałoby potraktować jako naruszenie konstytucyjnej zasady równości obywateli RP w życiu gospodarczym.

   Z informacji posiadanych przez Ministerstwo Finansów wynika, że problem poruszony przez panów posłów został w przeszłości dostrzeżony przez nadzór bankowy, który podejmował konkretne działania mające wyeliminować taką praktykę. W wyniku tych działań generalny inspektor nadzoru bankowego skierował w dniu 23 listopada 2005 r. pismo do prezesów zarządów banków oraz dyrektorów oddziałów instytucji kredytowych, w którym wskazał model postępowania zgodny z obowiązującymi przepisami. W piśmie tym przypomniano, iż w celu dokonania przez bank oceny, czy kredytobiorca posiada zdolność kredytową, należy właściwie stosować przepis art. 70 ust. 1 ustawy Prawo bankowe. Zobowiązuje on kredytobiorcę do przedłożenia w banku dokumentów i informacji określonych przez bank jako niezbędne do oceny tej zdolności. Żądanie banku powinno być jasno sformułowane, zrozumiałe i wykonalne dla kredytobiorcy, a jednocześnie dostosowane do rodzaju kredytu i związanego z nim ryzyka. GINB jednoznacznie wypowiedział się, że w zakresie oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy będącego osobą fizyczną nie mieści się jego wiek. Nadzór bankowy podkreślił jednocześnie, że nie istnieją przeszkody prawne uniemożliwiające osobom, które osiągnęły określony wiek, np. przekroczyły siedemdziesiąt lat życia, i posiadają zdolność kredytową, zawieranie z bankami umów kredytu na warunkach określonych przepisami ustawy Prawo bankowe.

   W doktrynie prawa bankowego panuje pogląd, iż obowiązek posiadania przez kredytobiorcę zdolności kredytowej ma charakter publicznoprawny i nie stanowi elementu cywilnoprawnego stosunku kredytu bankowego. Dlatego udzielenie kredytu przez bank osobie niemającej zdolności kredytowej nie powoduje nieważności zawartej umowy. W takim przypadku pewne konsekwencje mogą być wyciągnięte jedynie w stosunku do banku w ramach środków nadzoru bankowego. Bank ponosi zatem odpowiedzialność za swoje decyzje kredytowe. Zrozumiałe jest w tym kontekście, iż dysponuje pewną swobodą oceny zdolności kredytowej i jako niezależny podmiot prawa może swobodnie podejmować decyzje kredytowe w ramach przepisów ustawy Prawo bankowe. Wydaje się, że obowiązujące obecnie przepisy prawa bankowego, wielokrotnie nowelizowane, dostosowywane do wymogów prawa unijnego, w sposób właściwy zabezpieczają interesy zarówno banków, jak i ich klientów. Rozwiązywanie problemu dyskryminacji kredytobiorców przez banki z uwagi np. na osiągnięcie określonego wieku czy też stosowanie innych kryteriów przy udzielaniu kredytów, niezgodnych z przepisami prawa bankowego, może dokonywać się nie tylko na drodze zmian legislacyjnych, w wyniku których wpływ na określoną politykę kredytową banku mógłby się okazać bardzo ograniczony, przy zachowaniu konstytucyjności takich regulacji. Możliwe jest również wykorzystywanie istniejących ustawowych uprawnień Komisji Nadzoru Finansowego w celu eliminowania zjawiska niezgodnego z prawem traktowania kredytobiorców.

   Biorąc powyższe pod uwagę, uprzejmie informuję, że minister finansów w ramach swojej właściwości rzeczowej analizuje wszystkie pojawiające się sygnały o występujących nieprawidłowościach w traktowaniu przez banki potencjalnych kredytobiorców i o ile zachodzi potrzeba podejmowania ewentualnych działań kontrolnych, kieruje takie sprawy do Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Dariusz Daniluk

   Warszawa, dnia 4 sierpnia 2009 r.