VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 15684
w sprawie handlu ludźmi
Szanowny Panie Marszałku! W nawiązaniu do pisma dotyczącego interpelacji posła na Sejm RP pana Jana Kamińskiego z dnia 8 kwietnia 2010 r. w sprawie handlu ludźmi (sygn. SPS-023-15684/10) uprzejmie przedstawiam następujące informacje.
Z uwagi na złożoność zjawiska handlu ludźmi podejmowane w Polsce działania mające na celu zapobieganie i zwalczanie handlu ludźmi mają charakter międzyresortowy. Na podstawie zarządzenia nr 23 prezesa Rady Ministrów z dnia 5 marca 2004 r. został utworzony międzyresortowy Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi, który jest organem opiniodawczo-doradczym prezesa Rady Ministrów.
Obecnie w skład zespołu wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendy Głównej Policji, Komendy Głównej Straży Granicznej, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratury Generalnej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Zdrowia, Urzędu do Spraw Cudzoziemców, Fundacji przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu La Strada, Fundacji Dzieci Niczyje oraz Fundacji Itaka - Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych. Ponadto do udziału w pracach zespołu zostali zaproszeni przedstawiciele Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Biura Rzecznika Praw Dziecka, Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Głównego Inspektoratu Pracy, Caritas Polska oraz Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć. Od dnia 24 grudnia 2007 r. funkcję przewodniczącego zespołu sprawuje - wyznaczony przez ministra spraw wewnętrznych i administracji - podsekretarz stanu w MSWiA. Do zadań zespołu należy:
- ocena realizacji ˝Krajowego planu działań przeciwko handlowi ludźmi˝;
- proponowanie oraz opiniowanie podejmowanych działań zmierzających do skutecznego zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi;
- współpraca z organami administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi.
W celu bieżącego monitorowania działań i wymiany informacji w ramach zespołu powołano grupę roboczą, w skład której wchodzą eksperci reprezentujący instytucje uczestniczące w pracach zespołu. Spotkania grupy odbywają się raz na ok. 1,5 miesiąca. Ponadto obecnie podejmowane są prace w ramach dwóch grup eksperckich: grupie ds. problematyki handlu dziećmi oraz grupie ds. działań prewencyjnych.
Warto również wskazać, że z inicjatywy MSWiA opracowywane są dokumenty stanowiące harmonogramy działań podejmowanych przez poszczególne jednostki administracji rządowej (m.in. MSWiA, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Państwową Inspekcję Pracy, Komendę Główną Policji, Komendę Główną Straży Granicznej) - także we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Pierwszy tego typu dokument pt. ˝Krajowy program zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi˝ został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 16 września 2003 r. Obecnie realizowany jest natomiast ˝Krajowy plan działań przeciwko handlowi ludźmi na lata 2009-2010˝. Odpowiedzialność za wykonanie zadań wyznaczonych w planie ponoszą wskazane w nim podmioty.
Wzorem lat ubiegłych zadania podejmowane w ramach obecnego planu mają na celu:
- upowszechnienie wiedzy na temat zjawiska wśród potencjalnych ofiar, przedstawicieli instytucji udzielających im pomocy oraz instytucji odpowiedzialnych za ściganie przestępstwa handlu ludźmi;
- poprawę skuteczności działań instytucji odpowiedzialnych za ściganie przestępstwa handlu ludźmi poprzez doskonalenie narzędzi prawnych, struktur oraz wdrażanie najlepszych praktyk;
- wzbogacenie oferty i podniesienie standardu działań służących wsparciu ofiar handlu ludźmi m.in. poprzez zlecenie przez ministra SWiA zadania publicznego pn. ˝Prowadzenie Krajowego Centrum Interwencyjno-Konsultacyjnego dla Polskich i Cudzoziemskich Ofiar Handlu Ludźmi˝. W ramach wskazanego zadania świadczona jest pomoc również cudzoziemcom - ofiarom handlu ludźmi (w latach 2006-2009 w ramach zadnia publicznego pomoc była udzielana wyłącznie cudzoziemcom włączonym do ˝Programu wsparcia i ochrony ofiary/świadka handlu ludźmi˝; w tym okresie udzielono pomocy 69 cudzoziemcom).
Na podstawie zarządzenia nr 13 prezesa Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2009 r. zmienionego zarządzeniem nr 19 prezesa Rady Ministrów z dnia 10 marca 2009 r. w kwietniu 2009 r. w ramach realizacji zadania publicznego zostało utworzone Krajowe Centrum Interwencyjno-Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi (KCIK). Zadanie dotyczące powołania i prowadzenia KCIK zostało zlecone przez ministra SWiA wyłonionej w drodze otwartego konkursu organizacji pozarządowej - fundacji La Strada. W roku bieżącym przedmiotowe zadanie realizuje również fundacja La Strada.
Od kwietnia do grudnia 2009 r. w ramach KCIK prowadzone były zarówno działania o charakterze interwencyjnym mające na celu udzielenie bezpośredniego wsparcia i ochrony osobom pokrzywdzonym, jak i działania prewencyjne skierowane do instytucji państwowych, samorządowych, organizacji pozarządowych oraz osób planujących wyjazd za granicę w celach nieturystycznych. Główne zadania KCIK to:
- prowadzenie całodobowego telefonu zaufania dla ofiar i świadków handlu ludźmi;
- całodobowe świadczenie usług w ramach interwencji kryzysowej, tj. zaspokojenie niezbędnych potrzeb materialnych, medycznych, psychologicznych;
- zapewnienie ofiarom handlu ludźmi realizacji należnych im praw, tj. asystowanie ofiarom podczas ich kontaktów z organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości, wsparcie psychologiczne, konsultacje prawne, organizacja obecności tłumacza, transport na terenie kraju;
- prowadzenie schroniska stanowiącego bezpieczne zakwaterowanie pod opieką wyspecjalizowanego personelu dla ofiar handlu ludźmi;
- wspieranie instytucji państwowych i samorządowych w zakresie identyfikacji ofiar handlu ludźmi i pracy z nimi, tj. udzielanie konsultacji i porad zainteresowanym instytucjom;
- prowadzenie poradnictwa prewencyjnego dla osób prywatnych, jak i instytucji świadczących pomoc ofiarom poprzez: organizowanie warsztatów, seminariów, szkoleń, wydawanie materiałów informacyjnych (broszur, ulotek, plakatów), prowadzenie strony internetowej, udzielanie poradnictwa telefonicznie i internetowo.
W okresie od dnia 22 kwietnia do dnia 31 grudnia 2009 r. w ramach realizacji przez KCIK zadania polegającego na wspieraniu identyfikacji ofiar handlu ludźmi, asystowaniu ofierze podczas kontaktu z organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości, wsparciu psychologicznym, zapewnieniu pomocy tłumacza, konsultacji prawnych, transportu ofiary na terenie kraju (dyspozycyjność przez 24 h/dobę) udzielono wsparcia 193 osobom, w tym 77 obywatelom Polski.
Celem lepszej identyfikacji zjawiska handlu ludźmi utworzono również odpowiednie struktury zajmujące się przedmiotowym problemem w Policji, Straży Granicznej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz prokuraturze.
W dniu 5 września 2006 r. decyzją komendanta głównego Policji powołano w Komendzie Głównej Policji Centralny Zespół do Walki z Handlem Ludźmi, Organami Ludzkimi, Pornografią Dziecięcą i Pedofilią. Do zadań centralnego zespołu należy koordynacja i nadzór nad działalnością koordynatorów i zespołów w komendach wojewódzkich i Komendzie Stołecznej Policji, prowadzenie działań prewencyjnych, inicjowanie szkoleń funkcjonariuszy zwalczających handel ludźmi i narządami ludzkimi, pedofilię i pornografię dziecięcą, udział w organizowaniu międzynarodowych operacji, organizacja współdziałania z podmiotami pozapolicyjnymi oraz współpraca z Ośrodkiem Badań Handlu Ludźmi Uniwersytetu Warszawskiego.
Ponadto powołano etatowe wojewódzkie zespoły do walki z handlem ludźmi działające w ramach wydziałów kryminalnych komend wojewódzkich Policji i KSP. Do ich zadań należy realizacja obowiązków wynikających z ˝Algorytmu postępowania funkcjonariuszy organów ścigania w przypadku ujawnienia przestępstwa handlu ludźmi˝, prowadzenie rozpoznania w zakresie zjawisk i zdarzeń dotyczących zagadnienia handlu ludźmi i narządami ludzkimi, pedofilii i pornografii dziecięcej, prowadzenie postępowań przygotowawczych i spraw operacyjnych, prowadzenie rozpoznania w środowisku internetowym (komunikatory, czaty, forum i listy dyskusyjne), dokonywanie systematycznych kontroli agencji towarzyskich, salonów masażu, jak również miejsc prostytucji przydrożnej, prowadzenie we współpracy z wydziałami wywiadu kryminalnego (w ramach systemu meldunku informacyjnego) centralnej bazy danych w zakresie handlu ludźmi, narządami, pedofilii oraz pornografii dziecięcej, udział w międzynarodowych operacjach, utrzymywanie kontaktów z podmiotami pozapolicyjnymi i samorządami lokalnymi pod kątem prewencji kryminalnej (prelekcje w szkołach) oraz organizowanie szkoleń dla funkcjonariuszy innych pionów komend wojewódzkich oraz jednostek podległych.
W 2006 r. w poszczególnych oddziałach Straży Granicznej powołano koordynatorów, do zadań których należy m.in. koordynacja współpracy w ramach Straży Granicznej z Policją oraz z innymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi w zakresie zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi.
Z kolei decyzją nr 139 komendanta głównego Straży Granicznej z dnia 18 czerwca 2008 r. został powołany Zespół do spraw stałego monitoringu i koordynacji działań Straży Granicznej w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępstwa handlu ludźmi (w miejsce koordynatora nadzorującego działania w zakresie zapobiegania i zwalczania handlu ludźmi KG SG). Do zadań zespołu należy:
- koordynacja realizacji przez Straż Graniczną przedsięwzięć wynikających z ˝Krajowego planu działań przeciwko handlowi ludźmi˝;
- bieżący monitoring i analiza przypadków handlu ludźmi ujawnionych przez Straż Graniczną;
- udział w pracach grupy roboczej utworzonej w ramach Zespołu do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi;
- inicjowanie i koordynacja działań Straży Granicznej w zakresie zapobiegania i zwalczania handlu ludźmi innych niż wynikające z ˝Krajowego planu działań przeciwko handlowi ludźmi˝, z uwzględnieniem przedsięwzięć szkoleniowych;
- współpraca z MSWiA, Policją i innymi organami administracji państwowej oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępstwa handlu ludźmi.
W skład zespołu wchodzą przedstawiciele Zarządu Operacyjno-Śledczego, Zarządu Granicznego, Zarządu ds. Cudzoziemców, Biura Analiz Strategicznych, Biura Kadr i Szkolenia oraz Gabinetu Komendanta Głównego Straży Granicznej.
W związku z przejęciem przez Państwową Inspekcję Pracy od 1 lipca 2007 r. kompetencji m.in. w zakresie kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców oraz z uwagi na zagrożenie zjawiskiem handlu ludźmi pracowników cudzoziemskich niezbędna okazała się współpraca Państwowej Inspekcji Pracy ze Strażą Graniczną. W tym celu w kwietniu 2008 r. zostało zawarte porozumienie między komendantem głównym Straży Granicznej a głównym inspektorem pracy dotyczące współpracy w ramach:
- wymiany informacji o naruszeniu przepisów dotyczących cudzoziemców, w tym o przypadkach nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców;
- podejmowania wspólnych kontroli przez funkcjonariuszy Straży Granicznej i inspektorów pracy;
- wymiany doświadczeń w zakresie metod kontroli;
- organizacji szkoleń;
- organizacji spotkań i konferencji;
- organizacji spotkań w celu ewaluacji współpracy między tymi instytucjami.
Dzięki temu przypadki handlu ludźmi zidentyfikowane przez inspektorów pracy są przedmiotem śledztw prowadzonych pod nadzorem prokuratora przez specjalistyczne jednostki Straży Granicznej.
Ponadto w związku z coraz częstszymi skargami cudzoziemców na warunki ich zatrudnienia Państwowa Inspekcja Pracy wprowadziła system ewidencjonowania skarg cudzoziemców, w wyniku czego są one rozpatrywane w pierwszej kolejności.
Jednocześnie w I kwartale 2009 r. w każdym okręgowym inspektoracie pracy utworzono sekcję ds. kontroli legalności pracy cudzoziemców w celu zabezpieczenia ich praw (łącznie ok. 150 przeszkolonych osób). Dodatkowo w okręgowych inspektoratach i w biurach terenowych cudzoziemcom udzielane są porady prawne.
Warto również wskazać, iż w czerwcu 2007 r. w prokuraturach apelacyjnych zostali wyznaczeni prokuratorzy pełniący rolę konsultantów do spraw handlu ludźmi, których zadaniem jest udzielanie niezbędnych konsultacji prokuratorom prowadzącym sprawę bądź w sytuacji, gdy sprawa jest szczególnie skomplikowana - jej prowadzenie.
Ponadto w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania ww. struktur w Policji, Straży Granicznej i prokuraturze opracowano następujące dokumenty:
1) ˝Algorytm postępowania funkcjonariuszy organów ścigania w przypadku ujawnienia przestępstwa handlu ludźmi˝, który stanowi zbiór wskazówek skierowany do stosowania przez funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej w przypadku ujawnienia bądź podejrzenia popełnienia przestępstwa handlu ludźmi. Dokument ten koncentruje się przede wszystkim na opisie trybu postępowania organów ścigania wobec pokrzywdzonych;
2) ˝Wskazówki metodyczne dla prokuratorów prowadzących lub nadzorujących postępowanie karne w sprawach dotyczących handlu ludźmi˝ (opracowane przez Biuro ds. Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej) - skierowane do użytku dla prokuratorów prowadzących sprawy dotyczące przestępstw handlu ludźmi.
Wskazać również należy, iż podstawą funkcjonowania systemu pomocy społecznej dla ofiar handlu ludźmi jest ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm.), zgodnie z którą pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi (vide: art. 7 pkt 7a ustawy). O uzyskanie pomocy mogą zatem ubiegać się osoby - ofiary handlu ludźmi - które zgodnie z przedmiotową ustawą są uprawnione do korzystania ze świadczeń socjalnych. Stosownie natomiast do art. 5 oraz 5a ww. ustawy są to zarówno osoby posiadające obywatelstwo polskie, jak i cudzoziemcy zidentyfikowani jako ofiary handlu ludźmi. Forma i zakres udzielanej pomocy jest za każdym razem szczegółowo określana na podstawie rozeznanych przez pracownika socjalnego potrzeb osoby ubiegającej się o wsparcie.
W celu właściwego stosowania ww. przepisów ustawy o pomocy społecznej, a w efekcie zapewniania ofiarom skuteczniejszej i bardziej wszechstronnej pomocy przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z Grupą Roboczą Zespołu do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi podjęło następujące działania:
- opracowało, a następnie przekazało do stosowania wskazówki dla kadry pomocy społecznej dotyczące zasad udzielania pomocy ofierze handlu ludźmi;
- ustanowiło krajową sieć konsultantów wojewódzkich do spraw wsparcia udzielanego ofiarom handlu ludźmi, którą tworzą przeszkoleni pracownicy urzędów wojewódzkich odpowiedzialni za kontakt i współpracę z jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej na terenie danego województwa, jak również z innymi instytucjami zajmującymi się pomocą ofiarom handlu ludźmi, w zakresie realizacji zadań związanych z procederem handlu ludźmi oraz wymianą informacji w tym obszarze;
- opracowało i od 2008 r. wdraża system szkoleń skierowany do pracowników pomocy społecznej, głównie z ośrodków interwencji kryzysowej, dotyczący identyfikacji ofiar handlu ludźmi, interwencji kryzysowej oraz zasad współdziałania z innymi instytucjami w zakresie udzielania wsparcia osobom pokrzywdzonym tym przestępstwem.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Piotr Stachańczyk
Warszawa, dnia 12 maja 2010 r.