VI kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 5135
w sprawie uwolnienia cen energii elektrycznej
Szanowny Panie Marszałku! W związku z interpelacją pana posła Zbigniewa Matuszczaka z dnia 18 września 2008 r. (wystąpienie marszałka Sejmu RP z dnia 26 września 2008 r., znak SPS-023-5135/08) w sprawie uwolnienia cen energii elektrycznej uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień do kwestii podniesionych w wyżej wymienionej interpelacji.
1. Jakie jest stanowisko Ministerstwa Gospodarki w sprawie uwolnienia cen energii?
2. Jakie skutki według prognoz ministerstwa przyniesie uwolnienie cen?
Na wstępie pragnę uprzejmie poinformować, że pomimo wcześniejszej zapowiedzi prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o uwolnieniu cen energii elektrycznej dla odbiorców w gospodarstwach domowych z dniem 1 stycznia 2009 r. (komunikat z dnia 25 lutego 2008 r.) w dniu 29 września 2008 r. prezes URE publicznie oznajmił, że po dniu 1 stycznia 2009 r. ceny energii elektrycznej dla tej grupy odbiorców nie zostaną uwolnione, a co za tym idzie, przedsiębiorstwa obrotu są i nadal będą zobowiązane do przedstawiania prezesowi URE do zatwierdzania taryf dla odbiorców w gospodarstwach domowych.
Według oceny prezesa URE przed ostatecznym uwolnieniem cen energii elektrycznej w naszym kraju należy:
- doprowadzić do płynności i transparentności rynku hurtowego,
- uregulować procedurę zmiany sprzedawcy,
- przyjąć przepisy dające niezależność prezesowi URE i nowe instrumenty regulacyjne,
- wprowadzić rozwiązania systemowe chroniące ubogich odbiorców energii elektrycznej (ochrona tzw. odbiorców wrażliwych).
Prezes URE swoją decyzję uzasadnił również stanowiskiem Komisji Europejskiej, uznającej rynek energii elektrycznej w Polsce za niekonkurencyjny1).
Uwolnienie cen w obszarze energii elektrycznej to działanie polegające na odstąpieniu przez prezesa URE od zatwierdzania taryf dla spółek działających na rynku konkurencyjnym, czyli dla wytwórców i sprzedawców (spółek obrotu) tej energii. Oznacza to tym samym zwolnienie z obowiązku taryfowania energii jako towaru, który się wytwarza i którym się handluje. Ale oznacza również, że w dalszym ciągu pozostaje w mocy obowiązek zatwierdzania taryf przez prezesa URE dla wykazujących cechy monopolu naturalnego spółek energetycznych, tj. operatora systemu przesyłowego (OSP) oraz operatorów systemów dystrybucyjnych (OSD), zajmujących się realizacją usług przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej, czyli usług dostarczania energii elektrycznej sieciami elektroenergetycznymi od wytwórców do odbiorców końcowych.
W polskiej elektroenergetyce płatności odbiorców za energię elektryczną w okresie do dnia 31 marca 2008 r. obejmowały następujące składniki:
- opłatę za zużytą energię (opłata za towar) - ok. 30% płatności,
- opłatę za dostarczenie tej zużytej energii (opłata za usługę) - ok. 45% płatności,
- opłatę abonamentową za wystawianie i przesyłanie faktur - ok. 1-2% płatności,
- podatek akcyzowy i VAT od zużytej energii - ok. 23% płatności.
Natomiast od dnia 1 kwietnia 2008 r. na fakturach wyszczególniony jest oddzielnie również piąty składnik. Jest to opłata stała - tzw. opłata przejściowa, niezależna od zużycia energii elektrycznej, przenosząca na każdego odbiorcę końcowego rozliczenia z tytułu realizacji ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej (Dz. U. Nr 130, poz. 905). Opłata ta zastąpiła kalkulowany dotychczas przez energetyczne przedsiębiorstwa sieciowe ˝składnik wyrównawczy˝, poprzez który na każdego odbiorcę energii elektrycznej była przenoszona opłata za istniejące w energetyce kontrakty długoterminowe KDT. Wysokość ˝opłaty przejściowej˝ jest i będzie zależna od obowiązującej w każdym roku kalendarzowym stawki dla poszczególnych grup odbiorców końcowych zgodnie z ww. ustawą i czasem realizacji tej ustawy.
A zatem utrzymanie obowiązku zatwierdzania spółkom obrotu taryf dla grupy odbiorców w gospodarstwach domowych oznacza, że prezes URE będzie nadal mógł analizować i zatwierdzać wnioski taryfowe, które po stronie tej grupy odbiorców przekładają się na opłatę za towar (opłata za usługę dostarczania energii elektrycznej dla wszystkich odbiorców w kraju wynika z taryf zatwierdzonych przez prezesa URE dla OSP i OSD).
Ze względu na nieodzowną konieczność modernizacji i rozwoju potencjału wytwórczego oraz systemu przesyłowego i systemów dystrybucyjnych energii elektrycznej, konieczność sprostania przez elektroenergetykę unijnym wymogom ochrony środowiska oraz rosnącym cenom pierwotnych nośników energii obecne utrzymanie przez prezesa URE taryfowania dla gospodarstw domowych nie oznacza braku wzrostu cen energii elektrycznej dla odbiorców końcowych w naszym kraju, gdyż zgodnie z prawem istotą kształtowania i kalkulacji taryf dla energii elektrycznej jest zapewnienie pokrycia uzasadnionych kosztów przedsiębiorstw energetycznych, a czynniki wymienione powyżej właśnie m.in. takie koszty tworzą.
Jestem w pełni przekonany, że uwolnienie cen dla spółek działających w obszarach uznanych za konkurencyjne w elektroenergetyce jest niejako naturalnym procesem wynikającym z postępującego rozwoju rynku, który w określonym horyzoncie czasowym ma sprzyjać dojściu do stanu uznawanego za normalny, w którym koszty funkcjonowania spółek będą szły w parze z ich efektywnością ekonomiczną i zdolnością do rozwoju, a tym samym zdolnością do bezprzerwowego zaspokajania bieżącego i przyszłego zapotrzebowania odbiorców na energię elektryczną.
3. Czy ministerstwo zamierza stworzyć system nadzorujący koncerny energetyczne w chwili uwolnienia cen?
4. Czy i w jaki sposób będą kontrolowane podwyżki cen energii po uwolnieniu cen?
Niewątpliwie z punktu widzenia zabezpieczenia interesów państwa i prawidłowego funkcjonowania gospodarki istotne znaczenie ma zachowanie się spółek energetycznych na rynku energii elektrycznej po jego uwolnieniu. Pamiętając o tym, że w gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa energetyczne prowadzą swoją działalność jako spółki prawa handlowego, a organy tych spółek są zobligowane do przestrzegania i szanowania ładu korporacyjnego, praktycznym narzędziem w ręku państwa pozostają odpowiednie regulacje w obszarze prawa energetycznego. Dlatego w Ministerstwie Gospodarki przygotowywany jest cały pakiet zmian ustawy Prawo energetyczne (w ramach jej kolejnej nowelizacji), dotyczący uporządkowania reguł otwartego rynku energii elektrycznej. Uchwalenie nowelizacji tej ustawy będzie istotnym działaniem na rzecz budowania właściwych relacji w obszarze elektroenergetyki w warunkach rynkowych.
W gospodarce wolnorynkowej ceny energii elektrycznej (jak i innych towarów, produktów i usług) odpowiadają efektywnym kosztom, zobiektywizowanym z punktu widzenia ekonomicznego i bez strukturalnych zniekształceń. Docelowo po uwolnieniu rynku takiego stanu należy oczekiwać również w naszym kraju. Ceny energii elektrycznej będą z całą pewnością musiały reagować na zmiany cen pierwotnych nośników energii i struktury paliw służących do jej wytwarzania, koszty pozyskiwania uprawnień do emisji CO2 oraz poziomy cen energii elektrycznej w różnych krajach Unii Europejskiej w ramach rozwoju jednolitego konkurencyjnego rynku. Ceny energii oraz usług jej dostarczania będą również musiały uwzględniać potrzeby finansowania inwestycji w sieci elektroenergetyczne i nowe moce wytwórcze oparte o nowoczesne ekologiczne technologie w ramach konieczności zachowania bezpieczeństwa i ciągłości dostarczania energii elektrycznej przy odpowiednio elastycznym wzroście zapotrzebowania na energię elektryczną wraz ze wzrostem naszego PKB.
Działania mające na celu złagodzenie wzrostu cen energii elektrycznej, z punktu widzenia ministra gospodarki, muszą mieć przede wszystkim charakter zmian systemowych w elektroenergetyce, zwiększających zakres funkcjonowania mechanizmów rynku konkurencyjnego w obszarze wytwarzania i obrotu energią elektryczną, a poprzez to wymuszających racjonalizację kosztów działania po stronie przedsiębiorstw energetycznych. Istotne jest bowiem, aby koszty działania tych przedsiębiorstw były efektywne i w pełni uzasadnione ekonomicznie, gdyż tylko wtedy będzie zasadny i właściwy poziom cen energii elektrycznej oferowanej odbiorcom końcowym.
Obok koniecznych zmian przepisów prawa energetycznego, moim zdaniem ze względu na strukturę organizacyjną i własnościową krajowej elektroenergetyki oraz zachowania poszczególnych przedsiębiorstw energetycznych (w tym związane z ich polityką cenową) jako graczy rynkowych, niezbędny jest stały monitoring rynku energii elektrycznej zarówno przez prezesa URE, jak i przez prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zgodnie z właściwością każdego z tych organów. Niezbędna jest również stała współpraca pomiędzy tymi organami i wzajemne uzupełniające wspomaganie się, a w szczególności w sytuacjach, gdy zachowania przedsiębiorstw energetycznych nie mogą być wyeliminowane przez działania ex ante regulatora sektorowego i wymagają interwencji ex post organu, jakim jest prezes UOKiK. Dotyczy to w szczególności eliminowania przypadków możliwego nadużywania siły monopolistycznej przedsiębiorstw energetycznych wobec odbiorców, w tym wobec najsłabszych na rynku gospodarstw domowych.
5. Czy i jakie działania zamierza podjąć ministerstwo w celu zapewnienia ochrony odbiorcy indywidualnego w chwili uwolnienia cen?
W zakresie energii elektrycznej problematyka tzw. słabych ekonomicznie odbiorców w gospodarstwach domowych nie doczekała się w naszym kraju adekwatnego do wagi sprawy systemowego rozwiązania, pomimo że taki obowiązek został nałożony na państwa członkowskie w pkt 24 preambuły oraz w art. 3 ust. 5 dyrektywy 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 96/92/WE. Dlatego, mając m.in. na względzie niezwykle istotny społeczny wymiar postępującego procesu urynkowienia w sektorze elektroenergetyki i związanego z tym odchodzenia od zatwierdzania taryf na energię elektryczną przez prezesa URE jako przewodniczący Zespołu Sterującego do Spraw Realizacji ˝Programu dla elektroenergetyki˝, w dniu 15 lutego 2008 r. wydałem specjalne zarządzenie w sprawie powołania międzyresortowej grupy roboczej do opracowania projektów aktów prawnych zapewniających odbiorcom słabym ekonomicznie właściwy poziom ochrony na konkurencyjnym rynku energii elektrycznej oraz nadających prezesowi URE odpowiednią rolę i narzędzia regulacyjne na takim rynku.
Grupa ta, pracując pod przewodnictwem wiceprezesa URE, przygotowała i w dniu 26 września 2008 r. przedstawiła ministrowi gospodarki obszerny raport, w którym m.in. zawarty jest projekt zmian w ustawie Prawo energetyczne w zakresie wzmocnienia pozycji odbiorcy słabego ekonomicznie na konkurencyjnym rynku energii elektrycznej. Projekt ten zakłada zbudowanie rozwiązania obejmującego:
- zdefiniowanie odbiorcy słabego ekonomicznie (czego nie ma dotychczas w naszym prawodawstwie, a jest jednoznacznie zalecane przez Komisję Europejską), co z punktu widzenia prawnego będzie mieć kluczowe znaczenie dla każdego z kolejnych kroków i podejmowanych działań na rzecz najuboższych odbiorców energii elektrycznej w naszym kraju,
- wprowadzenie świadczenia pomocy najuboższym grupom odbiorców energii elektrycznej przez przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się dystrybucją tej energii (w porozumieniu z jej sprzedawcami) poprzez opracowywanie i realizowanie wewnętrznych własnych programów tej pomocy w celu umożliwienia uniknięcia wstrzymania dostarczania energii elektrycznej słabym ekonomicznie odbiorcom - zasada ta jest już praktykowana w innych krajach europejskich jako odpowiedzialność społeczna biznesu (tzw. CSR - z ang. Corporate Social Responsibility) w sektorze elektroenergetyki w warunkach konkurencyjnego rynku energii elektrycznej.
Moim zdaniem to rozwiązanie może mieć jedynie charakter subsydiarny, a nie charakter pełnego rozwiązania systemowego. Wprowadzenie systemowego rozwiązania wymagać będzie zmiany kilku ustaw i w tym zakresie prowadzone będą konsultacje z właściwymi resortami.
Wyrażam przekonanie, że powyższe wyjaśnienia zostaną przyjęte jako wyczerpująca odpowiedź na pytania zawarte w interpelacji pana posła Zbigniewa Matuszczaka.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Grażyna Hencelewska
Warszawa, dnia 23 października 2008 r.
1) Decyzja Komisji z dnia 11 września 2008 r., stanowiąca, że art. 30 ust. 1 dyrektywy 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynującej procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych nie ma zastosowania w odniesieniu do wytwarzania i sprzedaży hurtowej energii elektrycznej w Polsce - notyfikowana jako dokument nr C (2008/4805) (2008/741/WE).