VI kadencja
Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości na ponowną interpelację posła Zbigniewa Kozaka
na interpelację nr 4731
w sprawie podjętych przez wymiar sprawiedliwości działań w związku z postępowaniem egzekucyjnym z nieruchomości - sygn. akt Prokuratura Rejonowa Gdańsk-Północ 2 Ds 4984/03 oraz 2 Ds 408/04, Sąd Rejonowy III Wydział Karny w Gdańsku III Kp 780/04, Prokuratura Rejonowa Gdańsk-Wrzeszcz 3 Ds 237/07, Sąd Rejonowy w Malborku II Wydział Karny II Kp 116/08, Prokuratura Rejonowa Gdańsk-Północ 3 Ds 193/04, Sąd Rejonowy w Gdańsku IV Wydział Karny IV Ko1 596/03, Prokuratura Apelacyjna w Gdańsku API Ko 435/04, Prokuratura Okręgowa I Dsn 31/04/GK, Sąd Rejonowy w Malborku V Ko 36/08
Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na pismo z dnia 8 października 2008 r., nr SPS-023-4731p/08, przy którym przedstawiono pismo pana posła Zbigniewa Kozaka z dnia 1 października 2008 r. z prośbą o uzasadnienie i sprecyzowanie odpowiedzi na interpelację z dnia 7 sierpnia 2008 r. w sprawie podjętych przez wymiar sprawiedliwości działań w związku z postępowaniem egzekucyjnym z nieruchomości, uprzejmie przedstawiam, co następuje:
Jak wynika z informacji z Biura Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej, postępowania przygotowawcze prowadzone przez jednostki organizacyjne prokuratury wskazane w interpelacji pana posła Kozaka dotyczą pokrzywdzonej G.L. W związku z tym stwierdzić należy, że w Departamencie Wykonania Orzeczeń i Probacji uprzednio badane były skargi wnoszone przez panią G.L., które dotyczyły postępowania egzekucyjnego z nieruchomości. W sprawie DWOiP-IV-051-219/06 zbadano zarzuty dotyczące prawidłowości powołania biegłego, który dokonał opisu i oszacowania nieruchomości w postępowaniu egzekucyjnym w sprawie o sygnaturze akt II Km 193/93. Na zlecenie Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji prezes Sądu Okręgowego w Gdańsku ustalił, iż w przedmiotowym postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym z nieruchomości dłużniczki G.L. opisu i oszacowania nieruchomości dokonał biegły sądowy w zakresie budownictwa mgr inż. T.F. W tym miejscu, uzupełniając odpowiedź na interpelację oraz odnosząc się do zarzutu, iż biegły sądowy T.F. nie znajduje się i nie znajdował się w rejestrze rzeczoznawców majątkowych, należy wskazać, iż, jak wynika z analizy akt DWOiP-IV-051-219/06 - opisu i oszacowania nieruchomości dokonano w oparciu o poprzednio obowiązujący stan prawny. Stosownie zaś do poprzednio obowiązującego brzmienia art. 948 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 298, z późn. zm.) do oszacowania nieruchomości komornik powoływał jednego lub kilku biegłych. Powołany powyżej przepis nie określał precyzyjnie, jakim warunkom musiał odpowiadać biegły. Przyjmowano jednak powszechnie, iż musiał to być biegły sądowy. Stąd też powołanie przez komornika do opisu i oszacowania nieruchomości biegłego sądowego wydaje się w świetle poprzednio obowiązujących przepisów prawa prawidłowe. Dlatego okoliczność, czy biegły T.F. był wpisany na listę rzeczoznawców majątkowych, nie miała znaczenia na gruncie poprzednio obowiązującego art. 948 Kodeksu postępowania cywilnego. Odnosząc się natomiast do zarzutu dotyczącego dokonania wyceny nieruchomości przez biegłego z zakresu ˝budownictwa lądowego - specjalność konstrukcja˝, trudno wyjaśnić, jakimi przesłankami kierował się komornik, powołując do powyżej opisanej czynności biegłego tej specjalności. Niemniej należy wskazać, iż zgodnie z treścią art. 278 Kodeksu postępowania cywilnego biegłym jest każda osoba posiadająca wiadomości specjalne. Należałoby zatem przyjąć, iż w przedmiotowej sprawie komornik uznał, iż biegły sądowy T.F. posiada wiadomości specjalne nie tylko z zakresu budownictwa lądowego, ale również z zakresu wyceny nieruchomości. Ponadto ponownie należy podkreślić, iż stosownie do treści art. 767 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, na każdą czynność komornika w postępowaniu egzekucyjnym, w tym również na opis i oszacowanie nieruchomości - przysługuje skarga. Wniesienie skargi umożliwia dokonanie przez sąd rejonowy merytorycznej oceny prawidłowości dokonanej przez biegłego czynności opisu i oszacowania.
Odnosząc się natomiast do pytania nr 4, w pierwszej kolejności należy wskazać, iż brak jest podstaw do przyjęcia, iż biegły T.F. wydał fałszywą opinię. Jak wynika bowiem z treści samej interpelacji oraz informacji udzielonej przez Biuro Postępowania Przygotowawczego w Prokuraturze Krajowej, postępowanie przygotowawcze, w którym badane były zarzuty poświadczenia nieprawdy przez biegłego sądowego, zostało umorzone wobec przedawnienia. Wydaje się więc, iż w tej sytuacji brak jest obiektywnych przesłanek wskazujących na to, iż biegły nienależycie wykonywał swoje czynności.
Odpowiadając natomiast na pytania nr 1 i 2 w zakresie dotyczącym prowadzonego przez jednostki organizacyjne prokuratury postępowania przygotowawczego, należy wskazać, że dotyczą one śledztwa 2 Ds 408/04 (poprzednio 2 Ds 4984/03) byłej Prokuratury Rejonowej Gdańsk-Północ. Zostało ono zainicjowane złożonym przez G.L. zawiadomieniem o popełnieniu przestępstw: poświadczenia nieprawdy przez biegłego przy sporządzaniu opisu i szacowania nieruchomości, a także niedopełnienia obowiązków przez komornika poprzez nieumieszczenie w protokole informacji dotyczącej miejsca pobytu G.L., co skutkowało niepowiadomieniem jej o licytacji.
Ponadto wyżej wymieniona w toku postępowania złożyła kolejne doniesienie o przestępstwie polegającym na niedopełnieniu obowiązków przez kuratora powołanego przez sąd do ochrony jej interesów.
W swoich pisemnych zawiadomieniach, jak również w czasie przesłuchania w charakterze świadka G.L. nie formułowała innych, poza wskazanymi wyżej, zarzutów - wobec czego postępowanie przygotowawcze prowadzone było w objętym nimi zakresie. Należy wskazać, że wszystkie wymienione przez pokrzywdzoną okoliczności stanowiły przedmiot procesowej weryfikacji. Natomiast podniesiona w interpelacji kwestia prawnokarnej oceny zachowania komornika w związku z powołaniem do oszacowania nieruchomości biegłego z zakresu budownictwa nie stanowiła przedmiotu doniesień skarżącej. Niezależnie od powyższego podkreślenia wymaga fakt, iż ewentualne przestępstwo z art. 231 § 1 Kodeksu karnego popełnione w 1997 r. w momencie rozpoznawania sprawy uległo już przedawnieniu i zgodnie z art. 17 § 1 pkt 6 Kodeksu postępowania karnego zachodziła ujemna przesłanka procesowa uniemożliwiająca prowadzenie w tym zakresie postępowania karnego.
Odnośnie zaś pytania nr 3 - dotyczącego przyjętej przez prokuratora Prokuratury Rejonowej Gdańsk-Północ w sprawie 2 Ds 408/04 kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie zarzuciła biegłemu G.L., wyjaśniam, że w decyzji o umorzeniu śledztwa z dnia 26 listopada 2003 r. (nr 2 Ds 4984/03) przedmiotowy czyn zakwalifikowano jako występek z art. 271 § 1 Kodeksu karnego. Rozstrzygnięcie to zostało zaskarżone przez pokrzywdzoną do prokuratora okręgowego w Gdańsku, który w postanowieniu instancyjnym z dnia 11 stycznia 2004 r. nr I Dsn 31/04/Gk-Pn., uchylając decyzję merytoryczną, wskazał, iż zachowanie biegłego winno być ocenione zgodnie z brzmieniem art. 233 § 1 Kodeksu karnego, a nie art. 271 § 1 Kodeksu karnego. Dlatego też prokurator rejonowy Gdańsk-Północ, ponownie umarzając śledztwo w dniu 14 kwietnia 2004 r. (Ds 408/04), zdarzenie polegające na złożeniu w dniu 12 czerwca 1997 r. fałszywej opinii przez biegłego zakwalifikował jako występek z art. 233 § 4 Kodeksu karnego.
W tym miejscu wskazać należy, że w przypadku kwestionowania opinii biegłego, który powołany został w toku postępowania przygotowawczego, ocena jego zachowania w kontekście wydania nierzetelnej, niezgodnej z prawdą opinii, może być dokonywana jedynie w oparciu o przepis art. 233 § 4 Kodeksu karnego.
Biegły wydający opinię w sprawie nie może być podmiotem przestępstwa spenalizowanego w dyspozycji art. 231 § 1 Kodeksu karnego (niedopełnienie obowiązków bądź przekroczenie uprawnień), albowiem nie jest funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu dyspozycji art. 115 § 13 Kodeksu karnego. Niezależnie od powyższego, nawet gdyby hipotetycznie założyć, że biegłego można byłoby uznać za podmiot przestępstwa z art. 231 § 1 Kodeksu karnego, zagrożonego karą pozbawienia wolności do lat 3, to w dacie złożenia przez G.L. zawiadomienia o przestępstwie, tj. w dniu 22 sierpnia 2003 r. karalność za występek z art. 231 § 1 Kodeksu karnego popełniony w dniu 23 maja 1997 r. z mocy art. 101 § 1 pkt 4 Kodeksu karnego ustała, gdyż od daty popełnienia ewentualnego czynu minęło 5 lat (karalność tego czynu ustała w dniu 24 maja 2002 r.).
Ponadto odnosząc się do pytania nr 5 dotyczącego niedopełnienia przez Sąd Rejonowy w Gdańsku obowiązków wynikających z art. 759 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, ponownie wskazuję, iż również w tym przedmiocie prowadzone było postępowanie przygotowawcze, którego zakres i przebieg przedstawiony został w piśmie ministra sprawiedliwości z dnia 9 września 2008 r. Wydaje się, iż wobec umorzenia wyżej wskazanego postępowania przygotowawczego brak jest podstaw do stwierdzenia, iż Sąd Rejonowy w Gdańsku sprawujący nadzór nad postępowaniem egzekucyjnym z nieruchomości nie dopełnił obowiązków wynikających z art. 759 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego. Ponadto podkreślić należy, iż decyzja w przedmiocie umorzenia powyżej wskazanych postępowań przygotowawczych była również przedmiotem badania przez Sąd Rejonowy w Malborku, który postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2008 r. utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy, podzielając w pełni stanowisko i argumenty Prokuratury Rejonowej Gdańsk-Wrzeszcz. W tym stanie brak jest jakichkolwiek podstaw do polemizowania z orzeczeniem wydanym przez niezawisły sąd.
W zakresie pytań zawartych w punktach nr 6, 7, 8 dotyczących przyczyn niedopatrzenia się przez organy prokuratury nieprawidłowości w ustanowieniu przez sąd kuratora dla G.L. w postępowaniu egzekucyjnym, które w ocenie posła stanowiły naruszenie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz Regulaminu urzędowania sądów powszechnych, uprzejmie informuję, że kwestia prawidłowości i zasadności ustanowienia kuratora w postępowaniu egzekucyjnym była przedmiotem oceny Sądu Okręgowego w Gdańsku w toku postępowań odwoławczych w związku ze skargami i zażaleniami składanymi przez pokrzywdzoną. Sąd odwoławczy jednoznacznie stwierdził, że decyzja Sądu Rejonowego wydana w trybie art. 928 Kodeksu postępowania cywilnego o ustanowieniu dla G.L. kuratora w celu dopilnowania praw dłużniczki, której miejsce pobytu nie było znane i której z powodu nieobecności nie można było dokonywać doręczeń, była zasadna.
Fakt, że stanowiska sądów I i II instancji nie zostały zaakceptowane przez G. L., nie może stanowić podstawy do uznania ich za błędne lub wadliwe z procesowego punktu widzenia. Dlatego też prokurator rejonowy Gdańsk-Wrzeszcz, po przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego nr 3Ds 237/07 w sprawie nieprawidłowości w działaniach sędziów Sądu Rejonowego w Gdańsku i miejscowego Sądu Okręgowego w związku z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym przeciwko G.L. uznał, iż czyny zarzucane funkcjonariuszom publicznym nie stanowią przestępstwa i odmówił wszczęcia śledztwa. Poprzednio taką samą decyzję wydał prokurator okręgowy w Gdańsku. W powyższych rozstrzygnięciach zaprezentowano pogląd podzielony przez instancję odwoławczą, iż nawet przyjmując, że doszło do naruszenia przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, to fakt ten sam w sobie nie może przesądzać o bycie przestępstwa z art. 231 Kodeksu karnego. Zgodnie bowiem z dominującym w orzecznictwie i judykaturze poglądem przestępstwo nadużycia władzy polega na przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków. Tymczasem sędziowie wydający orzeczenia w sprawie G.L. wykonywali powierzone im obowiązki i działali w ramach przyznanych im uprawnień. Dodatkowo należy wskazać, iż zarzut nieważności postępowania można podnosić jedynie w środku odwoławczym kierowanym do sądu drugiej instancji, który to ma obowiązek z urzędu brać pod uwagę nieważność postępowania.
Odnosząc się zaś do pytania nr 9, należy wskazać, że wbrew sugestiom zawartym w tym punkcie interpelacji, w sprawie 3 Ds 193/03 Prokuratury Rejonowej Gdańsk-Południe w oparciu o kserokopie dokumentów z akt sprawy sądowej III Cz 29/01 ustalono, że kwestionowane przez G.L. pismo zawierające błędne pouczenie zostało sporządzone przez urzędnika - pracownika sekretariatu sądowego. Jego zachowanie nie nosiło jednak znamion przestępstwa z art. 271 § 1 Kodeksu karnego, którego sprawcą może być jedynie osoba wymieniona w art. 115 § 13 Kodeksu karnego. Katalog wskazany w tym przepisie nie obejmuje sekretarzy sądowych, będących urzędnikami państwowymi służby cywilnej, którzy za uchybienia w toku wykonywanych obowiązków ponoszą jedynie odpowiedzialność dyscyplinarną. Ponadto znamieniem strony podmiotowej omawianego przestępstwa jest umyślność działania, czego w tym przypadku nie ustalono. Z tych względów postanowienie prokuratora rejonowego Gdańsk-Południe z dnia 4 sierpnia 2003 r. o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawie 3 Ds 193/03 należało uznać za zasadne.
Natomiast w zakresie pytania nr 10 zawierającego zarzut skierowany pod adresem Prokuratury Apelacyjnej w Gdańsku o ˝zignorowanie˝ wniosku G.L. dotyczącego przeniesienia poza właściwość tego okręgu sprawy dotyczącej sędziów i prezesów Sądu Okręgowego w Gdańsku uprzejmie wyjaśniam, że wniosek skarżącej z dnia 30 lipca 2007 r. o zmianę właściwości miejscowej prokuratury nie został uwzględniony, albowiem brak było podstaw do zastosowania ówcześnie obowiązującego § 891 ust. 4 Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Przewidywał on możliwość przekazania sprawy jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, który w omawianej sprawie nie miał miejsca.
Odnośnie pytania nr 11 ustalono, że w aktach postępowania 3Ds 237/07 Prokuratury Rejonowej Gdańsk-Wrzeszcz, którego dotyczy treść sformułowanego zapytania, nie ujawniono pisma procesowego pochodzącego od G.L. o wyłączenie od rozpoznania zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa w tej sprawie sędziów okręgu apelacji gdańskiej i przekazania do rozpoznania poza ten okręg. Zażalenie G.L. przesłane zostało do Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe Wydział II Karny. Wszyscy sędziowie tego wydziału oraz innych wydziałów Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku złożyli pisemne wnioski o wyłączenie ich od rozpoznania sprawy. W dniu 19 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku V Wydział Odwoławczy w sprawie VKo 36/08 postanowił, na podstawie art. 43 Kodeksu postępowania karnego, wyłączyć wszystkich sędziów SR Gdańsk-Południe w Gdańsku od rozpoznania sprawy II Kp 1269/07 (3Ds 237/07) i przekazać sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Malborku.
Precyzując odpowiedź udzieloną w piśmie z dnia 9 września 2008 r. w zakresie dotyczącym pytania nr 12, uprzejmie ponownie wskazuję, iż w istocie stosownie do treści art. 7 zdanie pierwsze Kodeksu postępowania cywilnego prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Przy czym prokurator może żądać wznowienia postępowania w oparciu o przepisy art. 399 lub 524 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie natomiast z treścią powołanych powyżej przepisów wniesienie skargi o wznowienie postępowania jest dopuszczalne jedynie w przypadku zakończenia postępowania prawomocnym wyrokiem oraz postanowieniem, co do istoty sprawy w trybie nieprocesowym. Instytucja wznowienia postępowania służy więc do wzruszania prawomocnych orzeczeń merytorycznych, rozstrzygających sprawę co do istoty. Z powyższych względów niedopuszczalne jest wznowienie orzeczenia wydanego w postępowaniu egzekucyjnym.
Reasumując, należy również wskazać i podkreślić, iż stosownie do treści art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, z późn. zm.) minister sprawiedliwości sprawuje zwierzchni nadzór nad komornikami, który jednak nie może wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu. Według zaś art. 39 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.) czynności ministra sprawiedliwości z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli.
Z przytoczonych regulacji oraz przepisu art. 3 ust. 2 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji wynika, że minister sprawiedliwości sprawuje nad działalnością organów egzekucyjnych (sądów rejonowych i komorników sądowych) jedynie nadzór administracyjny, sprowadzający się do badania szybkości i sprawności postępowania egzekucyjnego oraz kultury urzędowania i etycznych aspektów działalności organów egzekucyjnych, a w szczególności do badania, czy nie zachodzi nieuzasadniona przewlekłość w podejmowaniu czynności. Poza zakresem nadzoru ministra sprawiedliwości (także nadzoru sprawowanego przez prezesów sądów) pozostają natomiast podejmowane przez komorników i sądy czynności egzekucyjne uregulowane przepisami ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 298, z późn. zm.). Prawidłowość czynności egzekucyjnych może być badana i weryfikowana wyłącznie przez sądy w trybie nadzoru judykacyjnego. Tylko sąd władny jest uchylać lub zmieniać czynności egzekucyjne sądów i komorników. Środki prawne inicjujące nadzór judykacyjny i właściwość sądów regulują przepisy wymienionego kodeksu.
Sekretarz stanu
Marian Cichosz
Warszawa, dnia 31 października 2008 r.