VI kadencja
Zapytanie nr 5733
do ministra edukacji narodowej
w sprawie sposobu organizacji i finansowania przez gminy dojazdów do szkół położonych poza miejscem zamieszkania uczniów
Szanowna Pani Minister! Do mojego biura poselskiego zgłosili się rodzice ponad trzydzieściorga dzieci zamieszkałych w miejscowości Chwałki k. Sandomierza. Miejscowość ta podlega administracyjnie gminie Obrazów. Część dzieci z Chwałek dojeżdża do szkół podstawowych i gimnazjów zlokalizowanych w Sandomierzu, do którego mają zaledwie 4-5 km (podczas gdy do szkół w Obrazowie mają 10-11 km). Rodzice uczniów zwrócili się do wójta gminy Obrazów o dofinansowanie dojazdów swoich dzieci do miejsca ich edukacji. Wójt gminy Obrazów odmówił jednak dofinansowania dojazdów uczniów do szkół znajdujących się na terenie Sandomierza, powołując się m.in. na art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U.04.256.2572 j.t. z późn. zm.), stwierdzając, że gmina ma obowiązek zapewnienia dofinansowania dojazdów dzieci tylko do szkół znajdujących się na jej obszarze. Najbliższymi placówkami oświatowymi są szkoły i gimnazja położone w Obrazowie odległym od miejscowości Chwałki o ponad 10 km.
Przedstawiona powyżej sytuacja nie jest odosobniona. Podobne problemy występują w wielu częściach naszego kraju i stanowią realne utrudnienie dla uczniów wybierających bliżej położone placówki oświatowe.
Analizując powołany wyżej art. 17 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U.04.256.2572 j.t. z późn. zm.) należy stwierdzić, iż sieć publicznych szkół powinna być zorganizowana w taki sposób, aby umożliwiała wszystkim dzieciom spełnianie obowiązku szkolnego. Droga dziecka z domu do szkoły nie może przekraczać 3 km - w przypadku uczniów klas I-IV szkół podstawowych, 4 km - w przypadku uczniów klas V i VI szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjów. Natomiast jeżeli droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie dziecko mieszka, przekracza odległości ww., obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu lub zwrot kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej.
Bez wątpienia obecne brzmienie ustawy w istotny sposób rozszerzyło zakres obowiązku gminy związanego z dowozem dzieci i młodzieży do szkół, obejmując nim również osoby z poważniejszymi dysfunkcjami, w tym także ich dowóz do szkół ponadgimnazjalnych - czego dotychczas nie przewidywano. Bardziej precyzyjnie ujęto także możliwość refundacji rodzicom (opiekunom) dziecka kosztów dowozu zapewnianego we własnym zakresie, zastrzegając uregulowanie jej zasad w umowie zawieranej przez te osoby z wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta). Mankamentem ww. przepisu jest jednak to, że nie zapewnia on dzieciom swobody w wyborze placówek oświatowych, do których chcą uczęszczać, nie tylko z uwagi na ich poziom merytoryczny, ale także z uwagi na odległość do najbliższej szkoły i związane z tym względy praktyczne.
Mam pełną świadomość, że problem z dofinansowaniem dojazdów uczniów do szkół, które mają miejsce położenia poza granicami gminy, przeniósł się już na grunt orzecznictwa sadowego, czego przykładem może być wyrok Naczelnego Sąd Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 września 2007 r. sygn. akt. I OSK 835/07 (LEX nr 384137). Zgodnie z tym orzeczeniem: ˝W obowiązujących przepisach ustawodawca nie przewidział sytuacji, aby gmina zwracała koszty przejazdu wtedy, gdy szkoła, do której dziecko uczęszcza, położona jest bliżej od szkoły, w obwodzie której dziecko mieszka˝. Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu powołanego wyżej orzeczenia stwierdził: ˝Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 30 września 1997 r., sygn. akt K 6/97, orzekając o zgodności art. 17 ust. 3 powołanej ustawy o systemie oświaty z konstytucją wskazał, że obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu dzieci do szkół lub refundacji kosztów tego transportu ma charakter publiczny i wiąże się z zaspokajaniem potrzeb mieszkańców oraz jest realizowany w obrębie właściwości miejscowej gminy. Trybunał wskazał też, że odległości, o których mowa w art. 17 ust. 2 ustawy o systemie oświaty, określają granice utrudniające spełnienie obowiązku szkolnego, a uczniowie, których odległość z domu do szkoły przekracza dystanse określone w tym przepisie, traktowani są w sposób jednakowy. W tej grupie nie ma więc nierówności, która mogłaby wystąpić wtedy, gdyby uczniowie byli traktowani w sposób różny, a mianowicie wówczas, gdyby część gmin nie była obciążona obowiązkiem zapewnienia bezpłatnego transportu dzieci do szkół, w efekcie czego koszty przejazdu obciążałyby opiekunów ucznia.
Trybunał podniósł, że jeżeli ze względu na sytuację społeczną lub materialną rodzin dzieci, których droga z domu do szkoły nie przekracza odległości określonych w art. 17 ust. 2 ustawy, istnieją uzasadnione powody udzielenia wsparcia finansowego w zakresie kosztów ponoszonych na dojazd, to gminy mogą samodzielnie, w oparciu o zasadę słuszności, uruchomić pozostające w ich dyspozycji środki socjalne˝.
Mając na uwadze zarówno wyżej przywołane orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, jak i orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, a w szczególności dobro dzieci oraz ogólnopolską skalę problemu, należy się głęboko zastanowić, czy Ministerstwo Edukacji Narodowej nie powinno podjąć inicjatywy ustawodawczej w celu prawnego uregulowania przedstawionej wyżej kwestii. Nie dostrzegam bowiem żadnych przeciwwskazań, aby ministerstwo zaproponowało nowelizację przepisów nakazującą władzom samorządowym dwóch różnych gmin uzgodnienie sposobu rozdzielenia kosztów związanych z dojazdem dzieci zamieszkujących na terenie jednej gminy do szkół znajdujących się w obrębie administracyjnym drugiej gminy. Mogłoby do tego dojść w drodze stosownego porozumienia, bez naruszania dyscypliny finansów publicznych. Być może należałoby także rozważyć, czy obowiązkiem dowozu dzieci do szkół nie obciążyć tej gminy, do której szkoły dzieci uczęszczają w związku z najmniejszą odległością od ich miejsca zamieszkania.
Wyrażając swoje zaniepokojenie niekorzystnymi dla dzieci przepisami ustawy o systemie oświaty, a także troskę o zapewnienie naszym dzieciom łatwiejszego dostępu do jednostek oświatowych, proszę Panią Minister o odpowiedź na następujące pytania:
1. Czy Ministerstwo Edukacji Narodowej, w związku z przedstawionym problemem dofinansowywania dojazdów dzieci do szkół znajdujących się poza obrębem administracyjnym gminy, przewiduje jakiejkolwiek prace legislacyjne zmierzające do nowelizacji ustawy o systemie oświaty?
2. Czy Pani Minister nie uważa za celowe wprowadzenie przepisów, mocą których dofinansowywanie dojazdów uczniów uczęszczających do szkół poza terenem własnej gminy odbywałoby się na podstawie porozumień pomiędzy władzami samorządowymi, np. w drodze pokrywania w równych częściach kosztu dojazdu uczniów, przy założeniu, że droga do szkoły położonej w innej gminie jest krótsza niż do szkoły w macierzystej jednostce terytorialnej?
3. Czy Pani Minister dostrzega konieczność podjęcia inicjatywy ustawodawczej idącej w kierunku nałożenia na gminy obowiązku uzgodnienia sposobu współfinansowania dojazdów do szkół znajdujących się w obszarze administracyjnym jednej gminy dzieci zamieszkałych w innej gminie?
Uprzejmie proszę i apeluję do Pani Minister o zajęcie stanowiska w przedmiotowej sprawie i dogłębne przeanalizowanie przedstawionej problematyki, jak również rozważenie możliwości dostosowania przepisów ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U.04.256.2572 j.t. z późn. zm.) do ogólnoeuropejskich standardów ułatwiających edukację naszym dzieciom.
Z poważaniem
Poseł Marek Kwitek
Sandomierz, dnia 4 stycznia 2010 r.