VI kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 22787

w sprawie zaostrzenia kar dla oszustów internetowych

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację posła Wojciecha Wilka w sprawie zaostrzenia kar dla oszustów internetowych, przekazaną przy piśmie z dnia 31 maja 2011 r., SPS-023-22787/11, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

   Zważywszy na powołane w interpelacji dane statystyczne, wskazujące na systematyczny wzrost cyberprzestępczości, należy zwrócić uwagę, że problem tzw. oszustw internetowych stanowi fragment szerszego zjawiska, które przybiera różne, często nieznane wcześniej formy. Tytułem przykładu należy wymienić cyberbullying polegający na znieważaniu, kierowaniu gróźb, ośmieszaniu, upokarzaniu, szantażowaniu, zamieszczaniu w sieci zdjęć lub filmów wbrew woli zainteresowanych osób, a także podszywaniu się pod inne osoby z wykorzystaniem technologii telekomunikacyjnych i takich narzędzi, jak fora internetowe, portale społecznościowe, komunikatory internetowe itp. Podobnie nowym zjawiskiem jest grooming polegający na nawiązaniu, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej, kontaktu z małoletnim poniżej lat 15 w celu popełnienia przestępstwa określonego w art. 197 § 3 pkt 2 K.k. (zgwałcenie pedofilskie) lub art. 200 K.k. (obcowanie płciowe z małoletnim poniżej 15 lat) i wprowadzeniu w błąd małoletniego, wyzyskaniu błędu lub niezdolności należytego pojmowania sytuacji albo przy użyciu groźby bezprawnej, w zamiarze spotkania się z nim (art. 200a § 1 K.k.), względnie złożeniu, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej, małoletniemu poniżej lat 15 propozycji obcowania płciowego, poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej lub udziału w produkowaniu lub utrwalaniu treści pornograficznych, z zamiarem jej realizacji (art. 200a § 2 K.k.). Zjawiskiem ściśle związanym z aktywnością w Internecie jest również stalking (art. 190a K.k., dodany przez ustawę z dnia 25 lutego 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks karny - Dz. U. Nr 72, poz. 381); zgodnie z § 1 tego przepisu, kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozba'wienia wolności do lat 3; z kolei nowy art. 190a § 2 K.k. kryminalizuje zachowanie polegające na podszywaniu się pod inną osobę i wykorzystaniu jej wizerunku lub innych danych osobowych w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej).

   Wskazane w interpelacji zmiany ilościowe w kategorii przestępstw popełnianych z użyciem sieci internetowej nie są oczywiście związane wyłącznie z pojawieniem się nowych, opisanych wyżej zjawisk. W związku ze wzrostem dostępu społeczeństwa do nowych technologii Internet bez wątpienia jest również wygodnym narzędziem dla sprawców innych przestępstw, w tym oszustwa.

   Przestępstwo oszustwa jest określone w art. 286 K.k., który penalizuje zachowania polegające na doprowadzeniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

   Ustawodawca nie wprowadził ograniczeń w zakresie sposobu zachowania sprawcy, które wyczerpuje znamiona oszustwa, tak więc przestępstwo to może być również popełnione przy użyciu Internetu. W przeważającej liczbie przypadków przepisy tego artykułu będą zatem także stanowić podstawę odpowiedzialności sprawcy przestępstwa tzw. oszustwa internetowego, bez względu na jego postać, tzn. niezależnie od tego, czy będzie to np. fałszywy sklep internetowy, nieuczciwy kontrahent internetowego serwisu aukcyjnego lub ogłoszeniowego, nieuczciwa interaktywna agencja reklamowa, promocyjna, pracy lub domenowa, tzw. phishing lub pharming, oszustwo loteryjne, czy usługa internetowa płatna SMS o wysokim ukrytym koszcie.

   Typ podstawowy oszustwa jest zagrożony karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat (art. 286 § 1 K.k.), natomiast typ uprzywilejowany - w postaci wypadku mniejszej wagi - karami grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 286 § 3 K.k.). Należy zaakcentować, że odpowiedzialność karna za oszustwo w aktualnie obowiązującym Kodeksie karnym - jako jeden z niewielu takich wypadków - została zaostrzona w stosunku do sankcji przewidzianych w Kodeksie karnym z 1969 r. W świetle bowiem art. 205 § 1 K.k. z 1969 r. oszustwo w typie podstawowym było zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5, a w wypadku mniejszej wagi - karą pozbawienia wolności do roku, ograniczenia wolności albo grzywny.

   Zarówno aktualnie obowiązująca ustawa karna, jak i poprzedzający ją kodeks przewidują typ kwalifikowany oszustwa, z ustawową sankcją karną od roku do lat 10 (art. 294 § 1 w zw. z art. 286 § 1 K.k., art. 205 § 2¹ K.k. z 1969 r.).

   Z powyższego wynika, że kary grożące za oszustwo w polskim prawie są zróżnicowane w zależności od typu czynu i w relacji do jego abstrakcyjnej społecznej szkodliwości, przy czym Kodeks karny z 1997 r. zaostrzył sankcje w odniesieniu do typu podstawowego, najczęściej występującego w praktyce sądowej.

   W aktualnym stanie prawnym orzekający sąd może zatem wymierzyć za przestępstwo oszustwa karę grzywny, ograniczenia wolności albo karę izolacyjną - do 10 lat pozbawienia wolności. W sytuacji zaś gdy sprawca został skazany za kilka oszustw pozostających w zbiegu realnym lub popełnionych w warunkach ciągu przestępstw, można mu łącznie wymierzyć karę do 15 lat pozbawienia wolności (art. 37, art. 86 § 1, art. 91 § 1 i 2 K.k.).

   W konsekwencji trzeba stwierdzić, że obecny stan prawny pozwala na skuteczne ściganie przestępstw oszustwa oraz na wymierzanie ich sprawcom kar stosownie do przewidzianych w art. 53 K.k. i nast. dyrektyw wymiaru kary. Należy podkreślić, że przepisy Kodeksu karnego umożliwiają - w razie zaistnienia ku temu przesłanek w konkretnych sprawach - wymierzanie w stosunku do sprawców oszustw również bardzo surowych kar pozbawienia wolności, nawet łącznie do górnej granicy ustawowej wysokości przewidzianej w art. 37 K.k.

   Należy w tym miejscu również wspomnieć, iż zgodnie z przepisami art. 33 § 1, 2 i 3 K.k. sąd może sprawcy tego typu czynu wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności, jeżeli dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął, w wysokości od 10 do 540 stawek dziennych, przy czym stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł ani też przekraczać 2000 zł.

   Mając na uwadze opisane wyżej okoliczności, uzasadnione jest sformułowanie poglądu o niecelowości dalszego zaostrzania kar za oszustwa, w tym popełniane przy użyciu Internetu.

   Obecnie obowiązujące, opisane wyżej szczegółowo unormowania w zakresie przeciwdziałania opisanym powyżej zjawiskom należy uznać za wystarczające, choć nie można wykluczyć, iż w przyszłości, wskutek rozwoju techniki oraz poszerzania zakresu informacji przesyłanych przez sieć internetową, zaistnieje potrzeba wyodrębnienia nowych typów czynów zabronionych. W każdym razie obecnie minister sprawiedliwości nie przewiduje tego rodzaju zmian.

   Na marginesie należy zauważyć, że dostrzeżony w interpelacji wysoki poziom wykrywalności przestępstw popełnionych w Internecie przeczy tezie o anonimowości ruchu w sieci. Każda aktywność w Internecie pozostawia ślad, a użytkownik z większą lub mniejszą łatwością jest identyfikowalny.

   Rolą ministra sprawiedliwości jest tworzenie skutecznych mechanizmów pozwalających na przeciwdziałanie przestępczości, w tym również nowym jej formom związanym z rozwojem technologii. Wydaje się, że rozwijające się wyspecjalizowane jednostki organizacyjne organów ścigania, zatrudniające specjalistów w dziedzinie informatyki i dysponujące nowoczesnymi środkami technicznymi przyczynią się do większej skuteczności w ściganiu cyberprzestępczości.

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Zbigniew Wrona

   Warszawa, dnia 4 lipca 2011 r.