V kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 2280

w sprawie wypłaty zasiłku pielęgnacyjnego dla osób przebywających w niepublicznych zakładach pomocy i opieki

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na Pana pismo z dnia 19 kwietnia 2006 roku, znak SPS-023-2280/06, w sprawie interpelacji posła Pawła Poncyliusza dotyczącej wypłaty dodatku pielęgnacyjnego w stosunku do osób przebywających w niepublicznych zakładach pomocy i opieki, uprzejmie wyjaśniam, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie posiada informacji na temat nieprawidłowości w zakresie wypłat tego świadczenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych osobom przebywającym w ww. instytucjach zapewniających całodobową opiekę i pielęgnację.

   Dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia. Prawo to zostało określone w art. 75 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.). Jednocześnie zgodnie z art. 75 ust. 4 ww. ustawy nie przysługuje on osobie uprawnionej do emerytury lub renty, przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, chyba że przebywa poza placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu (przepis dotyczy wszystkich zakładów, zarówno publicznych, jak i niepublicznych).

   Ponadto zgodnie z art. 158 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. nr 64, poz. 593) dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje także osobom przebywającym w domu pomocy społecznej, skierowanym tam przed dniem 1 stycznia 2004 r. (zarówno w samorządowych domach pomocy społecznej, jak i prowadzonych przez podmioty niepubliczne na zlecenie samorządu). Przepis ten różnicuje więc w uprawnieniu do dodatku pielęgnacyjnego osoby w zależności od daty skierowania do domu pomocy społecznej, co z kolei ściśle powiązane jest ze sposobem finansowania domów pomocy społecznej i zasadami odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej.

   Zgodnie z wcześniej obowiązującą i nową ustawą o pomocy społecznej, domy pomocy społecznej prowadzone przez gminy są zadaniem własnym gminy, zaś domy pomocy społecznej prowadzone przez powiat - zadaniem własnym powiatu, dofinansowanym z budżetu państwa w oparciu o art. 87 ustawy z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 203, poz. 1966, z późn. zm.). Zgodnie z nim powiat otrzymuje dotację na mieszkańców domów pomocy społecznej prowadzonych w ramach zadania własnego lub prowadzonych przez inne podmioty na jego zlecenie, umieszczonych na podstawie skierowania wydanego przed dniem 1 stycznia 2004 roku. Powiat, który zleca prowadzenie domu pomocy społecznej, przekazuje miesięczną dotację podmiotowi niepublicznemu proporcjonalnie do ilości mieszkańców umieszczonych na podstawie skierowania wydanego przed dniem 1 stycznia 2004 roku. Dom pomocy społecznej zapewnia mieszkańcom usługi bytowe, opiekuńcze i wspomagające, w tym usługi pielęgnacyjne, dlatego też mieszkańcom, których pobyt dofinansowywany jest z budżetu państwa nie przysługują dodatki pielęgnacyjne.

   Mieszkańcy skierowani do domu pomocy społecznej przed dniem 1 stycznia 2004 roku ponoszą odpłatność wg następujących zasad:

   - miesięczna opłata za pobyt w domu pomocy społecznej osoby pełnoletniej posiadającej dochód ustalona była w wysokości 200% kwoty kryterium dochodowego (461 zł) określonego w ustawie dla osoby samotnie gospodarującej (czyli max 922 zł); opłata ta nie mogła być jednak wyższa niż 70% dochodu osoby przebywającej w domu pomocy społecznej,

   - miesięczną opłatę za pobyt dzieci w domu pomocy społecznej ponosili rodzice lub opiekunowie, jeżeli dysponowali dochodem dziecka w wysokości 150% ww. kwoty 461 zł (czyli max 691,5 zł), jednak nie wyższej niż kwota odpowiadająca 70% dochodu na osobę w rodzinie: wliczając w to dziecko kierowane lub przebywające w domu w przypadku, gdy opłatę wnosił opiekun, opłata wynosiła 70% dochodu dziecka,

   - miesięczna opłata za pobyt w domu pomocy społecznej osoby pełnoletniej nieposiadającej własnego dochodu ustalana była w wysokości odpowiadającej 200% kwoty 461 zł (czyli 922 zł). Miesięczna opłata nie mogła być wyższa niż 70% dochodu na osobę w rodzinie, wliczając osobę przebywającą w domu pomocy społecznej lub tam kierowaną. Określono, że do dokonania opłaty zobowiązani są, proporcjonalnie do posiadanego dochodu na osobę w rodzinie, małżonek przed zstępnymi i wstępnymi.

   Na koniec 2005 roku na 65 277 osób opłacających pobyt wg ww. zasad tylko opłatę w pełnej wysokości (922 zł lub 691,50 w przypadku dzieci) ponosiło tylko 1290 osób. Przy czym średni koszt utrzymania w domu pomocy społecznej może się wahać od ok. 1500-2200 zł, w zależności od liczby mieszkańców i typu domu pomocy społecznej, a średnia odpłatność stanowi ok. 30-35% średniego kosztu utrzymania.

   Pobyt mieszkańców skierowanych do domu pomocy społecznej po dniu 1 stycznia 2004 roku opłacany jest do wysokości średniego kosztu utrzymania i dlatego też osobom tym przysługuje dodatek pielęgnacyjny, także w domach prowadzonych przez podmioty niepubliczne. Dodatek ten w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej stanowi dochód mieszkańca, od którego naliczana jest także odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej

   Średni miesięczny koszt utrzymania w domu pomocy społecznej oznacza kwotę rocznych wydatków na działalność domu, wynikającą z utrzymania mieszkańców, z roku poprzedniego, bez wydatków inwestycyjnych, powiększoną o prognozowany średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, przyjęty w ustawie budżetowej na dany rok kalendarzowy, podzieloną przez liczbę miejsc w domu lub placówce i przez dwanaście.

   Średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca ustalają w zależności od podmiotu prowadzącego i zasięgu domu (burmistrz i prezydent miasta), starosta, marszałek województwa.

   Średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca w każdym domu pomocy społecznej musi być ogłoszony w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku.

   Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej wprowadziła trójstopniowy udział w partycypowaniu w koszcie utrzymania według ustalonej kolejności:

   - jako pierwsza opłatę ponosi osoba kierowana do domu pomocy społecznej w wysokości 70% dochodu własnego, nie więcej niż pełny koszt utrzymania,

   - w drugiej kolejności rodzina osoby kierowanej - małżonek, zstępni (dzieci, wnuczki) przed wstępnymi (rodzicami, dziadkami), jeżeli jej sytuacja na to pozwala (tylko wtedy, gdy odpłatność wnoszona przez mieszkańca domu nie pokrywa w pełni średniego miesięcznego kosztu utrzymania w domu pomocy społecznej); ustawa określa ustalanie odpłatności w przypadku dochodu wyższego niż 250% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej (czyli powyżej 1152,5 zł) i wyższego niż 250% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (czyli powyżej 790 zł).

   W sytuacji wniesienia odpłatności przez członków rodziny kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty w przypadku osoby samotnie gospodarującej nie może być niższa niż 250% tego kryterium, a w przypadku osoby w rodzinie nie może być niższa niż 250% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie,

   - trzecia w kolejności jest gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa wyżej.

   W przypadku mieszkańca domu odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej ustalana jest w drodze decyzji administracyjnej, a w stosunku do części opłaty wnoszonej przez pozostałe podmioty nie wydaje się decyzji. Odpłatność wnoszona przez rodzinę ustalana jest w drodze porozumienia. Rodzina wnosi tę opłatę do gminy, a dopiero ta przekazuje środki do powiatu, uzupełniając odpłatność do pełnego średniego kosztu utrzymania.

   Nowe zasady ponoszenia opłat z tytułu pobytu w domu pomocy społecznej uwzględniają zatem sytuację materialną osób i rodzin, ale nie zwalniają ich z odpowiedzialności za swoich niepełnosprawnych członków. Przy ustalaniu odpłatności brana jest pod uwagę rzeczywista sytuacja materialna rodziny, w taki sposób, aby obciążona opłatą sama nie znalazła się w sytuacji wymagającej wsparcia pieniężnego z pomocy społecznej. W przypadku gdy rodzina z jakiegoś powodu nie wpłaci opłaty ustalonej w drodze porozumienia, gmina wnosi ją zastępczo, a potem może wszcząć postępowanie w sprawie zwrotu tych środków.

   Na koniec 2005 roku na 8847 osób opłacających pobyt w domu pomocy społecznej wg nowych zasad tylko 519 mieszkańców i 23 rodziny ponosiły odpłatność w pełnej wysokości ze swoich dochodów, w przypadku pozostałych 8328 osób w opłatach partycypowała rodzina i gmina, z tego rodzina tylko za pobyt 540 osób. Jednocześnie w 344 przypadkach gmina ponosiła opłatę w pełnej wysokości.

   Jeśli chodzi o osoby przebywające w zakładach opiekuńczo-leczniczych i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, to zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408, z późn. zm.) ubezpieczonym i innym osobom uprawnionym do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych na podstawie odrębnych przepisów zakłady te udzielają całodobowych bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, które obejmują swoim zakresem m.in. pielęgnację, opiekę i rehabilitację, środki farmaceutyczne i materiały medyczne. Świadczenia te finansowane są przez Narodowy Funduszu Zdrowia na podstawie kontraktu podpisanego przez organ prowadzący i odpowiedni oddział Narodowego Fundusz Zdrowia

   Osoby przebywające w ww. zakładach ponoszą opłatę za koszty wyżywienia i zakwaterowania w wysokości odpowiadającej 250% najniższej emerytury, z tym że opłata nie może być wyższa niż kwota odpowiadająca 70% miesięcznego dochodu, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, osoby przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub pielęgnacyjno-opiekuńczym, a w przypadku dziecka 70% miesięcznego dochodu na osobę w rodzinie w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej.

   Obok ww. dodatku pielęgnacyjnego, na podstawie art. 16 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255, z późn. zm.) przysługuje świadczenie o podobnym charakterze i wypłacane w tej samej wysokości - zasiłek pielęgnacyjny. Przysługuje on niepełnosprawnemu dziecku, osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16. roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16. roku życia legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21. roku życia, oraz osobie która ukończyła 75 lat. Zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się na częściowe pokrycie wydatków związanych z koniecznością zapewnienia ww. osobom opieki i pomocy innych osób, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie, której przysługuje prawo do dodatku pielęgnacyjnego.

   Jednocześnie, podobnie jak w przypadku dodatku pielęgnacyjnego, zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie przebywającej w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, jeżeli pobyt osoby i udzielane przez tę instytucję świadczenia częściowo lub w całości finansowane są z budżetu państwa albo z Narodowego Funduszu Zdrowia (domy pomocy społecznej lub zakłady opieki zdrowotnej bez względu na podmiot prowadzący).

   Ponadto wyjaśniam, że świadczenia przysługują osobie i nie mogą być wypłacane bezpośrednio jednostce, w której osoba przebywa. Z dochodu osoby (renta lub emerytura), na wniosek dyrektora jednostki, może być dokonane potrącenie opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej lub w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, ale tylko w sytuacji, jeżeli mieszkaniec czy też pacjent wyrazi na to zgodę. Jest to bowiem jego świadczenie osobiste i tylko on może dysponować tymi środkami. Ponadto zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych potrącenie z tytułu opłaty za nie może być wyższe niż 65% wysokości miesięcznego świadczenia.

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Bogdan Socha

   Warszawa, dnia 19 maja 2006 r.